هزینه حمل و نقل نفت خام و پالایش‌یافته در سراسر دنیا به طرز سرسام‌آوری بالا رفته. طبق آمار «اس اند پی گلوبال پلتز»، در اوایل ماه جاری (اکتبر) هزینه حمل نفت خام از خلیج مکزیک در ساحل آمریکا تا آسیا از طریق کشتی‌های موسوم به «وی ال سی سی» (مخففی به معنای «نفت‌کش‌های خیلی بزرگ») به ۱۰ میلیون دلار رسید. به همین سان، نرخ حمل نفت خام از خلیج فارس تا شرق دور برای اولین بار در ده سال گذشته از روزی ۲۰۰ هزار دلار در روز فراتر رفته. این در حالی است که نرخ روزانه در ماه سپتامبر۲۰ تا ۳۰ هزار دلار بود. البته نرخ‌ها الان کمی از اوج پایین آمده‌اند اما همچنان بسیار بیشتر از حد معمول هستند.

افزایش قیمت در پی حملات به تجهیزات نفت سعودی آغاز شد که بر بازار جهانی نفت تاثیر گذاشت اما وقتی اوج گرفت که آمریکا دست به ممنوعیت شرکت‌های زیرمجموعه گروه دولتی کشتیرانی چین به نام «کاسکو»بخاطر نقض تحریم‌ها علیه ایران زد. انتظار می‌رود این ممنوعیت ۵ درصد عرضه «وی ال سی سی» دنیا را کاهش دهد. آن‌چه به اوضاع شدت بخشیده قوانین جدید «سازمان بین‌المللی دریایی»، معروف به قانون «آی ام او۲۰۲۰»، است  که ازکشتی‌ها می‌خواهد  از سال ۲۰۲۰ نشر سولفور اکسید خود را کاهش دهند. کشتی‌ها برای این‌کار یا باید از سوخت‌های سولفور پایینی استفاده کنند که گران‌قیمت‌تر هستند و یاسامانه‌های پاک‌سازی گاز خروجی نصب کنند که نشر سولفور را متوقف می‌کند. بعضی تحلیل‌گران تخمین می‌زنند که با احتساب کشتی‌هایی که در حال نصب سامانه جدید هستند، ۲۰ درصد ناوگان «وی ال سی سی»جهان در حال حاضر قادر به حرکت نیست.

افزایش قیمت حمل و نقل بر میزان سود پالایشگاه‌ها، بازرگان‌ها و شرکت‌های کشتیرانی تاثیر می‌گذارد. به خصوص پالایشگاه‌های قاره آسیا هستند که احساس فشار می‌کنند چون به شدت متکی به دریافت نفت ازمناطق دوردستی همچون آمریکا، خاورمیانه و آفریقا هستند. باید دید این روند تا کی ادامه پیدا می‌کند و چه تاثیری بر بازار نفت و جهان بازرگانی خواهد گذاشت.

در حال حاضر تقاضای موجود برای سفرهای طولانی‌مدت به قاره آسیا بالا است، به خصوص چون پالایشگاه‌ها آماده فصل زمستان می‌شوند و در پی بالا بردن میزان ذخیره خود در صورت اختلال عرضه از خاورمیانه هستند. تقاضای بالا برای کشتیرانی در مقابله با محدودیت‌های موجود بر عرضه تانکر باعث می‌شود قیمت کشتیرانی بالا برود. اما اگر این روند ادامه پیدا کند بعضی صادرکنندگان نفت، به ویژه در آمریکا، شاید برای حفظ رقابتی بودن خود در آسیا مجبور به ارائه تخفیف بیشتری شوند. بعضی خریداران آسیایی همین حالا هم بیشتر دنبال نفت‌های نزدیک‌تر هستند، به خصوص از روسیه. به گزارش رویترز، این نکته باعث شده نفت خام روسیه با افزایش چشمگیر قیمت مواجه شود.

اهمیت گروه کشتیرانی کاسکو

آمریکا در اواخر ماه گذشته (سپتامبر) چند شرکت زیرمجموعه گروه کشتیرانی «کاسکو»ی چین را، به اتهام اینکه نفت ایران را حمل می‌کرده‌اند، در فهرست سیاه خود قرار داد. این شرکت با بیش از ۱۱۰۰ نوع کشتی از انواع و اقسام، از کشتی کانتینری گرفته تا نفت‌کش و فله‌بر، بزرگ‌ترین شرکت کشتیرانی جهان است.

