اول ژوییه ۲۰۲۱، وقتی نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان به دستور دولت بایدن، شب‌هنگام چراغ‌های پایگاه هوایی بگرام را خاموش کردند و از این پایگاه خارج شدند، اینکه آمریکا افغانستان را ترک می‌کند و فصل جدیدی در راه است، باورپذیرتر شد، زیرا بگرام در جریان ۲۰ سال حضور نظامی آمریکا در افغانستان، نماد شکست‌ناپذیری غرب در برابر تهدید گروه‌های افراطی از جمله طالبان و پایگاهی برای حفاظت از منافع آمریکا در برابر قدرت‌هایی مانند روسیه، چین، ایران بود و نشانی از اراده آمریکا برای حضور طولانی‌مدت در جنوب آسیا به شمار می‌رفت.
این پایگاه می توانست ۱۰۰ هزار سرباز آمریکایی را هم‌زمان در خود جای دهد و مرکز فرماندهی نیروهای ناتو به رهبری آمریکا در سراسر افغانستان بود. از عملیات‌های شبانه کوبنده در مناطق تحت نفوذ طالبان تا عملیات تجسس و جمع‌آوری اطلاعات و هدف‌گذاری سران طالبان و دیگر گروه‌ها در خاک پاکستان، همه از پایگاه بگرام هدایت می‌شدند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
آمریکا از اواخر ۲۰۰۱ و پس از ورود به افغانستان، برای توسعه و تجهیز پایگاه بگرام صدها میلیون دلار هزینه کرد. از هزینه‌های آمریکا در این پایگاه آمار مشخصی در دست نیست، اما بر اساس گزارش‌های منتشرشده، تنها در بازه زمانی ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹، برای ساخت یک باند پرواز جدید به طول سه‌هزار و ۶۰۰ متر، حدود ۲۰۰ میلیون دلار هزینه شد.
دولت آمریکا بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱، در این پایگاه زیرساخت‌های مختلف مثل تاسیسات نظامی، بیمارستان، زندان، برج کنترل، سیستم‌های آب و برق و سایر تاسیسات پشتیبانی ساخت.
این پایگاه پس از تخلیه آن در ژوییه ۲۰۲۱ مدتی در کنترل ارتش دولت پیشین افغانستان بود، اما در اوت همان سال به دست طالبان افتاد.
برج روسی پایگاه بگرام
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، روز شنبه ۲۰ سپتامبر در تروت سوشال نوشت که اگر افغانستان پایگاه بگرام را «به کسانی که آن را ساخته‌اند» بازنگرداند، اتفاق‌های بدی خواهد افتاد. این موضع‌گیری ترامپ در شبکه‌های اجتماعی و برخی خبرگزاری‌ها بحث‌برانگیز شد و کاربران روسی با بازنشر این موضع‌گیری ترامپ، خاطرنشان کردند که بگرام را اتحاد جماهیر شوروی ساخت نه آمریکا.
استقبال محمد ظاهر، پادشاه وقت افغانستان از دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در سال ۱۹۵۹ در پایگاه بگرام-reddit.com/r/HistoryPorn
تاریخچه بگرام نیز نشان می‌دهد که ساخت پایگاه هوایی نظامی در این منطقه را اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۵۰ و در زمان حاکمیت محمد ظاهر، پادشاه وقت افغانستان، آغاز کرد. در آن زمان که ایالات متحده و شوروی پس از جنگ جهانی دوم، وارد مرحله جنگ سرد شده بودند و هر کدام برای نفوذ بیشتر در کشورهای منطقه تلاش می‌کردند، شوروی با آغاز این پروژه، سعی داشت افغانستان را در شمار متحدان خود قرار دهد.
در سال ۱۹۵۹، دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهوری وقت ایالات متحده، در جریان سفر به افغانستان در پایگاه بگرام فرود آمد که همه تجهیزات و تاسیسات آن را شوروی ساخته بود. البتخ باند پرواز مجهز و استاندارد این پایگاه در دهه ۱۹۷۰ احداث شد.
پس از تهاجم نظامی شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹، بگرام به مدت ۱۰ سال پایگاه اصلی نیروهای شوروی بود و به‌عنوان مرکز لجستیک هوایی برای عملیات‌های نظامی استفاده شد.
