سرگئی میخائیلوویچ پروکودین گورسکی، هنرمندی که از او به عنوان «پدر بنیان‌گذار» عکاسی رنگی در روسیه یاد می‌شود، ۱۵۹ سال پیش، در ۱۸ اوت ۱۸۶۳ در استان ولادیمیر روسیه به دنیا آمد. 

میخائیلویچ در سال ۱۸۹۸ نخستین عکس‌های خود را از نقاشی‌های هنرمندان روسی قرن ۱۷ و ۱۸ در یک نمایشگاه عکس ارائه داد، و  پس از آن بود که به طرز جدی به فکر توسعه هنر عکاسی رنگی افتاد.

در آغاز قرن بیستم، این عکاس اولین عکس‌های رنگی خود را ارائه داد و از سال ۱۹۰۴، فعالانه به سراسر امپراتوری روسیه سفر کرد. 

گورسکی در سال ۱۹۱۱ به آسیای میانه سفر کرد و معماری سمرقند، بخارا، و دیگر مراکز فرهنگی و تاریخی ازبکستان مدرن را به تصویر کشید.

او در سفرهای خود از بناهای معماری باستانی، ساکنان محلی، لباس‌های سنتی، و زندگی روزمره مردم تصاویر ارزشمندی تهیه کرد.

پروکودین گورسکی در آن سفرها به آسیای میانه تصاویری را از مساجد و معماری محلی ثبت کرد که بیشتر آن مکان‌های تاریخی بعدها در پی وقوع زلزله‌ ویران شدند. از این رو، عکس‌های رنگی او از بناهای سمرقند ارزش ویژه‌ای دارد.

گورسکی با عکاسی از زندگی شهرها و روستاها، ساخت راه‌آهن، صنعت، کشاورزی، آثار تاریخی، طبیعت و مناظر داخلی، سفری باشکوه در امپراتوری روسیه انجام داد. او از قلمرو اوکراین مدرن، بلاروس، گرجستان، ازبکستان، تاجیکستان، و آذربایجان بازدید کرد. برخی از عکس‌های سرگئی میخائیلوویچ هم در طول سفرهای او به اروپا ثبت شده‌اند.

شاگردیِ مندلیف

این عکاس و مخترع، نخست در دبیرستان مشهور الکساندر تحصیل کرد و سپس دوره‌های علمی خود را در دانشکده فیزیک و ریاضیات دانشگاه سن پترزبورگ گذراند. 

به‌رغم گذراندن تحصیلات مقدماتی در علوم طبیعی، او رویای ویولونیست شدن را در سر داشت، اما بروز حادثه‌ای در آزمایشگاه شیمی که طی آن جراحتی شدید به دست‌ چپ‌اش وارد شد، او را از دست‌یابی به آن رویا باز داشت.

گورسکی از شاگردان دانشمند بزرگ روسی، «دیمیتری ایوانوویچ مندلیف»، بوده است. اواین موضوع را در خاطرات خود قید می‌کند.

او می‌گوید در کلاس‌های دیمیتری مندلیف، شیمیدان مشهور، حضور می‌یافته و از این رو، او علاقه خاصی به علوم شیمی پیدا کرده است. 

روش ابداعی گورسکی در نمایش تصاویر رنگی

پروکودین گورسکی پس از فارغ‌التحصیلی در رشته‌ شیمی از انیستیتوی فناوری سن‌پترزبورگ، عازم آلمان شد و مدتی را در مدرسه‌ عالی فناوری‌ شهر شارلوتنبرگ به تدریس فتوشیمی و آنالیز طیفی پرداخت.
او در همین مقطع و در پی آشنایی با مطالعات آدولف مِیته، در کالج فنی برلین به کارِ ابداع امولسیون تمام‌رنگی مشغول، و با امکان‌های عکاسی رنگی آشنا شد.

 گورسکی چنان به این هنرعلاقه‌مند شد که پس از مهاجرت به فرانسه، هنگامی که در آزمایشگاه اِد-ژول مومِنی، شیمیدان مطرح فرانسوی، شروع به کار کرد، تحقیقاتی در زمینه‌ عکاسی رنگی انجام داد و ثمره‌ آن را در سال ۱۸۹۳ در کتابی تحت عنوان «درس‌نامه‌ شیمی عکاسی» منتشر کرد، و بعدها با ارائه مجموعه گسترده عکس‌های رنگی خود، مشهور شد. او از روش عکاسی سه رنگ استادش آدولف مایت استفاده کرد.

