با روی کار آمدن دولت جدید آمریکا و قوت گرفتن دوباره دموکرات‌ها در کاخ سفید و کنگره و احتمال گفت‌وگوی تهران و واشنگتن برای احیای توافق هسته‌ای وین، موافقان و مخالفان آن در هر دو کشور بار دیگر دست به کار شده‌اند و نظرات خود را در مورد مزایا یا معایب توافق با صدای بلند اعلام می‌کنند.
پس از سال‌ها گفت‌وگوی دیپلماتیک بر سر برنامه بحث‌برانگیز اتمی ایران، شش قدرت جهانی عضو گروه ۱+۵ شامل ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، روسیه، و چین به عنوان پنج عضو داری حق وتو در شورای امنیت، به همراه آلمان، در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ برای مهار آن برنامه با تهران توافق کردند.
طبق آن توافق که از آن با عنوان برجام یاد می‌شود، محدودیت‌های ویژه‌ای بر بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌هایی که پیشتر در ارتباط با آن علیه تهران وضع شده بود، اعمال می‌شود. آمریکا و متحدان آن می‌گویند هدف آنها قطع دسترسی ایران به توانایی ساخت سلاح هسته‌ای است.
ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و برای تولید انرژی و کاربردهای آن در حوزه پزشکی و کشاورزی دنبال می‌شود و قصد ساخت سلاح اتمی نداشته است و ندارد. ایران برای اثبات این ادعای خود، به فتوای علی خامنه‌ای، رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران، مبنی بر حرام بودن این سلاح‌ها استناد می‌کند.
واشنگتن و متحدان آن، این استدلال را کافی نمی‌دانند و با توجه به عملکرد گذشته جمهوری اسلامی ایران، می‌گویند تهران قابل اعتماد نیست. جامعه اطلاعاتی آمریکا معتقد است که تهران تا پیش از ۲۰۰۳ و مذاکره با تروییکای اروپا – بریتانیا، فرانسه و آلمان – چنان قصدی داشته بوده است، اما آن را متوقف کرده است.
مخالفان و موافقان در آمریکا
دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری قبلی آمریکا، با بیان این که ایران با ادامه برنامه موشکی و فعالیت‌هایش در منطقه خاورمیانه، که آن را مداخله‌گرانه و بدخواهانه توصیف می‌کرد، روح برجام را نقض کرده است، در اردیبهشت ۱۳۹۷ اعلام کرد که واشنگتن از آن توافق خارج می‌شود و تحریم‌های تهران را برمی‌گرداند.
جو بایدن، جانشین ترامپ، که در زمان حصول برجام معاون باراک اوباما، رئیس جمهوری وقت آمریکا بود، اکنون خود در مقام ریاست جمهوری قصد دارد به توافق بازگردد، اما آن را مشروط به پیروی کامل ایران از تعهدات خود در برجام کرده است. ایران می‌گوید این آمریکا است که باید ابتدا به توافق برگردد.
۵۲ عضو جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان ایالات متحده اخیرا در نامه‌ای به بایدن نوشته‌اند که برجام نتوانست از یک «ایران هسته‌ای» پیشگیری کند و مماشات دولت اوباما با ایران، بی‌ثباتی در منطقه را بیشتر کرد و دولت جدید آمریکا نباید به توافقی که به عقیده آنها «از روز اول گونه‌ای شکست بود»، باز گردد.
گرگوری مورفی، یکی از نمایندگان ایالت کارولینای شمالی در مجلس نمایندگان آمریکا از حزب جمهوری‌خواه، روز سه‌شنبه گذشته در بیانیه‌ای در وبسایت رسمی خود اعلام کرد که به همراه ۵۱ نماینده جمهوری‌خواه دیگر مجلس، این نامه را امضا، و به جو بایدن ارسال کرده است.
