تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران پنج سال پس از اجرای برجام در ۲۷مهرماه به پایان رسید. حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران که سال گذشته وعده داده بود، «اگر ایران یک سال دیگر در برجام بماند، ‌وارد بازار جهانی سلاح می‌شود»، اکنون در اوج تورم و وضعیت وخیم اقتصادی و در شرایطی که شیوع گسترده کووید-۱۹ در نتیجه سوء‌مدیریت دولت او هر روز شمار بیشتری از ایرانیان را قربانی می‌کند؛ پایان تحریم‌های تسلیحاتی را دستاورد برجامی توصیف می‌کند که قرار بود کابوس حاکم بر اقتصاد ایران را با «رویایی شیرین» جایگزین کند. فرماندهان نظامی نیز از همین حالا وعده صادرات سلاح را داده‌اند تا اگر موج سرمایه‌‌گذاری‌های خارجی دوران پسابرجام ممکن نشد، دست‌کم سلاح‌های ساخت ایران برای کشور «ارزآوری» کنند.

فارغ از تردیدهایی که درمورد حجم تولید تسلیحاتی ایران، مشتریان رسمی احتمالی آن و کسب درآمد ارزی قابل توجه از فروش سلاح (در خوش‌بینانه‌ترین سناریو) مطرح است، در شرایط امروز پیرامون ایران، بین لغو تحریم‌ها روی کاغذ و معامله تسلیحاتی در مقیاس جهانی، فاصله زیادی وجود دارد. علاوه بر محدودیت‌های مالی، خطر حذف از بازار آمریکا، اعمال تحریم‌ها و جریمه‌های سنگین، می‌تواند اشخاص حقیقی و حقوقی را از معامله سلاح با ایران بر حذر دارد. گواه این مدعا، کشوری مانند چین است. بزرگترین مشتری نفتی سابق ایران که در دو سال و نیم پس از خروج آمریکا از برجام آشکارا از خرید نفت ایران خودداری می‌کند. سابقه تعلل یک دهه‌ای روسیه در تحویل سامانه پدافندی اس‌-۳۰۰ به دلیل تحریم‌ها و تنظیم مناسبات با ایالات‌متحده نیز روشن است.

هرچند آمریکا در تصویب قطعنامه‌ تمدید تحریم‌های تسلیحاتی در شورای امنیت ناکام ماند؛ تحریم‌های ثانویه و فرمان اجرایی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، ریسک هرگونه معامله یا اقدام مرتبط با انتقال سلاح به یا از ایران را به‌شدت افزایش می‌دهد. تحریم‌هایی که به گفته الیوت آبرامز، نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران و ونزوئلا، از تجارت سلاح با ایران جلوگیری می‌کند. آبرامز که از سال‌های نخست انقلاب اسلامی با استراتژی مذاکره‌ای مقامات جمهوری اسلامی (ایرا-کنترا) آشنا است، بر این باور است که «با حفظ فشار کنونی، تهران سرانجام پای میز مذاکره می‌آید».

الیوت آبرامز در گفت‌و‌گو با ایندیندنت‌فارسی در واکنش به اظهارات امروز (دوشنبه) غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل که گفت، «تهدید نظامی علیه ایران منتفی شده است»،‌ پاسخ داد: «از سلیمانی بپرسید»، (قاسم سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس که در حمله پهپادی نیروهای آمریکایی کشته شد).

آنچه در زیر می‌خوانید متن گفت‌‌و‌گوی ایندیپندنت فارسی با الیوت‌آبرامز است که به صورت تلفنی انجام شده است.

تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران باوجود مخالفت آمریکا به پایان رسید. اکنون مقامات ایرانی از تبدیل شدن به یکی از پنج تولید‌کننده عمده سلاح در خاورمیانه سخن می‌گویند. به نظر می‌رسد که آمریکا در ایجاد یک جبهه متحد بین‌المللی علیه ایران شکست خورده باشد؟

ما بر این باوریم که اسنپ‌بک (بازگشت تحریم‌ها) را اجرا کردیم. ما فرمان اجرایی جدیدی از رئیس‌جمهور ترامپ داریم که به روشنی و به طور جامع به ما اجازه می‌دهد هر شخص حقیقی یا حقوقی را که با ایران وارد تجارت سلاح می‌شود، تحریم کنیم. البته روشن است که از رفتار برخی کشورها در شورای امنیت سازمان ملل ناامید شدیم، اما برخی از آنها مانند کشورهای اروپایی تحریم‌های تسلیحاتی خود را در مورد انتقال سلاح به یا از ایران، حفظ می‌کنند.

عقیده ما بر این است که رژیم ایران به خودی خود منابع مالی محدودی برای خرید سلاح‌های گرانقیمت دارد و این محدودیت با تحریم‌های آمریکا بیشتر شده است.

باید بگویم که ایران نیز تحریم‌های سازمان ملل را نقض کرده است. برای مثال آنها (ایرانی‌ها) در جریان اعمال تحریم‌های سازمان ملل به حوثی‌های یمن یا گروه‌های شبه‌نظامی شیعه در عراق سلاح داده‌اند. ادعای تغییر رفتار قابل باور نیست، آنها به هر ترتیب تحریم‌های سازمان ملل را نقض کردند.

در مورد ادعای تجهیز تسلیحاتی حوثی‌ها صحبت کردید. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در سفر به اسرائیل و عربستان سعودی وعده داده بود که آمریکا مانع لغو تحریم‌های تسلیحاتی می‌شود. با لغو این تحریم‌ها، اکنون آمریکا چگونه قادر خواهد بود از متحدانش در خاورمیانه حفاظت کند؟

ما با اعمال تحریم‌های سازمان ملل و تحریم‌های آمریکا علیه هر کسی که نسبت به انتقال سلاح از یا به ایران اقدام کند، از آنها محافظت می‌کنیم. و البته زمانی که لازم باشد، می‌توانیم با متحدانمان اقدام نظامی انجام دهیم. به نمونه‌ای اشاره می‌کنم درباره مختل شدن انتقال سلاح برای حوثی‌ها. زمانی که به عنوان مثال قایق‌هایی که قصد داشتند سلاح به دست حوثی‌ها برسانند،‌ توقیف شدند و چنین اقداماتی ادامه خواهد داشت.

آیا آمریکا به جز تحریم‌های ثانویه، ابزار دیگری برای بازداشتن روسیه، چین یا حتی فروشندگان کوچکتر اسلحه از معامله سلاح با ایران در اختیار دارد؟

ما و بسیاری دیگری از کشورهای جهان بر این باوریم که ایران منبع بی‌ثباتی در منطقه است و هیچ‌کس نباید با خرید و فروش سلاح با ایران در این بی‌ثباتی دخیل باشد. ما به این باور رسیده‌ایم و این پیام به روس‌ها انتقال یافته است. بسیاری کشورهای دیگر، مانند اروپاییان این پیام را به روسیه و چین رسانده‌اند و باز هم می‌رسانند. آنها (اروپاییان) تحریم‌های خود را حفظ می‌کنند. و همچنان محدودیت منابع مالی برای ایران وجود دارد. ما به روشنی اعلام کرده‌ایم که هر کسی که به هر نحوی در انتقال سلاح به و از ایران، تامین مالی آن یا مذاکره در این زمینه اقدام کند، تحریم خواهد شد.

فرمانده پدافند غیرعامل جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که از آنجایی که ایران به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل شده، دیگر تهدید نظامی مطرح نیست. آیا درست است، گزینه نظامی از روی میز حذف شده است؟

من می‌گویم از سلیمانی بپرسید.