برج روسی پایگاه بگرام با پرچم آمریکا-www.afcent.af.mil
برج روسی پایگاه هوایی بگرام که هنوز به همین نام شناخته می‌شود، از نمادهای تاریخی این پایگاه است. وب‌سایت رسمی نیروی هوایی ایالات متحده ژوییه ۲۰۱۳ در مطلبی در مورد این برج، نوشت که این برج قدیمی‌ترین برج کنترل پایگاه هوایی بگرام است که سال ۱۹۷۶ و در زمان همکاری اقتصادی دولت افغانستان با اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد.
آمریکایی‌ها اواخر سال ۲۰۰۱ و پس از ورود به بگرام، از این برج روسی استفاده و سپس آن را بازسازی و تجهیز کردند. در وب‌سایت نیروی هوایی ایالت متحده آمده است: «محوطه نیروی هوایی که برج روسی آنجا واقع شده، ۴ مارس ۲۰۰۴ طی مراسمی رسمی به نام کمپ کانینگهام نام‌گذاری شد. در کنار برج، یک یادبود و پایه‌های پرچم نصب شد تا از فداکاری‌های سروان ارشد جیسون کانینگهام، عضو تیم جست‌وجو و نجات که ۴ مارس ۲۰۰۲ در عملیات آناکوندا از بگرام خارج و همان روز کشته شد، گرامی داشته شود.»
برج روسی پایگاه بگرام در نقشه گوگل-google earth
برج روسی پایگاه هوایی بگرام فوریه ۲۰۰۸ و پس از ساخته شدن برج کنترل جدید تعطیل شد، اما ساختمان آن به عنوان نمادی از تاریخ پایگاه بگرام حفظ شد. البته نیروهای آمریکایی همچنان از طبقه اول آن برای استقرار چند واحد نظامی و گاه برگزاری برنامه‌ها و بازدیدهای هفتگی استفاده می‌کردند.
پایگاه بگرام برای شوروی در جنگ با مجاهدین افغان همان نقشی را داشت که برای آمریکا در جنگ با طالبان بازی کرد. با این حال پس از خروج ارتش شوروی از افغانستان در سال ۱۹۸۹، دولت وقت افغانستان ظرفیت کافی برای استفاده از بگرام نداشت و این پایگاه در طول جنگ داخلی و حاکمیت دور اول طالبان، نقش چندانی نداشت و بیشتر به عنوان انبار خودروها و تجهیزات نظامی تخریب‌شده استفاده می‌شد.
حضور نیروهای آمریکایی ۲۰۰۱–۲۰۲۱
پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ که ایالات متحده عملیات نظامی در افغانستان را آغاز کرد، پایگاه بگرام به بزرگ‌ترین پایگاه نظامی ایالات متحده در افغانستان تبدیل شد و در عملیات‌های نظامی، لجستیکی و اطلاعاتی نقش حیاتی ایفا کرد.
در این مدت، بگرام شاهد حضور بیش از ۱۰۰ هزار نیروی آمریکایی بود. این پایگاه نماد قدرت نظامی آمریکا و متحدان ائتلاف بین‌المللی آن در افغانستان بود که هم‌زمان چندین عملیات هوایی و زمینی را در سراسر افغانستان پشتیبانی می‌کرد.
علاوه بر آیزنهاور که سال ۱۹۵۹ در سفر به افغانستان ابتدا وارد پایگاه بگرام شد و از آنجا به کابل رفت، از سال ۲۰۰۱ و مستقر شدن نیروهای آمریکایی در این پایگاه، سه رئیس‌جمهوری ایالات متحده یعنی جورج بوش، باراک اوباما و دونالد ترامپ هم در این پایگاه حضور یافتند و با سربازان آمریکایی ملاقات کردند. جو بایدن هم زمانی که معاون اوباما بود، در سفر به افغانستان از این پایگاه دیدن کرده بود. به این ترتیب بگرام در تاریخ فعالیت خود میزبان پنج رئیس‌جمهوری ایالات متحده بوده است.
