بزرگ‌ترین پهنه آبی مستقل دنیا در معرض انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی قرارگرفته است، به‌ طوری‌ که سواحل دریای خزر به محل انباشت زباله‌ و آبزیان مرده تبدیل شده و سرازیر شدن فاضلاب‌های شهری به منابع آب زیرزمینی و پس از آن دریای خزر، این پهنه آبی را با بحرانی جدی مواجه کرده است. شدت این آلودگی‌ها برخی گونه‌ها همچون «فک خزری» را هم در معرض انقراض قرار داده است.

دریای خزر بزرگ‌ترین دریاچه جهان است که میان کشورهای روسیه، ایران، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان قرار گرفته است، پنج کشوری که رژیم حقوقی دریای خزر را تشکیل داده‌اند اما از آن سهمی برابر ندارند.

روز ۲۱ مرداد در تقویم ایران «روز ملی دریای خزر» نام‌گذاری شده است. سابقه این نام‌گذاری به کنفرانس تهران بازمی‌گردد که در سال ۱۳۸۰ برگزار شد و پنج کشور شرکت‌کننده با امضای توافق‌نامه‌ای مشترک، متعهد شدند اقدام‌های لازم برای حفظ محیط‌ زیست دریای خزر را انجام دهند. پس از اینکه در ۲۱ مرداد ۱۳۸۲، این توافق‌نامه عنوان «لازم‌الاجرا» را کسب کرد، دولت ایران ۲۱ مرداد را «روز ملی دریای خزر» نامید.

پس از کنفرانس تهران، رهبران پنج کشور ایران، ترکمنستان، روسیه، قزاقستان و آذربایجان در جلسه‌های دیگری هم درباره دریای خزر تصمیم‌گیری کردند، از جمله کنفرانس آکتائو قزاقستان که مرداد ۱۳۹۷ برگزار شد و حسن روحانی، رئیس‌جمهوری وقت ایران، همراه رهبران چهار کشور دیگر در آن شرکت کرد. خروجی این کنفرانس امضای «کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر» بود، کنوانسیونی که ابهام‌های زیادی داشت و گفته می‌شد احتمال دارد سهم ایران از دریای خزر را به ۱۱ درصد کاهش دهد.

محمود صادقی، نماینده وقت مجلس شورای اسلامی، این کنوانسیون را «ترکمانچای دیگر» نامید و کاربران رسانه‌های اجتماعی هم به آن واکنش نشان دادند.
علاوه بر اینکه در سال‌های اخیر سهم ایران از دریای خزر محل سوال رسانه‌ها و کارشناسان محیط‌ زیست بوده است، خطر دیگری نیز بزرگ‌ترین دریاچه جهان و ساکنان شهرهای ساحلی آن را تهدید می‌کند، خطر آلودگی‌های محیطی که نه تنها سلامت آبزیان که سلامت انسان‌ها را هم به خطر انداخته است.

بزرگ‌ترین پهنه آبی مستقل جهان به دلیل اینکه زیستگاه انواع گیاهان و جانوران است اهمیت ویژه‌ای دارد، برای نمونه می‌توان به ماهیان این دریا اشاره کرد که از آن‌ها خاویار تولید می‌شود. با وجود این، آلودگی‌های کشاورزی، صنعتی و نفتی حیات گونه‌های جانوری این منطقه را با خطر مواجه کرده‌ است و در سال‌های گذشته، مجموعه‌ای از آلودگی‌ها این پهنه آبی را احاطه کرده‌اند.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، انباشت زباله در ساحل دریای خزر و ورود شیرآبه زباله‌ها به دریا به بحرانی جدی تبدیل شده است. علاوه بر آن، فاضلاب بسیاری از شهرهای استان‌های شمالی کشور هم به این دریاچه ریخته می‌شود.

در سال‌های اخیر، در اثر ورود آلودگی‌ها به دریای خزر، جمعیت آبزیان به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا کرده است و از طرفی، همین آبزیانی که در معرض این آلودگی‌ها قرار دارند به زنجیره غذایی انسان‌ وارد می‌شوند.

آلودگی میکروبی شناگاه‌های دریای خزر از دیگر پیامدهای انباشت زباله در ساحل این دریاچه است. بر اساس آخرین آماری که از سال ۱۳۹۶ در دست است، استان مازندران به‌تنهایی ۱۵ شناگاه آلوده میکروبی دارد اما مسافران بدون آگاهی از آثار زیان‌بار این آب آلوده برای خود و فرزندانشان، به خزر پا می‌گذارند و گاه به آسیب‌های پوستی و گوارشی دچار می‌شوند.

آلودگی‌های موجود در دریای خزر، که زیستگاه فک خزری است، باعث شده است که این گونه جانوری در معرض انقراض قرار بگیرد. علاوه برآلودگی‌هایی که از سمت ایران به دریای خزر وارد می‌شود، چهار کشور دیگر نیز به میزان‌ متفاوتی آلودگی‌های گوناگون ناشی از استخراج و پالایش نفت، فاضلاب و ‌پساب صنایع را روانه این دریاچه می‌کنند.

به عقیده محققان، ۸۰ درصد آلودگی دریای خزر از جریان آب رودخانه ولگا و سایر رودخانه‌های غرب جمهوری آذربایجان به دریای خزر ایجاد می‌شود، به گونه‌ای که آلودگی در سواحل باکو و قزاقستان بسیار زیاد است و این امر سبب کوچ آبزیان شده است. بیشترین آلودگی نفتی دریای خزر را همسایگان شمالی این دریا تولید می‌کنند و به دلیل شیب خزر، این آلودگی‌ها به سمت ایران پیشروی می‌کنند.

تراز آبی دریای خزر سالانه حدود ۵ تا ۷ سانتیمتر کم می‌شود. در سه دهه گذشته، تراز آبی دریای خزر حدود ۲ متر و مساحت دریا حدود ۱۵ هزار کیلومترمربع کاهش‌ یافته است.