خروج نظامیان ایالات متحده از شمال شرق سوریه و رشته معاملات برملا نشدهای که با پا در میانی روسیه به نتیجه رسیده است شهر کلیدی منبج را در آستانه تحولاتی قرار داده است که میتواند نیروهای ترکیه و گروههای مسلح متحد آنها را به درگیری با نیروهای وفادار به حکومت بشار اسد بکشاند.
منبج قطبی تجاری در منطقهای عمدتاً زراعتی است و در غرب رود فرات در مجاورت مرز ترکیه و بزرگراه اصلی ام ۴ در شمال سوریه قرار دارد. زمانی قرار بود مرکز استان پیشنهادی جدیدی شامل نواحی روستایی حلب بشود و از دیرباز مورد علاقهی مردم این منطقه بوده است که عمدتاً عرب هستند.
عمر اوزکیزلچیک کارشناس امور تحقیقاتی در مؤسسهی تحقیقاتی سیتا در آنکارا میگوید در دست داشتن این شهر موفقیتی راهبردی به شمار میآید.
اوزکیزلچیک میگوید:« اهمیت منبج در جمعیت زیاد آن(حدود ۳۰۰ هزار نفر) و موقعیت راهبردی آن در کنار بزرگراه ام ۴ است».
منطقه منبج در اختیار هر کس باشد مسیر تأمین لجستیکی عراق به حلب را هم در اختیار خواهد داشت. یعنی از برتری نظامی و مالی سطح بالایی برخوردار خواهد بود».
ترکیه هفتهی قبل بعد از دریافت به اصطلاح چراغ سبز از رییس جمهور دونالد ترامپ به حملهای نظامی به نام «عملیات چشمهی صلح» دست زد تا در مرز جنوبیاش و در سمت سوریه، منطقهای حائل به پهنای ۳۲ کیلومتر ایجاد کند.
این دخالت نظامی و ضدحملات بعد از آن دهها کشته در دو طرف مرز به جا گذاشت، بیش از ۱۰۰ هزار نفر را آواره کرد و در نهایت هم سازمان تحت رهبری کردها را که این منطقه را در اختیار دارد وادار کرد تا با حکومت سوریه به توافق برسد و نواحی مرزی این منطقه را به نیروهای هوادار دمشق بسپارد.
اهالی آقچهقلعه، که محل گسیل نیروهای نظامی از درون ترکیه به مرز این کشور است، همچنان درگیر خسارات ناشی از چند ضدحملهی موشکی به این شهر از درون خاک سوریه هستند. در درون سوریه نیز از محل اصابت گلولههای توپ و بمبهای هواپیماهای ترکیه به مواضع شبهنظامیان تحت رهبری کردها ستونهای دود بلند بود.
صالح مهمت ۴۶ ساله یکی از ساکنان محلهای که در آن موشک به طبقهی دوم خانهای اصابت کرد میگوید:« این اتفاق به راستی شرمآور است».
روسیه که با خروج ایالات متحده به کارگزار اصلی قدرت در سوریه تبدیل شده است در مرکز چندین معاملهی مخفی و پشت پرده قرار گرفته است.
روسیه با ترکیه در چارچوب رشته گفتوگوهایی در بارهی آیندهی سوریه با حضور مسکو، آنکارا و تهران در حال مذاکره بوده است و هدایت حکومت سوریه را به عهده داشته است. روسیه همچنین پیوندهای خود را با گروه نیروی دمکراتیک سوریه(اسدیاف) حفظ کرده است. گروه اسدیاف که در آن کردها رهبری را در دست دارند از سال ۲۰۱۳ و با فروپاشی اقتدار حکومت در شمال شرقی سوریه، اختیار این منطقه را در دست داشته است.
اما هنوز روشن نیست که مسکو به هر یک از سه طرف معاملهی خود چقدر آزادی عمل داده است و از همین رو در منبج و سایر شهرها ملقمهای سردرگمکننده و به طور بالقوه خطرناک از منافع و گروههای مسلح مختلف شکل گرفته است.
طبق فیلمهایی که در فضای مجازی انتشار یافته است ظاهراً نیروهای حکومت سوریه به سوی شمال به حرکت درآمدهاند تا در مواضع مرزی منبج و شهر شمالی کوبانی مستقر شوند.
