در حالی که مسئولان دولتی جمهوری اسلامی ایران به تناوب ادعاهایی را درباره مهاجرت معکوس دانشجویان به ایران، مطرح می‌کنند و از محبوبیت دانشگاه‌های داخلی در میان دانشجویان خارجی دم می‌زنند، رتبه‌بندی دانشگاه‌های ایران در میان دانشگاه‌های جهان، آسیا و کشورهای مسلمان خلاف این ادعا را اثبات می‌کند و نشان می‌دهد که اعتبار دانشگاه‌های ایران، کاهش هم یافته است.

رسانه‌های داخلی ایران روز پنجشنبه ۱۶ تیرماه اعلام کردند وزارت آموزش عالی عراق در اطلاعیه‌ای ۲۷ دانشگاه ایران را نامعتبر خواند و از دانشجویان علاقه‌مند به تحصیل در خارج از کشور خواست به این فهرست توجه کنند. دانشگاه الزهرا، دانشگاه خواجه نصیر طوسی، دانشگاه اصفهان، دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه بوعلی در این فهرست جای گرفته‌اند. براساس آمار معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۹۸، افغانستان با ۴۶ درصد و عراق با ۲۴ درصد، بیشترین جمعیت دانشجویان خارجی در ایران را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای لبنان، سوریه و چین نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

بر اساس ادعای معاونت علمی و فناوری ریاست‌ جمهوری، تعداد دانشجویان خارجی در ایران در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ حدود هشت برابر شده است. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که طبق گزارش همین معاونت ۴۶ درصد دانشجویان خارجی را اتباع افغان تشکیل می‌دهند که شمار زیادی از آنان در دوران کودکی به ایران مهاجرت کرده‌اند و پس از تحصیل در مدرسه‌های ایرانی به دانشگاه راه یافته‌اند و از آنجا که محل اقامت دائم آنان ایران است، دانشجوی خارجی محسوب نمی‌شوند. با این حال احتساب آمار آنان برای آمارسازی به دولت کمک می‌کند تا ادعای رشد «سیاست دانشجو پذیری» را همواره تکرار کنند.

محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، بهمن ۱۴۰۰ مدعی شد ایران در حال حاضر پذیرای ۹۰ هزار دانشجوی بین‌المللی از کشورهای مختلف است. او گفت میزان شهریه‌ای که دانشجویان خارجی در ایران پرداخت می‌کنند از کشورهای دیگر کمتر است، اما درباره رتبه و جایگاه دانشگاه‌های ایران صحبتی نکرد. آماری که وزیر علوم ارائه کرد از این جهت شک‌برانگیز است که حسین سالار آملی، قائم‌مقام وزیر علوم در سال ۱۳۹۹ گفت: «حدود ۵۴ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های سراسر ایران تحصیل می‌کنند.» آمار معاونت علمی ریاست‌ جمهوری در همین سال نیز حضور ۴۵ هزار دانشجوی خارجی در ایران را تایید می‌کرد؛ اگر آمارهای پیشین و آمار فعلی وزیر علوم درست باشد به معنای آن است که در فاصله حدود یک سال، ۴۵ هزار دانشجوی دیگر به شمار دانشجویان خارجی در ایران اضافه شده است و از آنجا که در این بازه زمانی همه‌گیری کرونا نیز وجود داشت و بسیاری از دانشگاه‌ها به حالت تعطیلی و تعلیق درآمده بودند، این مسئله بعید است.

مسئولان دولتی جمهوری اسلامی ایران درباره اعتبار علمی و جایگاه جهانی دانشگاه‌های ایران نیز اطلاعات متناقضی ارائه می‌کنند؛ حال آنکه رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در سال ۲۰۲۲ حاکی از آن است که تنها ۱۱ دانشگاه ایران موفق به کسب رتبه جهانی شده‌اند و رتبه همین دانشگاه‌ها نیز با دانشگاه‌های برتر دنیا فاصله زیادی دارد. در این سطح‌بندی، دانشگاه صنعتی شریف در جایگاه ۳۸۱ قرار دارد، رتبه دانشگاه امیرکبیر ۴۶۵ و رتبه دانشگاه تهران ۵۳۰ است.

در رتبه‌بندی اخیر کیو اس‌(QS)، نیز دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۳۸۰ و دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۴۴۳ در جهان، به ترتیب دانشگاه‌های اول و دوم ایران‌اند و دانشگاه تهران با عنوان سومین دانشگاه ایران، در رتبه ۵۱۰-۵۰۱ قرار دارد. همچنین دانشگاه علم و صنعت ایران با رتبه ۵۴۰-۵۳۱، دانشگاه شیراز با رتبه ۸۰۰-۷۵۱ و دانشگاه شهید بهشتی با رتبه ۱۲۰۰ -۱۰۰۱ دیگر دانشگاه‌های حاضر در این رتبه‌بندی‌اند. «شهرت علمی، ارزیابی کارفرمایان، نسبت اعضای هیئت‌علمی به دانشجو، میزان استناد به اعضای هیئت‌علمی، نسبت دانشجویان و اساتید بین‌المللی» معیارهای کیو اس برای معرفی بهترین دانشگاه‌های جهان است. کیو اس، یک سیستم رتبه‌بندی دانشگاهی است که شرکت کاکارلی سیموندز (Quacquarelli Symonds) هر سال منتشر می‌کند.

دانشگاه‌های ایران در میان دانشگاه‌های کشورهای اسلامی نیز جایگاه قابل‌ اعتنایی ندارند، در این سطح‌بندی هم دانشگاه‌های کشورهای مالزی و ترکیه در صدر قرار دارند و رتبه دانشگاه‌های عربستان سعودی، امارات متحده عربی، لبنان، مصر و پاکستان از دانشگاه‌های ایران بیشتر است.