 در روش ابداعی پروکودین گورسکی، عکس‌های رنگی به جای چاپ و تثبیت بر کاغذ، از طریق پروژکتور به نمایش درمی‌آمدند. در این روش، ابتدا تصاویراز طریق یک دوربین مجهز به «ریل» نگاتیو، طی سه ثانیه از دریچه‌ سه فیلتر سبز، آبی، و قرمز تهیه می‌شدند تا در نهایت از طریق پروژکتوری ویژه و مجهز به سه لامپ سبز، آبی و قرمز، بر پرده‌ای واحد همپوشان شوند و به نمایش درآیند. 

پروژکتور مخصوص نمایش نگاتیوها را نیز فردریک یوجین ایوْز، مبدع آمریکایی، در آلمان طراحی کرده و ساخته بود. گورسکی اولین‌ «عکس»های رنگی خود را به این شیوه، در ۱۹۰۴ تهیه کرد و گزارش تحقیقات خود را طی یکی از جلسات عمومی شاخه‌ عکاسی انجمن سلطنتی فناوری روسیه ارائه داد.

استقبال از این دستاورد به حدی بود که پروکودین گورسکی را به ریاست شاخه عکاسی انجمن و عضویت در انجمن سلطنتی عکاسان روسیه، انجمن عکاسان مسکو، و نیز انجمن عکاسان سن‌پترزبورگ رساند که ریاست افتخاری‌اش را گراند دوک میخائیل الکساندروویچ، برادر تزار نیکولای دوم، بر عهده داشت. 

سرنوشت عکس‌های او چه شد؟

مجموعه تصاویر دیدنی‌ امپراتوری روسیه که به همت پروکودین گورسکی در سال‌های ۱۹۰۴-۱۹۱۶ گردآوری شده بود، شامل چندین هزار نگاتیو، صفحات عکاسی، و تصویرهایی است که در کتابخانه ملی کنگره آمریکا نگهداری می‌شود.

کتابخانه کنگره آمریکا، تصاویر تصاویر با ارزش سرگئی پروکودین گورسکی را که در مکان‌های مختلف امپراتوری روسیه، از سیبری تا کریمه و نیز در اروپا گرفته شده‌اند، در آرشیو آنلاین خود منتشر کرده است.

10

loc.gov - شیمی‌دانی که زندگی خود را وقف هنر عکاسی کرد

loc.gov - شیمی‌دانی که زندگی خود را وقف هنر عکاسی کرد

• 1/10

  تصویری از یک زن اوکراینی

• 2/10

  تصویری از اسفندیارخان، حاکم خانات خیوه

• 3/10

  تصویری از یک نجار در سمرقند

• 4/10

  تصویری از خود گورسکی در گرجستان

• 5/10

  کاخ بزرگ دوک میخائیل نیکولاویچ گرجستان

• 6/10

  تصویری از یک ایستگاه راه آهن در ترکمنستان امروزی

• 7/10

  مزارشیخ یوسف همدانی، از علمای برجسته ایرانی در زمان حکومت سلجوقیان در شهر مرو ترکمنستان

• 8/10

  تصویری از یک زندان در بخارا

• 9/10

  تصویری از یک نانوایی در بخارا

• 10/10

  تصویری از امیر بخارا

او در مجموع بیش از چهار هزار عکس از نقاط مختلف جهان گرفته است. بخشی از این میراث در جریان انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ از بین رفته است و مجموعه بازمانده، در سال ۱۹۴۸ از سوی کتابخانه کنگره ایالات متحده از پسران او خریداری شده است. تصاویر خریداری شده شامل نگاتیوهای شیشه‌ای، چاپ‌های قهوه‌ای، و ۱۲ آلبوم با عکس‌ها و یادداشت‌های پروکودین گورسکی است که هر یک مربوط به مکان یا موضوع خاصی است. به عنوان مثال، یک سری جداگانه شامل عکس‌هایی از مکان‌های مبارزات ناپلئون در سال ۱۸۱۲ است. عکس‌های این مجموعه، طبیعت، معابد، و زندگی مدرن را، از موژایسک تا مالویاروسلاتس، برای نویسنده به تصویر می‌کشد.

آرشیو منتشرشده شامل ۲۶۰۷ عکس است. بیشتر آن‌ها هنگام کار بر روی یک پروژه مستند به سفارش تزار نیکلاس دوم ثبت شده‌‌اند که از سال ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۵ ادامه داشته است. ۲۳۷ عکس این مجموعه‌ به آسیای میانه اختصاص دارد.