چند روز پیش به مناسبت سالگرد اشغال سفارت آمریکا در تهران از سوی هواداران انقلاب، سیدعلی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که نتایج انتخابات آمریکا اهمیتی برای ایران ندارد و ایران به حفاظت از منافع ملی و میهنی خود ادامه خواهد داد. تقریبا شبیه همین اظهارات علی خامنه‌ای، از سوی حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه نیز تکرار شد.
اما صرف نظر از این گونه اظهارات که اغلب واقعیت‌ها و انتظارات رژیم ایران را بازتاب نمی‌دهد، اگر مشکلات اقتصادی ایران را که در نتیجه سیاست فشار حداکثری اداره کنونی آمریکا، با آن دست و پنجه نرم می‌کند در نظر بگیریم و به اظهارات برخی از ایرانی‌ها که به دور از صفحات تلویزیون‌ها، ابراز می‌کنند دقت کنیم، دیده می‌شود که رژیم ایران برای بازگشت به وضعیت ۲۰۱۷ به ویژه در ابعاد اقتصادی و دیپلماسی، به شدت مشتاق است.
یکی از بارزترین نتایج برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، این بود که اقتصاد ایران نفس راحتی کشید و رژیم ایران از نگاه دیپلماسی، سیاسی و اقتصادی بار دیگر به عرصه بین‌المللی بازگشت. این امر کمک کرد تا مشروعیت و محبوبیت رژیم ایران در داخل به گونه‌ای نسبی افزایش پیدا کند و برای خروج از بحران‌های پی‌درپی کمرشکن، امیدوار شود. اما همه این دستاوردها با خروج دولت ترامپ از برجام و وضع تحریم‌های بی‌‌سابقه بر تهران، نقش بر آب شد.
اکنون با آن‌که ترامپ، رییس جمهور آمریکا خواستار شمارش آرا در برخی از ایالت‌ها است و قصد دارد جریان رأی‌گیری را از طریق قانون به چالش بکشاند، اما شماری از خبرگزاری‌های آمریکایی، جو بایدن، معاون باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین را پیروز انتخابات اعلام کردند.
اکنون که گرد و غبار کارزار انتخاباتی آمریکا فرو نشسته و جو بایدن معاون پیشین باراک اوباما و نامزد حزب دموکرات، به پیروزی رسیده، تهران امیدوار است که با روی کار آمدن دولت جدید در آینده، تجربه گذشته با تصحیح برخی از اشتباهات راهبردی، تکرار شود تا بتواند خود را از تنگنای دشوار کنونی خارج کند.
مسؤولین ایرانی در سه سال گذشته برای نتایج انتخابات آمریکا و به امید خروج ترامپ و تیم او از کاخ سفید و آمدن شخصی مانند بایدن، بی‌صبرانه انتظار کشیدند. جو بایدن کسی است که ایرانی‌ها به خوبی او را می‌شناسند، او از نزدیک در جریان گفت‌وگوهای هسته‌ای در دوران ریاست جمهوری اوباما، قرار داشت، حتی محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در یک مصاحبه تلویزیونی، گفته بود که با جو بایدن رابطه دوستانه محکم و دیرینه دارد.
اما کار به این آسانی نیست؛ زیرا از یک سو، شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی تغییر بسیاری کرده و کشمکش میان چین و آمریکا و روسیه و آمریکا به مرحله پیشرفته‌ای رسیده است، از سوی دیگر، روشن است که دولت ترامپ، احتمالات آینده را در نظر داشته و با اعمال تحریم‌های متعدد، بر بخش‌های مختلف اقتصادی و مالی متعلق به سپاه یا متعلق به برنامه هسته‌ای، ترتیبات را به گونه تنظیم کرده است که بازگشت به عقب تا حدود زیادی غیر ممکن باشد.