همزمان، ۴۱ مقام سابق سیاسی، نظامی و امنیتی آمریکایی با امضای یک نامه سرگشاده به بایدن خواستار بازگشت واشنگتن به توافق هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران شده‌اند و به گزارش نشریه نیوزویک، هشدار داده‌اند که ناکامی در پیوستن به برجام می‌تواند به معنای بروز یک «جنگ پرهزینه جدید» باشد.
به اعتقاد این مقام‌های سابق، اجرای کامل توافق وین تنها راه جلوگیری از «ایران مجهز به سلاح هسته‌ای» است و از رویکرد بایدن برای احیای برجام و بازگرداندن محدودیت‌های هسته‌ای ایران، به عنوان مبنایی برای انجام مذاکرات بیشتر در مورد دیگر تهدیدهای ایران، حمایت کرده‌اند.
موافقان و مخالفان در ایران
در ایران نیز مانند دوران پیش از رسیدن به توافق، صداهای مخالفان توافق هسته‌ای که عمدتا از جناح اصولگرا هستند، بار دیگر بلند شده است و موافقان توافق نیز، که عمدتا از طیف اصلاح‌طلب یا میانه‌رو نزدیک به دولت هستند، در مقام دفاع از آنچه دستاورد دولت «تدبیر» حسن روحانی می‌خوانند، برآمده‌اند.
مخالفان می‌گویند بازگشت به توافقی که نتوانست منافع ایران را تضمین کند، پیش از لغو کامل تحریم‌ها، توجیه ندارد و دولت را متهم به نرمش در برابر آمریکا می‌کنند. در مقابل، موافقان می‌گویند که مخالفان دولت در اندیشه پیروزی در انتخابات ۱۴۰۰ هستند و می‌خواهند خود وارد گفت‌وگو با آمریکا شوند.
وزیر امور خارجه ایران در آخرین اظهارنظر خود در این زمینه، گفته است که سیاست جمهوری اسلامی ایران در رابطه با برجام «خیلی ارتباطی با دولت‌ها ندارد و این سیاستی است که در سطح نظام اتخاذ شده است» و از هر دو جناح نیز خواسته است که برجام را تبدیل به یک «موضوع انتخاباتی» نکنند.
محمدجواد ظریف در مصاحبه با روزنامه همشهری، روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا را که با برجام آشنا است، یک فرصت دانست و گفت، این دولت «میراث‌دار یک شرایط بد خارجی و داخلی» است و «من می‌خواهم از این فرصت از طرف کل جمهوری اسلامی استفاده کنم، نه از طرف فردی که داعیه انتخاباتی دارد.»
وی در این مصاحبه که متن آن روز شنبه منتشر شد، گفت: «برجام نابود نشده، اما آمریکا در امتحان برجام مردود شده است. الان می‌تواند بلیت بازگشت به برجام را با اجرای تعهداتش بگیرد و به سر میز برجام بیاید و ... نشان دهد طرف قابل‌قبولی برای یک گفت‌وگو است. آن وقت کشور می‌تواند دوباره این موضوع را بررسی کند.»
در نهایت، همان طور که ظریف اشاره کرده است، حرف آخر را در ایران «رهبر جمهوری اسلامی ایران» می‌زند و بدون اجازه او نه گفت‌وگویی در کار خواهد بود و نه توافقی. با این حال، اظهارات ظریف نشان می‌دهد که آیت‌الله خامنه‌ای دست‌کم با مذاکره مخالفتی ندارد؛ هر چند مانند آمریکا آن را مشروط به اقدام طرف مقابل کرده است.
مقام‌های ارشد و ناظران سیاسی دو کشور دیوار بی‌اعتمادی میان ایران و آمریکا را که در طول چهار دهه گذشته ایجاد شده است، گره اصلی روابط دو کشور می‌دانند و هر چند در دولت اوباما اندکی از ارتفاع آن کاسته شد، اما در دولت ترامپ به اندازه‌ای بلند شد که حتی بازگشت به سطح چهار سال پیش آن دشوار به نظر می‌رسد.
