روز چهارشنبه، ۱۰ شهریور ۱۴۰۰ برابر با اول سپتامبر ۲۰۲۱، تصاویر و فیلم‌هایی در فضای مجازی به اشتراک گذاشته شد که نشان‌دهنده جابه‌جایی و انتقال ۱۶ دستگاه خودرو ضد گلوله‌هاموی (HMMWV) و وانتهای فورد رِنجِر نیروهای نظامی سابق افغانستان به مناطق مرکزی ایران چون سمنان و تهران بود. همزمان با انتشار این تصاویر، برخی کانال‌های تلگرامی نزدیک به ارگان‌های امنیتی چون سپاه پاسداران، ادعا کردند که این خودروها به همراه شماری هواپیما و هلیکوپتر در قبال هزینه فروش نفت ایران به افغانستان، از سوی طالبان به ایران تحویل داده شده‌اند.
اما بررسی دقیق تصاویر نشان داد که این خودروها نه از سوی طالبان، بلکه پیش از تسلط این گروه افراطگرا بر افغانستان، به ایران منتقل شده‌اند، آن هم از سوی گروهی از نیروهای امنیتی افغانستان، دقایقی پیش از سقوط گذرگاه‌های مرزی ابونصر فراهانی و اسلام‌قلعه واقع در مناطق همجوار ولایت هرات با ایران، در تاریخ ۱۷ تیرماه سال جاری. پس از آن نیز، در روزهای ۲۳ و ۲۴ مرداد ماه سال جاری، نیروهای تیپ یکم و دوم سپاه ۲۰۷ ظفر اردوی ملی افغانستان، به ترتیب مستقر در استان‌های هرات و فراه، به ایران پناهنده شدند. چند روز پس از آن، طالبان با ارسال یک نماینده، موفق به راضی کردن نیروهای فراری تیپ دوم سپاه ۲۰۷ به بازگشت به افغانستان شد که متعاقبا به همراه آنها، تسلیحات و خودروهاشان نیز از سوی جمهوری اسلامی ایران به افغانستان تحویل داده شد.
اگرچه هنوز به نظر نمی‌رسد که طالبان و رژیم جمهوری اسلامی ایران فرصت مذاکره و انعقاد قرارداد بر سر خرید و فروش تسلیحات و تجهیزات نظامی پیدا کرده باشند، اما این به معنای محتمل نبودن همکاری نظامی متقابل آنان در آینده نیست.
در میان تجهیزات و تسلیحاتی که طالبان از ارتش ملی افغانستان به‌غنیمت گرفته است، مواردی هست که صنایع دفاعی و نظامی ایران می‌توانند با دستیابی به آنها، برای کسب فناوری‌های لازم برای تولید موارد مشابه، مورد بهره‌برداری قرار دهند. در این گزارش به بررسی تسلیحات و تجهیزات مورد نیاز صنایع دفاعی و نظامی ایران می‌پردازیم که امکان دستیابی به آنها از طریق طالبان وجود دارد.
تلاش آمریکا برای مجهز نشدن ارتش ملی افغانستان به تسلیحات پیشرفته، پیش از ظهور دوباره طالبان
از ابتدای تشکیل ارتش یا اردوی ملی افغانستان و تجهیز آن با تسلیحات و تجهیزات نظامی آمریکایی، وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا در راستای جلوگیری از انتقال فناوری‌های پیشرفته نظامی به ایران، همسایه غربی افغانستان، از تحویل تجهیزات و تسلیحات پیشرفته به این نیروی نظامی خودداری کرد. در مواردی نیز که برخی از تجهیزات پیشرفته به این نیرو تحویل شدند، بنا به دستورالعمل‌های امنیتی، برخی از قطعات و سامانه‌های مهم آنها حذف شد تا از انتقال ناخواسته‌شان به ایران خودداری شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
نمونه‌وار، تمامی سامانه‌های دفاع فردی هلیکوپترهای یو اِچ-۶۰آ+ بلک‌هاک (UH-60A+ Black Hawk) فرسوده و مازاد نیروی زمینی ارتش آمریکا (شامل منحرف کننده‌های موشک‌های حرارتی و راداری) که به عنوان کمک نظامی تحویل ارتش ملی افغانستان شدند، از روی آنها باز شد. همچنین، در ماه‌های نهایی پیش از سقوط دولت افغانستان، برخی از نشریات فنی مربوط به تعمیرات و بازبینی‌های دوره‌ای سنگین هلیکوپترهای آمریکایی ام دی۵۳۰اف و یو اِچ-۶۰آ+ بلک‌هاک و نیز هواپیماهای تهاجمی سبک اِی-۲۹بی از افغانستان خارج شد.
نگرانی دیگر ایالات متحده که منجر به ممنوعیت تحویل برخی از تسلیحات به ارتش ملی افغانستان در سال‌های بازسازی توان نظامی آن کشور شد، در رابطه با سامانه‌های پدافندی و به‌خصوص موشک‌های دوش پرتاب زمین به هوا بود. در این راستا ارتش ملی افغانستان هرگز به موشک‌های زمین به هوا تجهیز نشد. زیرا در صورت به غنیمت گرفته شدن چنین سامانه‌هایی، نه تنها پرواز هواپیماها و هلیکوپترهای نظامی، بلکه هواگردهای غیرنظامی نیز بیش از پیش مخاطره‌آمیز می‌شد.
