در میان ابر سیاه افراط‌گرایی دینی که بر سینمای افغانستان سایه افکنده است، دوازدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم سماع با نمایش بیش از ۳۵ فیلم از افغانستان و کشورهای منطقه، به مدت سه روز در شهر استکهلم سوئد برگزار شد.
در جشنواره فیلم سماع که از پنجم تا هفتم آذر برگزار شد، در کنار نمایش فیلم، اجرای موسیقی زنده هنرمندان افغانستان و نیز نمایشگاه آثار نقاشی عتیق رحیمی، هنرمند اهل افغانستان، گنجانده شده بود.
این جشنواره همه‌ساله از سوی کلوب فرهنگی فردا که به همت هنرمندان و فرهنگ‌دوستان افغان مقیم سوئد ایجاد شده است، برگزار می‌‌شود و هنرمندانی از کشورهای مختلف، به ویژه افغانستان، در آن حضور می‌یابند. امسال اما فضای جشنواره رنگ و بوی متفاوتی داشت، زیرا در حالی برگزار شد که با تسلط یافتن طالبان بر افغانستان، دامن سینما و هنر از آن کشور برچیده شده است.
همایون مروت، فیلم‌ساز افغان و از برگزار کنندگان این جشنواره، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «با توجه به وضعیتی که پس از تسلط طالبان بر سر افغانستان و سینمای آن کشور آمد، و با اندوه و حسرتی که از فرو نشستن یک‌باره سینمای افغانستان در داخل کشور بر همه هنرمندان مستولی شده بود، فکر نمی‌کردیم بتوانیم جشنواره را برگزار کنیم.»
آقای مروت با اشاره به ایستادگی هنرمندان برای مبارزه فکری و فرهنگی با جهل و افراطیت، می‌افزاید: «میدان مبارزه امروز، میدان جنگ تن‌به‌تن نیست، بلکه میدان مبارزه فرهنگی است و اگر طالبان سینما را در افغانستان بسته‌اند و زنان را از رسانه و سینما حذف کرده‌اند، دست‌کم سینماگران افغان در این سوی جهان نباید عقب‌نشینی کنند. ما با همین انگیزه جشنواره را برگزار کردیم.»
جشنواره سماع در سال‌های نخستین با نام «جشنواره فیلم افغانستان» برگزار می‌شد، اما در دو سال پسین با توجه به گسترش دامنه فعالیت جشنواره و جذب هنرمندان از کشورهای مختلف، کارگزاران جشنواره تصمیم گرفتند اسم آن را به «سماع» تغییر دهند تا هنرمندان از کشورها و فرهنگ‌های مختلف دیگر نیز جای خود را در این ساختار بیابند.
فیلم‌هایی که در دوازدهمین دور این جشنواره به نمایش گذاشته شدند، از سوی هیئت داوران که شامل دو هنرمند از افغانستان و سه هنرمند از کشورهای ایتالیا، روسیه، و هلند بود، زیر ذره‌بین نقد و داوری قرار گرفت. جایزه بهترین فیلم بلند مستند این جشنواره در بخش افغانستان به فیلم «رهگذر نیمه‌شب» به کارگردانی حسن فاضلی، هنرمند افغان، تعلق گرفت. جایزه بهترین فیلم بلند داستانی بخش افغانستان را نیز نوید محمودی، هنرمند افغان، برای فیلم «مردن در آب مطهر» در یافت کرد. در بخش فیلم‌های بین‌المللی جشنواره، جایزه بهترین فیلم بلند مستند به فیلم «دختر حاجی‌آقا» از حسن صلح‌جو و مهدیه میرحبیبی، کارگردانان ایرانی، تعلق گرفت.
جایزه بهترین فیلم بلند داستانی در بخش بین‌المللی جشنواره را نیز فیلم «بانوی رود نیل» به کارگردانی عتیق رحیمی، هنرمند اهل افغانستان، دریافت کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
حسین دانش، فیلم‌ساز و منتقد فیلم اهل افغانستان، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی، در مورد محتوای فیلم‌های این جشنواره گفت: «بیشترین فیلم‌های این جشنواره، فیلم‌های ساخته شده در افغانستان یا توسط هنرمندان افغان در بیرون از افغانستان بودند که بیشتر منعکس کننده شرایط پیش‌آمده به دلیل جنگ و نابسامانی‌های اجتماعی بودند.»