دونالد ترامپ در میان سربازان آمریکایی در پایگاه بگرام، ۲۰۱۹-AFP
با این حال، پس از امضای توافقنامه دوحه در فوریه ۲۰۲۰ میان طالبان و ایالات متحده، روند تخلیه این پایگاه آغاز شد و آخرین سرباز آمریکایی در شب اول ژوییه از آنجا خارج شدند. هرچند نیروهای آمریکایی بخش عمده تسلیحات نظامی خود را از بگرام خارج کردند، وسایل و تجهیزات راهبردی نظامی در این پایگاه باقی ماندند و به دولت وقت افغانستان تحویل داده شدند، اما در نهایت در اوت همان سال به دست طالبان افتادند.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، تخلیه این پایگاه را پیش از خروج کامل آمریکا از افغانستان اقدامی فاجعه‌بار می‌داند که منجر به تضعیف جایگاه نیروهای آمریکایی در جریان تخلیه افغانستان شد. ترامپ با انتقاد از عملکرد دولت بایدن در تخلیه بگرام، معتقد است که این اقدام باعث شد نیروهای آمریکایی برای محافظت از خود در عملیات تخلیه قدرت لازم را نداشته باشد و همین موضوع باعث شد که مهاجم داعش خراسان در ۲۶ اوت ۲۰۲۱، بتواند خود را به میان انبوه جمعیت در فرودگاه کابل و نیروهای آمریکایی برساند و سبب کشته شدن ۱۳ سرباز آمریکایی و حدود ۲۰۰ شهروند افغانستان شود.
ترامپ در کارزار انتخاباتی خود در سال ۲۰۲۴ هم بارها تاکید کرد که اگر در جریان خروج از افغانستان، او بر سر قدرت می‌بود، بگرام را به طالبان واگذار نمی‌کرد و آن را برای نظارت بر برنامه هسته‌ای چین حفظ می‌کرد.
او نخستین بار پس از دوباره به قدرت رسیدن، ۱۸ سپتامبر در لندن به خبرنگاران گفت دولتش برای بازپس‌گیری بگرام تلاش می‌کند و این اقدام در دست اجرا است. ترامپ در روزهای بعد هم در چند سخنرانی و مصاحبه با خبرنگاران، این موضع‌گیری خود را تکرار و تاکید کرد که بگرام برای آمریکا از اهمیت زیادی برخوردار است و تلاش برای پس گرفتن آن ادامه دارد.
بگرام در کنترل طالبان
پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در اوت ۲۰۲۱، طالبان کنترل این پایگاه را در دست گرفتند و در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، سه بار در این پایگاه رژه نظامی برگزار کردند و تسلیحات آمریکایی را به نمایش گذاشتند. این اقدام که با واکنش دونالد ترامپ مواجه شد، در سال ۲۰۲۵ تکرار نشد. ترامپ در مارس ۲۰۲۵ گفته بود که تماشای رژه نظامی طالبان با سلاح‌های آمریکایی او را عصبانی می‌کند.
هرچند ترامپ بر بازپس‌گیری تسلیحات آمریکایی رهاشده در افغانستان تاکید دارد، کارشناسان آمریکایی می‌گویند بازپس‌گیری آن‌ها بیشتر از ارزش واقعی این تسلیحات هزینه خواهد داشت.
رژه نظامی نیروهای طالبان در پایگاه بگرام-AFP
طالبان در واکنش به موضع‌گیری اخیر ترامپ مبنی بازپس‌گیری بگرام، اعلام کردند که «استقلال و حفظ تمامیت ارضی افغانستان» برای آنان اولویت دارد و حضور هیچ کشور خارجی را در افغانستان نمی‌پذیرند. حتی برخی مقام‌های طالبان از جمله ملا تاجمیر جواد، معاون اداره اطلاعات طالبان، ادعا کرد در صورت بازگشت آمریکا به افغانستان، به خود بمب می‌ببندد و خود را منفجر کند.
هنوز مشخص نیست آیا میان دولت ترامپ و رژیم طالبان بر سر واگذاری بگرام به نیروهای آمریکایی گفتگویی صورت گرفته است یا خیر، اما برخی رسانه‌های آمریکایی گزارش داده‌اند که هیئت‌های آمریکایی و طالبان از ماه مارس در این خصوص در حال مذاکره‌اند.
واشینگتن‌پست در مطلبی در این مورد نوشت که پایگاه از نظر راهبردی برای آمریکا اهمیت دارد و بازپس‌گیری آن می‌تواند ارزشمند باشد، زیرا به دلیل نزدیکی به مرز چین و منطقه آزمایش هسته‌ای لوپ نور، و همچنین امکان اجرای عملیات ضدتروریستی علیه گروه داعش خراسان، موقعیت راهبردی ویژه‌ای دارد.
نویسنده مقاله تصریح کرد که بازگشت یک گروه کوچک نظامی به این پایگاه می‌تواند حضور آمریکا را در این منطقه حیاتی حفظ کند، هرچند این حضور دیگر به گستردگی دوران پیشین نخواهد بود.
