در پی دو آزمایش موفق که امیدواری به توزیع فوری واکسن کرونا را افزایش داده است، طرح پرسش «واکسن کووید از چه ساخته شده است؟» در گوگل طی چهار روز گذشته ۵۲۵ درصد افزایش یافت.

فایزر و بایون‌تک پس از آن که تجزیه و تحلیل‌های نهایی مشخص کرد واکسن در دست تولید آن‌ها ۹۵ درصد اثربخش است و از لحاظ ایمنی هیچ گونه نگرانی ایجاد نمی‌کند، از درخواست مجوز طی روزهای آینده از سازمان غذا و داروی ایالات متحده (اف‌دی‌ای) خبر دادند.

طبق پیش‌بینی‌ها مدرنا نیز که واکسنی با ۹۴.۵ درصد اثربخشی را در دست تولید دارد، به زودی بعد از این شرکت‌ها از اف‌دی‌ای مجوز اضطراری درخواست خواهد کرد.

روندنمای گوگل نشان‌گر آن است که از ۱۵ تا ۱۸ نوامبر جست‌وجوی فهرست ترکیبات واکسن کرونا جهش شدیدی داشته است و اهالی تگزاس، فلوریدا، نیویورک و کالیفرنیا به ترتیب در این زمینه پیشتاز بوده‌اند.

البته میزان این جست‌وجو باز هم به پای جست‌وجوی عبارت «عملیات سریع وارپ» در رابطه با تولید واکسن نمی‌رسد.  

پیوندهایی که ما را به درمانگاه مایو، مرکز مهار بیماری‌ها و مؤسسه ملی سلامت می‌برد پاسخ سؤالات متداول، دستورالعمل‌ها و آمار سلامت و ایمنی عمومی را به خوبی می‌دهد، اما به ما نمی‌گوید آن ترکیب جادویی که واکسن‌های ساخت فایزر و مدرنا را بیش از ۹۰ درصد کارآمد می‌کند دقیقاً چیست. در عین حال اگر از میان نتایج جست‌وجو روی تارنمای سازمان جهانی بهداشت توجه کنیم، فهرست ترکیبات نوع دیگری واکسن را می‌بینیم که آن واکسن مد نظرمان نیست.

علت آن است که هردوی این واکسن‌های کووید در نوع خود اولین هستند.

طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت واکسن‌ها از قدیم حاوی ترکیب فعالی بوده‌اند که باعث ایجاد واکنش ایمنی در بدن می‌شدند. این ترکیب معمولاً مقدار بسیار کمی از اندامگان عامل بیماری در قالب پروتئین بوده است.

مواد نگهدارنده مانند ۲-فنوکسی‌اتانول و تثبیت‌کننده‌هایی مانند شکر (لاکتوز، ساکاروز)، آمینواسیدها (گلیسین)، ژلاتین یا پروتئین‌ها (آلبومین انسانی نوترکیب مشتق از مخمر) از جمله ترکیبات دیگر واکسن هستند.

مواد فعال‌کننده سطح (سورفاکتانت‌ها) که در خوراکی‌هایی مانند بستنی به کار می‌رود این ترکیبات را به هم می‌چسباند. به علاوه، مقدار بسیار کمی از پس‌مانده‌های فرآیند تولید مانند پروتئین تخم‌مرغ، مخمر یا پادزی‌ها نیز ممکن است در واکسن وجود داشته باشد.

در ساختن واکسن همچنین از رقیق‌‌کننده‌هایی مانند آب سترون (استریل) و ماده یاور برای تحریک یاخته‌های ایمنی موجود در بدن از جمله نمک‌های آلومینیوم شامل فسفات آلومینیوم، هیدورکسید آلومینیوم یا سولفات پتاسیم آلومینیوم استفاده می‌کنند.

شرکت‌های مدرنا و فایزر واکسن‌های آزمایشی خود به ترتیب موسوم به بی‌ان‌تی۱۶۲بی۲ و ام‌آر‌ان‌اِی۱۲۷۳ را به طور مصنوعی با استفاده از پیام‌رسان اسید ریبونوکلئیک (یا ام‌آر‌ان‌اِی) تولید می‌کنند. آر‌ان‌اِی و دی‌ان‌اِی (دئوکسی‌ریبونوکلئیک) اسید نوکلئیک‌هایی هستند حاوی دستورالعمل‌های ژنتیکی برای ایجاد حیات.

برای ایجاد واکنش ایمنی به جای آن که ویروس زنده به بدن تزریق کنند، ام‌آر‌ان‌اِی تزریق می‌کنند که حاوی مقدار بسیار کمی رمز ژنتیکی پروتئین سنبله موجود در ویروس کرونا است. این رمز ژنتیکی به یاخته‌های بدن دستور تولید نمونه کوچکی از پروتئین سنبله می‌دهد که باعث تحریک دستگاه ایمنی و تولید پادتن می‌شود.