اما به گزارش رسانههای ترکیه، نیروهای مسلح این کشور هم بعد از تصرف شهرهای رأسالعین و تل ابیض به سوی منبج حرکت کردند و فیلمهایی از حضور آنها و گروههای مسلح سوری متحدشان در داخل منبج منتشر کردند.
رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه هم برای نشان دادن دادن آرامش خود گفت از اخبار حرکت نیروهای دولت سوریه به سوی این شهر نگران نشده است.
او صبح دوشنبه در همایش مطبوعاتی به خبرنگاران گفت:«برادران عرب ما، قبایلی که مالکان واقعی منبج هستند همین که این شهر پاکسازی شود به آن برخواهند گشت. شایعات زیاد است اما به نظر نمیرسد مشکلی پیش بیاید. در مورد منبج به مرحله اجرای تصمیم خودمان رسیدهایم».
منبج بعد از حلب بزرگترین شهر استان حلب و پل مواصلاتی شرق رود فرات به حلب است. دومین سد بزرگ سوریه و آرامگاه سلیمان شاه پدر بنیانگذار امپراتوری عثمانی هم در این شهر قرار دارد.
وسام زرقا کنشگر مخالف دولت سوریه و اهل منبج که اکنون استاد دانشگاه بایزید یلدریم آنکارا است میگوید:« بیش از همه نگران منبج هستیم».
به نظر میرسد اکنون دولت سوریه و ارتش آزاد سوریه در پی ورود به این شهر باشند و همین باعث میشود مشکلاتی در این شهر ایجاد شود.
نیروهای مسلح سوریه از پس ترکیه برنمیآیند. ارتش عربی سوریه در پی نه سال جنگ داخلی به وجود آمده از قیام مردمی علیه حکومت خودکامهی اسد خیلی ضعیف شده است. عملاً تمام پیروزهای چشمگیر ارتش سوریه در میدان نبرد نیز به لطف نیروی هوایی روسیه و شبهنظامیان بسیار با انگیزهی مورد حمایت ایران مثل حزبالله لبنان به دست آمده است.
در ضمن ترکیه دارای دومین نیروی زمینی بزرگ در ناتو است و هم چنین دارای ناوگان پیشرفتهای از خودروهای زرهپوش است که از حمایت جتهای جنگندهی پیشرفته، توپخانه و تانک برخوردار هستند. ترکیه هماکنون بخشهایی از شمال غرب سوریه را در اختیار گرفته است. در آقچهقلعه میتوان دید که رزمندگان گروه ارتش ملی سوریه در حال استقرار در نوار مرزی هستند. این گروه مسلح نامنظم عربی و مورد حمایت ترکیه از بقایای واحدهایی تشکیل شده است که علیه دولت اسد شورش کردند.
اما ملاحظات جغرافیای سیاسی ممکن است جلوی تمایل ترکیه به تصرف منبج را بگیرد. قسمت اعظم آسمان سوریه در اختیار روسیه است. البته آقای اردوغان خاطرنشان کرده بود که مسکو با تصرف منبج و کوبانی به دست ترکیه موافقت کرده است ولی کرملین از دیرباز در پی آشتی دادن حکومت سوریه و کردها بوده است.
روز دوشنبه آقای اردوغان همچنین به توافق قبلی ترکیه و ایالات متحده اشاره کرد که بر اساس آن اسدیاف باید منبج را ترک کند و به متحدان محلی ترکیه بسپارد. ترکیه تأکید دارد آن توافق هرگز رعایت نشده است و همین عامل اختلاف بین واشنگتن و آنکارا بوده است.
مقامات دولت ترامپ علت تصمیمشان برای خارج کردن تمامی نظامیان باقیمانده ایالات متحده از شمال شرق سوریه و از جمله پایگاهی در منبج را بروز تحولات مشکوک و خطرناک ذکر کرده بودند.
یکی از بلندپایگان وزارت کشور ایالات متحده در روز یکشنبه به خبرنگاران گفته بود: «در آن جا نه تنها نیروهای ترکیه و نیروهای محلی حضور دارند بلکه نیروهای اسدیاف هم هستند که علیه نیروهای ترکیه تحرکات رزمی انجام خواهند داد. نیروهای داعش هم هستند که هشت ماه قبل در نزدیکیهای همان پایگاههای منبج چهار آمریکایی را کشتند. تصمیمی که گرفتیم خیلی عاقلانه و سنجیده بود».
© The Independent