آقای دانش با اشاره به جایگاه موضوع زنان در محتوای سینمای افغانستان، افزود: «فیلم‌هایی که در این جشنواره به نمایندگی از افغانستان شرکت کرده‌اند، بیشتر بر دشواری‌های زندگی زنان در جامعه سنتی، نابرابری‌های اجتماعی، و مبارزات زنان برای حقوق و آزادی‌هاشان تمرکز دارد.»
به گفته آقای دانش، به آینده سینمای افغانستان در داخل کشور دیگر امیدی باقی نمانده است، زیرا در ساختار فکر طالبان جایی برای هنر و سینما وجود ندارد. با این حال، انتظار می‌رود که سینماگران افغان مجبور به تولید فیلم‌های «زیرزمینی» یا به گونه‌ای پنهانی، شوند که در این صورت بیشتر فیلم مستند تولید خواهد شد.
آقای دانش می‌افزاید: «سینماگران افغان که به دیگر کشورهای جهان پناه برده‌اند نیز به زودی فرصت و امکان ادامه کار نخواهند داشت، زیرا نیاز به زمان است تا در ساختار های فرهنگی و سینمایی کشورهای میزبان جذب شوند، یا فرصت‌های دیگری برای تهیه فیلم و ادامه کار سینما به‌دست آورند، که در آن صورت نیز با دشواری‌هایی برای خلق فضای افغانستان در فیلم‌های خود مواجه خواهند بود.»
حضور هنرمندان افغان در این دور از جشنواره پررنگ‌تر از دوره‌های قبلی بود؛ شاید به این دلیل که هم‌زمان با سقوط افغانستان به دست طالبان، شمار زیادی از هنرمندان افغان کشورشان را ترک کردند و در کشورهای اروپایی و آمریکایی سکنی گزیدند، یا شاید به این دلیل که هنرمندان افغان در گوشه‌های مختلف جهان می‌خواستند تا حسرتی را که از مسدود شدن سینما و محدود شدن نقش‌آفرینی زنان در سینما به دستور طالبان بر دل دارند، به نحوی با حضور در این جشنواره تسکین دهند. در این میان اما نوای دمبوره داوود سرخوش و ترانه جاودانه «سرزمین من» که آقای سرخوش بدون هیچ سازی اجرا کرد، بغض فروخورده شرکت کنندگان را شکست و سالن سینما را برای لحظاتی به ماتم‌کده‌ای مبدل ساخت.
این اندوه، از نومیدی‌ای ناشی می‌شد که از دست رفتن تلاش و زحمت بیست ساله هنرمندان و سینماگران افغانستان در پی فروپاشی حکومت و تسلط طالبان بر افغانستان، برجا گذاشت. در دو دهه گذشته، سینما و به‌ویژه حضور زنان در جایگاه تولیدکنندگان محتوای سینمایی، همچون کارگردانان و فیلم‌نامه‌نویسان و نیز بازیگران زن، از ملموس‌ترین دستاوردهای نظام دموکراسی در افغانستان به‌شمار می‌رفت. در این دو دهه، زنان سینماگری همچون رویا سادات، صحرا کریمی، شهربانو سادات، صحرا مانی، و چندین هنرمند دیگر زن در جشنواره‌های مهم جهانی افتخارات و امتیازاتی کسب کردند و نمادی برای معرفی چهره جوان سینمای افغانستان شدند. اما با تسلط طالبان، آنچه سریع و مستقیم در افغانستان صدمه دید، سینما و رسانه بود.
راهبرد جدید طالبان برای رسانه‌های افغانستان، سینما و تلویزیون را نیز مشخصا تحت فشار قرار داده است. طالبان در این راهبرد حضور زنان را در فیلم‌ها و نمایش‌های تلویزیونی منع کردند و این می‌تواند به معنای حذف زنان از سینما و حذف سینما به صورت کلی از جامعه فرهنگی کشور باشد.