یکی از نهادهای تحریم‌شده، «کاسکو دالیان»، طبق گزارش‌ها صاحب ۴۳ تانکر نفت‌کش ازجمله ۲۶ «وی ال سی سی» است. «وی ال سی سی»ها توانایی حمل دو میلیون بشکه نفت دارند و معمولابرای سفرهای طولانی‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند. به تخمین «اس اند پی گلوبال پلتز» تحریم‌های آمریکا علیه «کاسکو دالیان» باعث کاهش حدودا ۵ درصدی عرضه «وی ال سی سی»ها در بازارشده‌ است.

درباره این‌که دقیقا چند «وی ال سی سیِ» شرکت کاسکو از تحریم‌های آمریکا ضربه دیده‌اند در بین تحلیل‌گران اختلاف نظر وجود دارد. ساختار مالکیتی شرکت کشتیرانی «کاسکو» طوری مبهم است که معلوم نیست کدام تانکرها متعلق به نهادهای زیرمجموعه تحریم‌ شده هستند. این ابهام بر قیمت‌ها تاثیر گذاشته چون خیلی‌ها ازهرگونه تانکری که احتمالا متعلق به بخش‌های تحریمی کاسکو باشد دوری می‌کنند که مبادا آمریکا علیه‌شان عمل کند.

وقتی این‌را به تحریم‌های از پیش موجود علیه «شرکت ملی نفت‌کش ایران» و تانکرهای مرتبط با ونزوئلا اضافه کنیم، می‌بینیم که در حال حاضر از هر پنج «وی ال سی سیِ» فعال، یکی از آن‌ها با محدودیت‌های آمریکا روبروست. تحریم‌های مداوم آمریکا کاهش مدام شمار تانکرهایی را که اجازه فعالیت مشروع دارند موجب شده و باعث افزایش قیمت‌های کشتیرانی می‌شوند.

چیزی تا «آی ام او ۲۰۲۰» نمانده

عامل دیگری که منجر به افزایش قیمت حمل و نقل می‌شود اجرای محدودیت «سازمان بین‌المللی دریایی»‌ یا «آی ام او» در مورد سولفور است که از ۱ ژانویه ۲۰۲۰ اعمال خواهد شد. «آی ام او» بخشی از سازمان ملل است که وظیفه‌اش تنظیم کشتیرانی بین‌المللی است. این قانون از کشتی‌ها می‌خواهد از سوخت‌های «تمیزتر»استفاده کند که سولفورشان کمتر از ۰.۵ درصد باشد. این رقم در حال حاضر سه درصد است.

کشتی‌ها برای تبعیت از این قانون دست به چند راه زده‌اند: ذخیره سوخت‌های کم‌سولفور، استفاده از گاز طبیعی مایع یا همان «ال ان جی» یا استفاده از سامانه‌های پاک‌سازی گاز برای حذف سولفور. اما هر گزینه هزینه‌هایخودش را دارد. سوخت‌های کم‌سولفور گران‌قیمت‌ترند، بخصوص حالا که کشتی‌ها دارند برای ژانویه ذخیرهمی‌کنند. مسئله دیگر این است که با توجه به افزایش تقاضا آیا اصلا به اندازه کافی سوخت کم‌سولفور موجود هست یا نه؟ استفاده از سامانه‌های پاک‌سازی گاز به کشتی‌ها امکان می‌دهد هم‌چنان از سوخت سولفور بالای ارزان‌ قیمت‌تر استفاده کنند. اما در این صورت هزینه یک‌مرتبه‌ای ۳ تا ۸ میلیون دلار، بسته به نوع کشتی، در میان است و در ضمن کشتی‌ها باید مدتی مشغول تعمیر و تجهیز باشند و کارشان مختل می‌شود.

مخاطره ژئوپلیتیک را فراموش نکنیم

افزایش تنش‌ها در خاورمیانه با حملات به تانکرها در تنگه هرمز و حمله اخیر به یکی از تانکرهای ایران در دریای سرخ باعث افزایش قیمت بیمه و قیمت‌های عملیاتی شده. تانکرهای فعال در منطقه در حال حاضرمجبورند به شرکت‌های بیمه مبلغی تحت عنوان «بهای اضافه، بخاطر خطر جنگ»‌ پرداخت کنند که باعث شده هزینه کشتیرانی بالا برود. طبق گزارش‌ها در ماه گذشته «ای دبلیو آر پی» رایج برای کشتی‌هایی که از تنگه هرمز عبور می‌کنند ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار دلار بوده است.