آتش‌بس غزه چگونه شکل گرفت؟ جناح چپ ضداسرائیلی، و دموکرات‌هایی که برای توضیح ناتوانی جو بایدن، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، در دستیابی به چنین توافقی شتاب‌زده تلاش می‌کنند، استدلالی ساختگی ابداع کرده‌اند که در «تحلیل» نیویورک تایمز با عنوان «چرا اکنون؟» و در رشته‌پست‌های حق‌به‌جانب مقام‌های سابق دولت بایدن در ایکس به‌وضوح دیده می‌شود، که شرح می‌دهند چطور زمینه این توافق تاریخی را فراهم کرده‌اند.

از این دست استدلال‌ها که بایدن یک سال پیش طرح‌های مشابهی برای آتش‌بس ارائه کرده بود؛ گروگان‌ها در سال ۲۰۲۴ به خانه برمی‌گشتند و از مرگ‌و‌میر و جراحات زیادی اجتناب می‌شد اگر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، آن‌قدر سرسخت و راست‌گرا نبود و جنگ را برای منافع سیاسی شخصی‌اش طولانی نمی‌کرد.

اما واقعیت این است جنگ زمانی به پایان رسید که اسرائیل و آمریکا از قدرت سیاسی، دیپلماتیک و نظامی استفاده کردند. در ماه ژوئن، اسرائیل تاسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کرد و بسیاری از متخصصان هسته‌ای و فرماندهان ارشد جمهوری اسلامی را از میان برداشت. چند روز بعد، دونالد ترامپ نیز بزرگ‌ترین سایت‌های هسته‌ای ایران را هدف حملاتی ویرانگر قرار داد. حمله اسرائیل به شهر غزه، آخرین پایگاه حماس، در اواخر اوت آغاز شد و به حماس نشان داد که نگه‌ داشتن گروگان‌ها مانع چنین حمله‌ای نخواهد شد. سپس در ۹ سپتامبر، اسرائیل به رهبران حماس در دوحه حمله کرد و قطری‌ها را ترساند و از ترامپ درخواست حمایت کردند. او وعده حمایت داد‌ــ و اتفاقی نبود که هم‌زمان قطر فشار بر حماس برای پذیرش آتش‌بس و آزادی همه گروگان‌های زنده در روز نخست را آغاز کرد. فشار دیپلماتیک قطر بود که موجب شد ترکیه نیز به حماس فشار بیاورد رضایت بدهد.

دموکرات‌ها غیرمستقیم و دوپهلو همه این موارد را تایید می‌کنند، هرچند به‌صراحت بیان نمی‌کنند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه پیشین آمریکا، در گفت‌وگو با نیویورک تایمز گفت: «اکنون زمان متفاوتی است‌ــ آنچه امروز ترامپ در اختیار دارد، ما آن زمان نداشتیم. حماس از نظر نظامی شکست خورده، از نظر دیپلماتیک منزوی شده و حامیانش‌ــ ایران، حزب‌الله و حوثی‌ها‌ــ را از دست داده است.» اما بلینکن نگفت همه آنچه «ترامپ اکنون در اختیار دارد» چگونه فراهم شده است‌ــ یعنی، استفاده نتانیاهو و ترامپ از قدرت نظامی به‌ شیوه‌هایی که بایدن همواره اسرائیل را از آن برحذر می‌داشت و هرگز در مخیله خودش هم نمی‌گنجید.

بلینکن مدعی شد دولت بایدن طرحی داشت که می‌توانست به همین نتایج برسد، اما با ورود ترامپ «آن لحظه از دست رفت». برخی افراد هرگز درس نمی‌گیرند. برت مک‌گورک، مذاکره‌کننده سابق، صریح‌تر بود و به نیویورک تایمز گفت: «جنگ ۱۲ روزه با ایران واقعا شرایط را تغییر داد.»

سخنان مکرر ترامپ نیز نقش مهمی داشت که بارها هشدار داد اگر حماس با توقف جنگ موافقت نکند، از اسرائیل حمایت کامل خواهد کرد. ترامپ در ۲۹ سپتامبر گفت اگر حماس طرح ۲۱ ماده‌ای او را نپذیرد، به اسرائیل خواهد گفت «هر کاری لازم است انجام دهید» و افزود که اسرائیل «پشتیبانی کامل» او را برای «نابودی تهدید حماس» خواهد داشت. ترامپ در حالی‌ که کنار نتانیاهو در کاخ سفید ایستاده بود‌ــ در کمال ناخشنودی برخی خبرنگاران نیویورک تایمز‌ــ «به حماس اولتیماتوم داد».

واقعیت‌ها برای کسانی که انگیزه و محرکشان نفرت از نتانیاهو و ترامپ یا دست‌کم رقابت سیاسی با آنان نیست، روشن است: اسرائیل قدرت نظامی حزب‌الله را در هم شکست؛ نتانیاهو و ترامپ قدرت نظامی جمهوری اسلامی را نابود کردند؛ با موافقت ترامپ، اسرائیل فتح غزه را آغاز کرد؛ و حمله اسرائیل در دوحه راهی دیپلماتیک گشود، زمانی که قطری‌ها دریافتند جنگ باید به پایان برسد، و خودشان حاضر شدند به حماس اولتیماتوم بدهند.

آیا همه این‌ها می‌توانست یک سال پیش، در دوران بایدن، اتفاق بیفتد؟ طرح پرسش خود پاسخ است. بایدن در سال پایانی تاسف‌آور ریاست‌جمهوری‌اش، به‌ویژه پس از مناظره فاجعه‌بار با ترامپ در ۲۷ ژوئن ۲۰۲۴ و کناره‌گیری از رقابت انتخاباتی در ۲۱ ژوییه، هیچ نفوذ یا قدرت فشاری نداشت. او آن زمان به‌معنای واقعی رفتنی بود، و در نیمه نخست ۲۰۲۴ نشانه‌های  آشکارتری از کهولت سن، کاهش انرژی و ضعف تمرکز نشان داده بود.

توافق آتش‌بس حاصل به‌کارگیری موثر قدرت از سوی دو مردی بود که هرگز از استفاده از آن بیم نداشته‌اند. تصور اینکه چنین توافقی می‌توانست در دولت بایدن انجام شود، یا پیش از آنکه حماس، حزب‌الله و جمهوری اسلامی ضربات سنگینی دریافت کنند و قطری‌ها از ترس به اقدام علیه حماس واداشته شوند، به نتیجه برسد، خیالی بیش نیست. آنچه بایدن و اطرافیانش هرگز نیاموختند، اما ترامپ و نتانیاهو به‌خوبی می‌دانند این است که واقعیت‌های میدانی نتیجه دیپلماسی را تعیین می‌کنند‌ــ نه برعکس.

الیوت ایبرامز پژوهشگر ارشد مطالعات خاورمیانه در شورای روابط خارجی است. او در سمت مشاور سیاست خارجی در دولت سه رئیس‌جمهوری جمهوری‌خواه خدمت کرده و در دولت ترامپ، فرستاده ویژه در امور ایران و ونزوئلا بوده است.

ترجمه از واشینگتن فری بیکن