با در نظر داشت حقایق یاد شده، حتی اگر تیم اداره باراک اوباما، برای کار در کنار بایدن به گونه کامل به کاخ سفید برگردد، باز هم موانع زیادی وجود دارد که از بازگشت به توافق شکننده‌ای مانند توافق ۲۰۱۵ جلوگیری خواهد کرد و حتی به فرض بازگشت به آن، چیزی را در واقعیت تغییر نخواهد داد.
برخلاف ترامپ که تنها بر سیاست چماق تکیه داشت، دولت آینده آمریکا، شاید در تعامل با ایران به سیاست هویج و چماق روی آورد، اما این سیاست برای دستیابی به یک توافق تازه، دست کم در دو سال نخست ریاست جمهوری بایدن، کافی نخواهد بود، حتی اگر بایدن تحریم‌هایی را که دولت ترامپ به طور یک جانبه بر تهران وضع کرده است بردارد و بیشتر از سلفش به موضع اروپا نزدیک شود.
سناریوهای متعددی در مورد چگونگی روابط آینده دولت جدید آمریکا با ایران مطرح است، اما بارزترین و نزدیک‌ترین سناریو این است که ممکن آمریکا، ممنوعیت مسافرت برخی از شخصیت‌های ایرانی را به ایالات متحده آمریکا و در رأس آن‌ها محمد جواد ظریف وزیر خارجه را بردارد و پاره‌ای پیام‌های مثبت به تهران گسیل کند. در عین حال، احتمال می‌رود محدودیت‌های سفر به آمریکا برای شهروندان برخی از کشورهای اسلامی از جمله ایران، برداشته شود. اما در کل احتمال می‌رود که واشینگتن تا روشن شدن نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران در نیمه سال ۲۰۲۱، منتظر بماند.
با وجود آن، باید اظهارات جو بایدن را در مورد ایران مد نظر گرفت؛ او گفته بود: «درباره چالش‌هایی‌که رژیم ایران، بر منافع امنیتی آمریکا، دوستان و متحدان آمریکا و بر خود مردم ایران، تحمیل می‌کند، تردیدی ندارم.»
بایدن در مقاله‌ای به عنوان «هوشیارانه‌ترین روش تعامل جدی با ایران» که از سوی سی‌ان‌ان، در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۰ منتشر شد، شیوه تعاملش را با ایران توضیح داده است. وی در این مقاله نوشت که به ممانعت ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای متعهد خواهد ماند، با متحدان آمریکا برای تقویت و گسترش مفاد توافق هسته‌ای کار خواهد کرد، برای آزادی آن عده آمریکایی‌هایی که مظلومانه به بند کشیده شده‌اند، مجدانه تلاش خواهد کرد. همچنان رژیم ایران را به سبب نقض مداوم حقوق بشر به چالش خواهد کشید، با فعالیت‌های ایران در جهت بی‌ثباتی و تقویت تروریسم و توسعه برنامه‌های موشکی ایران، مقابله خواهد کرد و به همین ترتیب به حل تمام قضایای مهم خواهد پرداخت.
در مقابل، اگر ایران به تعهدات خود به مفاد توافق هسته‌ای، به طور کامل و جدی بازگشت کند، آمریکا هم به روند دیپلماسی و توافق هسته‌ای باز خواهد گشت.
گرچه تجارب گذشته رؤسای جمهور ایالات متحده آمریکا نشان می‌دهد که تمام اظهارات نامزدان در دوران مبارزات انتخاباتی در تصمیم‌گیری‌های پس از ورود به کاخ سفید منعکس نمی‌شود، بلکه از تعامل با رویدادهای تازه و از درگیری با تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز و رایزنی‌های تیم‌های مشاوران و از طبیعت اوضاع تأثیر می‌پذیرد اما با وجود آن در حال حاضر و تا زمانی که بایدن زمام امور را در ژانویه سال آینده به دست می‌گیرد، برای تحلیل اوضاع جز همین اظهارات وسیله دیگری برای آینده‌نگری در اختیار نداریم.
