در روزی که ژاپن و کره جنوبی با تیم‌های قدرتمند پاراگوئه و برزیل مسابقه می‌دهند، تیم ملی فوتبال ایران در چارچوب برنامه آماده‌سازی خود برای حضور در جام‌جهانی ۲۰۲۶، از ساعت ۲۰:۳۰ جمعه ۱۸ مهر به وقت ایران، در دیداری تدارکاتی به مصاف تیم ملی روسیه خواهد رفت.

طی سه سال گذشته، به دنبال تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، تیم‌های ورزشی این کشور از شرکت در تمامی رقابت‌های بین‌المللی محروم بوده‌اند؛ مسئله‌ای که باعث دوری طولانی‌مدت تیم ملی فوتبال روسیه از مسابقات رسمی و در نتیجه، افت محسوس سطح فنی این تیم شد، تا حدی که حالا تنها دو بازیکن لژیونر دارد.

شاگردان امیر قلعه‌نویی در تیم بیست‌ویکم جهان، قرار است در دومین مسابقه تدارکاتی خود در اردوی روسیه، با تیم ملی تانزایا که در رده نازل ۱۰۷ رده‌بندی فدراسیون جهانی فوتبال حضور دارد هم مسابقه دهند. برگزاری این دو دیدار کم‌اهمیت با رقبایی که در جمع ۴۸ تیم حاضر در جام جهانی ۲۰۲۶ حضور ندارند، بار دیگر درباره هراس یا ناتوانی مربیان و مدیران فوتبال ایران در برنامه‌ریزی برای رویارویی با تیم‌های قدرتمند و باکیفیت جهان (یکی از چالش‌های اصلی فوتبال ملی ایران) پرسش‌های جدی مطرح کرده است.

نمایش‌های ضعیف و دور از انتظار تیم ملی فوتبال ایران در ماه‌های اخیر مقابل تیم‌های درجه دوم و سوم آسیایی مانند افغانستان، قرقیزستان و تاجیکستان، در کنار باخت به ازبکستان در فینال جام کافا، موجب شد تا انتقادها به کیفیت فنی امیر قلعه‌نویی، سرمربی تیم ملی فوتبال ایران، بالا بگیرد و فشار افکار عمومی و رسانه‌ها به فدراسیون فوتبال برای اخراج او افزایش یابد.

اکنون با معرفی تیم‌هایی مانند روسیه و تانزانیا به‌عنوان حریفان تدارکاتی ایران پیش از جام جهانی، این گمانه‌زنی‌ در محافل فوتبالی ایران تقویت شده است که امیر قلعه‌نویی و مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال ایران، در تبانی با یکدیگر و با هدف حفظ قلعه‌نویی روی نیمکت تیم ملی تا جام جهانی آمریکا، از رویارویی با تیم‌های قدرتمند و حاضر در این رقابت‌ها پرهیز می‌کنند تا از شدت انتقادها و فشارها به عملکرد کادر فنی بکاهند.

تاج و قلعه‌نویی در یک سال گذشته بارها مدعی شده‌اند که کشورهای صاحب‌سبک و پرافتخار فوتبال جهان به درخواست‌های فدراسیون ایران برای برگزاری دیدار دوستانه پاسخ رد می‌دهند. این در حالی است که تیم ملی فوتبال ایران به‌عنوان یکی از قدرت‌های سنتی قاره آسیا در شش دهه گذشته، طی سالیان اخیر بارها با تیم‌های بزرگ و مطرح جهان از جمله برزیل، آلمان، ایتالیا، آمریکا، شیلی، صربستان و ترکیه دیدارهای دوستانه برگزار کرده است.

انتخاب تانزانیا به‌عنوان حریف دوم ایران در اردوی ولگوگراد با انتقادهای بیشتری هم روبرو شده است، زیرا این تیم در رتبه ۱۰۷ رده‌بندی فیفا قرار دارد و ارزش بازیکنانش در مجموع کمی بیش از سه میلیون دلار است. در حالی که ارزش تیم ملی ایران حدود ۲۹ میلیون دلار براورد می‌شود. همین فاصله بسیاری را درباره کیفیت و فایده این دیدار برای آماده‌سازی جدی تیم ملی دچار تردید کرده است.

البته که این سیاست بی‌شباهت به قدم‌ زدن بر لبه تیغ نیست، زیرا ناکامی برابر چنین تیم‌های ضعیفی می‌تواند به تشدید حملات رسانه‌ای و افزایش فشار برای اخراج قلعه‌نویی منجر شود.

مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال ایران، بارها از روابط نزدیک خود با رئیس فیفا و کنفدراسیون فوتبال آسیا سخن گفته، اما این روابط تا امروز به جذب حریفان قدرتمند منجر نشده است و از نگاه برخی تحلیلگران، جای خالی «دیپلماسی ورزشی» فعال در کنار هراس از بازی با قدرت‌های جهانی، کمبود بودجه و البته تحریم‌ها، باعث شده است تیم ملی ایران از آماده‌سازی مناسب تا شروع مسابقات جام جهانی ۲۰۲۶ در تابستان سال آینده محروم بماند.

آمارها نشان می‌دهند که تیم قلعه‌نویی در ۱۱ مسابقه اخیر مقابل تیم‌هایی که عمدتا جزو تیم‌های درجه ۲ و ۳ آسیا محسوب می‌شوند، ۱۲ گل خورده و تنها سه بازی را بدون خوردن گل (کلین‌شیت) به پایان برده است.

اصرار امیر قلعه‌نویی بر استفاده از بازیکنان مسن و افت‌کرده‌ای مانند علیرضا جهانبخش، رامین رضاییان، شجاع خلیل‌زاده و علی نعمتی که مدت‌ها است از شرایط آرمانی خود فاصله گرفته‌اند، در کنار بی‌توجهی به دعوت از بازیکنان جوانان برای نقاط میانی یا دعوت نکردن از حتی یک مدافع چپ تخصصی، به محورهای اصلی انتقاد از ترکیب تیم ملی تبدیل شده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند این رویکرد محافظه‌کارانه نه‌تنها شانس موفقیت ایران در جام جهانی را کاهش می‌دهد، بلکه فرصت میدان دادن به نسل جدید و باانگیزه را نیز از بین می‌برد.

در حالی‌ که رقبای آسیایی ایران با سرمایه‌گذاری کلان و برنامه‌ریزی دقیق، در مسیر آماده‌سازی برای جام جهانی حرکت می‌کنند، تیم ملی ایران درگیر چرخه‌ای تکراری از بازی‌های کم‌اهمیت، تصمیم‌های محافظه‌کارانه و توجیهات مدیریتی است. به باور منتقدان، فاصله فنی با رقبایی چون ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و حتی ازبکستان در آسیا در کنار افزایش عقب‌ماندگی از سطح اول فوتبال جهان، تنها در زمین مسابقه مشخص نمی‌شود، بلکه از همین امروز و در نحوه آماده‌سازی، انتخاب حریفان تدارکاتی و ساختار تمرین‌ها نیز مشهود است.