روز هفتم مرداد ۱۴۰۰، یک پهپاد منتسب به جمهوری اسلامی ایران، نفتکش مرسر استریت متعلق به یک شرکت اسرائیلی را هدف قرار داد. پیش از آن، در ژانویه سال ۲۰۲۰ هم پهپاد‌های آمریکایی بودند که قاسم سلیمانی را در فرودگاه عراق هدف قرار دادند و در موارد متعدد دیگری نیز، به‌ویژه در درگیری‌های منطقه خاورمیانه، به‌کار گرفته‌ شدند. به این ترتیب می‌توان گفت که این پرنده‌های آهنین خیلی زود جای خود را در قلب ارتش‌‌های دنیا باز کرده‌اند و به گفته ست فرانزمن، خبرنگار روزنامه اسرائیلی اورشلیم پست، سرنوشت میدان‌های جنگ از سوریه تا آذربایجان و از لیبی تا یمن را تغییر می‌دهند و دولت‌ها و گروه‌های تروریستی به‌وفور از آن‌ها علیه یکدیگر استفاده می‌کنند. 

در مورد اهمیت پهپاد همین‌ کافی است که بگوییم آمریکایی‌ها بدون فرستادن سرباز یا جنگنده‌های پیشرفته توانستند ۹ هزار و ۵۰۰ کیلومتر دورتر از خاک خود، قاسم سلیمانی، یکی از خطرناک‌ترین دشمنانشان را در خاورمیانه، به‌سادگی و بدون هزینه انسانی از میان بردارند. به همین دلیل، بازار فروش پهپاد نیز گسترش یافته است. به نقل از فرانزمن در کتاب تازه‌اش به نام «جنگ پهپادها»، در یک دهه آینده ۹۶ میلیارد دلار برای توسعه و ساخت پهپاد‌های نظامی صرف خواهد شد.

فرانزمن باور دارد که «نبردها به وارد مرحله‌­ای وارد شده است که در آن، پهپادها و فناوری‌های نظامی خودکار نقش اساسی را دارند.» ژنرال دیوید پترائوس، رئیس پیشین سیا، به نویسنده کتاب می‌گوید که «فناوری‌های بی‌سرنشین مانند کشتی‌ها، تانک‌ها، زیردریایی‌ها، کامپیوترها، ربات‌ها و...، نحوه جنگیدن را دگرگون می‌کنند و شاید نقش انسان بیشتر در حد توسعه الگوریتم سیستم‌ها باشد تا رهبری آن.»

فرانزمن در کتاب خود تاریخ توسعه پهپادها را شرح می‌دهد و اسرائیل را کشور پیشتاز در این حوزه معرفی می‌کند. در واقع، بهره‌گیری موثر اسرائیلی‌ها از این فناوری پس از دهه ۷۰، باعث شد که ایالات متحده به آن روی آورد و به یکی از کشورهای پیشتاز در این حوزه تبدیل شود. فرانزمن چنین می‌نگارد که ایالات متحده در پایان دهه ۹۰، انحصار خود بر حوزه فناوری پهپادها را از دست داده است و بازیگران جدیدی مانند چین، روسیه، ترکیه و حتی ایران به این عرصه وارد شده‌اند که به‌ویژه پیشرفت‌های ایران به چالش بسیار برجسته‌ای برای امنیت نیروهای آمریکایی، اسرائیل و کشورهای عربی در منطقه بدل شده است.

اگر حمله چند سال پیش حوثی‌ها به تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان را در نظر بگیریم، می‌بینیم که ایران نه تنها فناوری و تجهیزات ساخت پهپاد را در اختیار گروه‌های تحت حمایت خود قرار می‌دهد، بلکه می‌خواهد نیروهای آمریکایی در خلیج فارس و نیز خاک اسرائیل را تهدید کند. فرانزمن باور دارد که جمهوری اسلامی ایران از همان آغاز، موفقیت‌های اسرائیل و آمریکا در ساخت پهپاد را از نزدیک زیر نظر داشته است و پهپاد‌های خود را بر اساس نسخه‌های آمریکایی و اسرائیلی ساخته است. با آنکه جمهوری اسلامی ایران بر «دانش بومی دانشمندان ایرانی» در ساخت این پهپاد‌ها تاکید می‌کند، اما از نظر فرانزمن، این ادعا چیزی فراتر از تبلیغات نیست. به گفته او، «پهپاد صاعقه مستقیما از روی مدل سنتنیل [آمریکایی] ساخته شده است و پهپاد سیمرغ نیز مشابه سنتنیل است.» 