گوگل‌کنندگانی که می‌خواهند ترکیبات دقیق واکسن کرونا را بدانند در واقع باید شیمیِ تولید آن ام‌آر‌ان‌اِیِ مصنوعی را بفهمند. اما وجود شبکه پیچیده‌ای از حقوق مخترعین واکسن مانع از رسیدن این اطلاعات انحصاری به ما می‌شود.

نه فایزر و نه مدرنا تاکنون به درخواست‌های مردم برای اعلام ترکیبات دو واکسن بی‌ان‌تی۱۶۲بی۲ و ام‌آر‌ان‌اِی۱۲۷۳ واکنش نشان نداده‌اند.

پاولا کنون دانشیار میکروب‌شناسی دانشکده پزشکی کک دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در مصاحبه با ایندیپندنت گفت واکسن‌سازان آر‌ان‌اِی طبیعی را که عمر کمی دارد و شکننده است تقویت کرده‌اند تا پایدارتر و مقاوم‌تر شود.

خانم کنون گفت: «آرآن‌ای را می‌شود کاملاً مصنوعی ساخت و نیازی به حضور زیست‌شناس در گروه تحقیقاتی سازنده آن نیست، بلکه کار شیمیدان است. 

سری بودن منابع ساخت این واکسن‌ها به روشی مربوط می‌شود که شیمیدان برای دستکاری آر‌ان‌ای پیدا کرده تا این طبیعت‌ساخته را تقویت و بادوام‌تر کند و کاری کند که بدن کمتر احساس کند عامل بیگانه‌ای واردش شده است. نمی‌خواهیم بدن با ورود این آر‌ان‌اِی تزریق‌شده دستپاچه شود. پس آمده‌اند دستکاری‌های شیمیایی در آن انجام داده‌اند تا مخفیانه‌تر وارد بدن شود.»

روش‌های این دستکاری‌های اختصاصی شیمیایی در دسترس همگان نیست، اما همه می‌دانند که این واکسن‌ها را در پوششی از نانوذرات لیپیدی قرار می‌دهند، یعنی برای محافظت از مولکول‌های حساس ام‌آر‌ان‌اِی آن‌ها را با لایه‌ای از چربی می‌پوشانند.

این چربی‌ها را نیز مصنوعی تولید می‌کنند و در مقاله‌ای که در ماه ژوئیه در نشریه پزشکی نیوانگلند منتشر شد به آن‌ها اشاره شده است. در این مقاله که به بررسی مرحله اول آزمایش واکسن مدرنا پرداخته است آمده «این نانوذرات لیپیدی از چهار لیپید تشکیل شده است».

اطلاعاتی که این مقاله در اختیار ما می‌گذارد در حد اطلاعاتی است که فرد از بازدید از کارخانه سوسیس به دست می‌آورد. با این حال کمی بیشتر راجع به این گفته است که چگونه ترکیب این ام‌آر‌ان‌اِی با نانوذرات لیپیدی در رساندن واکسن مذکور به بدن مؤثر است.

خانم کنون گفت: «این ماده مانند ماده‌ شیمیایی حامل و محافظت‌کننده‌ای است که در بسته‌بندی آر‌ان‌اِی، حفاظت از آن و انتقال آن به بدن نقش دارد. این کار معمولاً بر عهده لیپیدهایی است که کاملاً به صورت شیمیایی و مصنوعی تولید می‌شوند.

پس یک محفظه داریم که آر‌ان‌ای تولید می‌کند و محفظه دیگری هم داریم که لیپید را می‌سازد و این دو به نوعی با هم مخلوط می‌شوند. ساختار شیمیایی آن‌ها طوری طراحی شده که آرآن‌ای جذب لیپید می‌شود و ترکیبی را تشکیل می‌دهد که آر‌ان‌ای را در نقطه کاملاً درست و بهینه قرار می‌دهد.»

واکسن فایزر باید در دمای منفی ۷۰ درجه سانتیگراد نگهداری شود تا در آن محدوده «مقدار درست» (گلدیلاکس) بماند، اما واکسن مدرنا به دمای منفی ۲۰ درجه سانتیگراد نیاز دارد.

دهه‌ها است که محققان می‌کوشند با استفاده از ام‌آر‌ان‌ای دستگاه ایمنی بدن را گول بزنند و حالا با ساختن واکسن‌های کووید این اولین بار از شروع این تحقیقات در دهه ۹۰ میلادی است که می‌توانند این کار را با موفقیت انجام دهند.

اگر این واکسن‌ها به تأیید سازمان غذا و دارو برسد نه تنها بر همه‌گیری کووید تأثیر شگرفی خواهد داشت، بلکه دریچه‌ای خواهد بود به تولید نوع کاملاً جدیدی از واکسن برای تبخال، ایدز و آنفلوآنزا.