کدام تجهیزات ارتش ملی افغانستان میتواند برای صنایع دفاعی ایران مفید باشد؟
تجهیزات پیشرفتهای که تهیه آنها نه تنها در کشورهای تولید کننده‌شان، بلکه در بازار سیاه نیز ممکن نیست، آن دسته از اقلام نظامی است که انتظار می‌رود رژیم جمهوری اسلامی ایران برای دست یافتن به آنها، در آینده‌ای نزدیک وارد مذاکره با طالبان شود. اگرچه در ۲۰ سال گذشته ائتلاف به رهبری ایالات متحده آمریکا تمام تلاش خود را کرد تا از انتقال و تحویل تجهیزاتی پرهیز کند که در صورت به غنیمت گرفته شدن از سوی طالبان، می‌توانست امنیت افغانستان و کشورهای منطقه را با خطر مواجه کند، اما شماری از تجهیزات پیشرفته نیز به آنها تحویل داده شد؛ از جمله تجهیزاتی که رژیم جمهوری اسلامی ایران برای بومی سازی‌شان به آنها نیاز خواهد داشت.
از جمله، دوربین‌های دید در شب سربازان ارتش ملی افغان تا بمب‌های نقطه‌زن هدایت لیزری و دوربین‌های شناسایی و هدف‌گیری هواپیماهای تهاجمی و رزمی سبک اِی-۲۹بی سوپر توکانو (A-29B Super Tucano) و اِی سی-۲۰۸بی گراند کاروان (AC-208B Grand Caravan) نیروی هوایی افغانستان را می‌توان مهم‌ترین تجهیزات و اقلام مورد علاقه صنایع دفاعی ایران به حساب آورد.
در سال‌های پیش از انقلاب ۵۷، نیروی هوایی ارتش هزار بسته‌ابزار تجهیزات لازم برای تبدیل بمب‌های غیرهدایت شونده به بمب‌های هدایت لیزری جی بی یو-۱۰(بمب‌هایی برای بمباران نقطه‌ای اما با فناوری مربوط به اوایل جنگ ویتنام) دریافت کرد. برای استفاده از این بمب‌ها، هشت فروند از جنگنده‌های بمب‌افکن اف-۴دی نیروی هوایی شاهنشاهی به سامانه‌های هدف‌گذار لیزری در کابین عقب مجهز شده بودند که ناوبر با استفاده از آن، قیف لیزر را به صورت دستی بر روی هدف میتاباند. اگرچه پیروزی‌هایی در اوایل جنگ ایران و عراق با استفاده از بمب‌های لیزری کسب شد، اما تلفات بالای هواپیماهای هدف‌گذار لیزری سبب توقف آنها در همان نخستین ماه‌های جنگ شد.
چهل سال پس از آن، معاونت جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش هنوز نتوانسته است غلاف‌های هدف‌گذار لیزری مناسب طراحی کند و بسازد و حتی اگر روزی به چنین قابلیتی دست یابد، بسته‌ابزارهای قدیمی و منسوخ برای تبدیل بمب‌های مارک ۸۴ به جی بی یو-۱۰ برای استفاده در نبردهای امروزی مناسب نخواهند بود. بنابر این، صنایع دفاعی ایران، به‌خصوص شرکت‌های مهام پارچین و صنایع الکترونیک شیراز، به ترتیب در صورت دستیابی به بمب‌های هدایت لیزری جی بی یو-۵۸ و دوربین‌های هدف‌گیری هواپیماهای سوپر توکانو (موجود در انبارهای نیروی هوایی افغانستان در پایگاه‌های قندهار و مزارشریف) می‌توانند از آنها برای کسب فناوری ساخت بمب‌های نقطه‌زن و سامانه‌های هدف‌گیری‌شان بهره گیرند.
ارائه خدمات تعمیر و نگهداری به طالبان در قبال تحویل سلاح
از دیرباز، شرکت‌ها و سازمان‌های تابعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران در قبال ارائه خدمات نظامی یا تحویل اقلام دفاعی به کشورهای مختلف، به‌خصوص در آفریقا، به جای دریافت وجه آن، در صورت امکان اقلامی شامل تجهیزات و تسلیحات نظامی از آن کشورها دریافت کرده است که یا پس از تحویل، بازسازی و برای فروش به نیروهای مسلح عرضه می‌شوند، یا برای کسب فناوری به منظور مهندسی معکوس خریداری می‌شوند.
در حال حاضر، طالبان دست‌کم ۱۱ فروند هلیکوپتر میل-۸ام تی وی-۱ و میل ۱۷وی-۵ سابق نیروی هوایی افغانستان را به همراه شماری از هواپیماها و دیگر هلیکوپترها در خدمت دارد. در صورت فرا رسیدن موعد تعمیرات اساسی آنها و در صورت ارائه نشدن خدمات مشابه از سوی پاکستان و ترکیه به طالبان، رژیم جمهوری اسلامی ایران ممکن است با ارسال متخصصان شرکت‌های پنها (پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران)، هسا (هواپیماسازی ایران) و صها (صنایع هواپیمایی ایران)، به ترتیب هلیکوپترهای میل-۸/۱۷، هواپیماهای اِی-۲۹بی سوپِر توکانو و تنها هواپیمای سی-۱۳۰اِچ ترابری باقیمانده از چهار فروند را بازسازی و عملیاتی کند، و در قبال آن به جای دریافت هزینه، بمب‌های هدایت لیزری جی بی-۱۲ و ۵۸ را دریافت کند.
هنوز مشخص نیست که سطح روابط سیاسی و نظامی رژیم جمهوری اسلامی با طالبان در ماه‌های آینده به چه سمت و سویی خواهد رفت. اگر این رابطه رو به بهبودی رود، می‌توان انتظار داشت که طالبان در قبال دریافت خدمات تعمیراتی از ایران برای دایر کردن نیروی هوایی خود، برخی از اقلام و تسلیحات نیروی هوایی افغانستان را که به عنوان کمک نظامی از سوی ایالات متحده آمریکا به ارتش پیشین آن کشور تحویل داده شده بود، در اختیار ایران قرار دهد.