نویسنده می‌گوید که موفقیت جمهوری اسلامی ایران در ساخت پهپادهای مشابه مدل‌های آمریکایی، می‌تواند توازن نظامی در منطقه را تهدید کند. از جمله، ورود پهپاد ایرانی به خاک اسرائیل یا حملات موجی پهپاد‌های انتحاری ارزان‌قیمت ایرانی به نیروهای آمریکایی در منطقه، مسئله‌ای جدی است. از نظر فرانزمن، در مرحله کنونی می‌توان گفت که «هدف ایران از ایجاد نیروی پهپادی، آزار و اذیت دشمنانش است»؛ چنانچه یک پهپاد جمهوری اسلامی ایران در فوریه ۲۰۱۸ حریم هوایی اسرائیل را نقض کرد. پیش از آن نیز در ژانویه ۲۰۱۶، پهپاد‌های این رژیم برفراز ناو‌های هواپیمابر هری ترومن آمریکا و شارل دوگل فرانسه به پرواز درآمدند. ژنرال مکنزی، فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده، می‌گوید که از بابت استفاده گروه‌های تروریستی از پهپاد‌های ارزان علیه نیروهای آمریکایی نگران است.

در این مورد، فرانزمن به نقل از «مرکز مطالعات استراتژیک هوا-فضای فیشر» می‌‌نویسد: «دفاع کامل از حریم کشور در برابر تهاجم پهپادها به دلیل حجم، سرعت و مواد سازنده‌ آن‌ها دشوار است.» به‌ویژه، دفاع از تاسیسات راهبردی در برابر حمله گروهی پهپادی، چنانچه در مورد تاسیسات آرامکو در عربستان رخ داد، دشوار است. از نظر نویسنده، «جهان حملات موجی پهپادها در درگیری‌های نظامی را شاهد خواهد بود.»

البته نویسنده باور دارد که تکنولوژی پهپادی هنوز در مرحله‌ای نیست که گروه‌های تروریستی مانند حماس و حزب‌الله بتوانند برتری سیستم‌های دفاعی متعارف کشورها را تحت‌الشعاع قرار دهند. در واقع، پهپاد برای این گروه‌ها بیشتر «ابزاری برای آزار است تا پیروزی در جنگ.»

فرانزمن در بخشی از کتاب خود نیز به مسائل اخلاقی استفاده از پهپاد می‌پردازد. بخشی از مردم تصور می‌کنند که در جنگ‌های آینده، حضور ربات‌های قاتل را شاهد خواهیم بود که با اشتباهات نرم‌افزاری و الگوریتم‌ جان انسان‌های بی‌گناه را خواهند گرفت. از نظر او، بخشی از این تخیلات ناکجاآبادی و آخرالزمانی در مورد ربات‌های کشنده فانتزی‌هایی جالب اما فراواقعی‌اند. اما او بارها به پیامد‌های اخلاقی و انسانی حملات پهپادی در کتاب خود اشاره می‌کند؛ از جمله این نمونه که چطور خلبانی در ایالت داکوتا بر اساس اطلاعات نادرست با تصور کشتن یک تروریست، انسان‌های بی‌گناهی را قربانی کرده است. 

تاکید بر اطلاعات کافی امنیتی و دقت در الگوریتم الزاما میزان دقت پهپادها را افزایش نمی‌دهد. با این حال، نویسنده اعتراف می‌کند که پهپادها، به‌رغم گزارش‌های حقوق بشری سازمان ملل در مورد تلفات انسانی، همچنان به طور گسترده استفاده خواهند شد. به گفته او، با کاهش نقش رهبری‌کننده آمریکا، جهان ظهور بازیگران جدیدی در نظم آشفته بین‌المللی را شاهد است که در آن، از پهپادها برای عملیات‌های کثیف و خطرناک هرچه بیشتر بهره گرفته خواهد شد. این پرنده‌های آهنین بی‌سرنشین، «امکان فرار از مسئولیت و حمله به هرجا  بدون خطر از دست رفتن احتمالی نیروی نظامی را مساعد می‌کنند... پهپادها می‌توانند به عنوان یک نیروی هوایی سریع و آماده جای جنگنده‌های گرانقیمت را بگیرند.» 

به‌رغم این پیشگویی، نویسنده هنوز مطمئن نیست که چه زمانی دولت‌ها پهپادها را به بخش جدایی‌ناپذیر و درهم‌پیچیده نظام دفاعی خود مبدل خواهند کرد.

مشخصات کتاب:

ست فرانزمن/نبرد پهپادها: کشورهای پیشتاز، ماشین‌های قاتل، هوش مصنوعی و جنگ برسر آینده/انتشارات بمباردیه بوکز/۲۸۸ص/۲۰۲۱