اخیرا گزارش‌هایی از سایت‌ هسته‌ای مخفیانه در اطراف تهران منتشر شده است. اما در مقایسه با واکنش‌های سابق آمریکا به گزارش‌هایی از این دست، به نظر می‌رسد واشینگتن درباره این گزارش‌ها چندان نگران نیست. آیا آمریکا اطمینان دارد که ایران همچنان با ورود به باشگاه هسته‌ای فاصله زیادی دارد؟

هر کشوری برآوردهای اطلاعاتی خود را در مورد توانایی هسته‌ای ایران دارد. ما هم این برآوردها را داریم، اما این اطلاعات طبقه‌بندی شده‌ هستند. در مورد گزارش‌های جدیدی که به آن اشاره کردید، از سرویس اطلاعاتی خواسته‌ام که برآوردهای خود را انجام دهد و به ما گزارش خواهند داد. امیدوارم در روزهای آینده این گزارش‌ها را داشته باشم.

شما باراک اوباما را مردی توصیف کرده بودید که خاورمیانه را «به شکست کشاند». آیا چارچوب‌های منطقه‌ای یا توافق‌هایی از جنس «توافق ابراهیم» خاورمیانه را به سوی موفقیت هدایت می‌کند. چنین توافقی می‌تواند مانعی در برابر آن چیزی باشد که «نفوذ منطقه‌ای ایران» خوانده می‌شود؟

گمان می‌کنم با توجه به رفتار تحریک‌آمیز ایران در منطقه به صف‌بندی جدیدی در منطقه رسیده‌ایم. به عقیده من گام‌هایی که در جهت توافق ابراهیم برداشته شد، با نگاهی به واقعیت رفتار تهاجمی ایران و حمایت از تروریسم بود. پس کشورهای عربی و اسرائیل برای اقدام بر اساس این  منافع مشترک، دلایل مشترکی دارند.

توافق ابراهیم نیرو و منبعی برای ثبات در خاورمیانه است، و به طور حتم واکنش همسایگان ایران. به توافق ابراهیم اشاره کردید، نمونه خوبی است. مثال دیگری می‌زنم. همه ما می‌دانیم که شورای همکاری خلیج (فارس) یک شورای پر از اختلاف نظر است. اما همچنان همه اعضای به هم پیوستند و در نامه‌ای مشترک به سازمان ملل خواستار حفظ تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران شدند. بنابراین رفتار ایران اتحادی از کشورهایی در منطقه به وجود آورد که خواستار صلح و حفاظت از خود هستند.

در نهایت عربستان سعودی به این روند صلح با اسرائیل ملحق خواهد شد؟

سعودی‌ها بسیار علاقمند به صلح و ثبات در منطقه هستند و نسبت به آنچه ایران در منطقه یا کشورهایی مانند یمن یا عراق انجام می‌دهد،‌ نگرانی دارند. سعودی‌ها به روابط خود با کشورهای منطقه شامل اسرائیل فکر می‌کنند. به طور کلی آنها در مورد اقداماتی که امارات متحده عربی و بحرین (در رابطه با اسرائیل) انجام دادند، موضع حمایتی داشتند و امیدواریم که عربستان سعودی نیز یک روز در همین جهت حرکت کند.

شما از سال‌ها قبل تجربه مذاکره با جمهوری اسلامی را دارید، از ایران-کنترا. در مقاله‌ای در نشنال ریویو به این نکته اشاره می‌کنید که «اگر مشت خود را برای درآغوش گرفتن ایران باز کنید، به شیوه خودش واکنش نشان می‌دهد.» روش مطلوب شما برای کنار آمدن با ایران چیست؟

راه مطلوب همین است که در حال حاضر ایالات‌متحده آمریکا در آن قرار دارد. شبکه بسیار قدرتمندی از تحریم‌ها علیه این رژیم که آنها را ناگزیر به حرکت در مسیر توافقی جامع کند. توافقی که برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و ستیزه‌جویی ایران در منطقه را پوشش دهد. اگر فشاری که هم‌اکنون بر ایران وارد می‌شود را حفظ کنیم، ‌آنها ناگزیر به مذاکره و تغییر رفتار خود می‌شوند.

در صورت پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات، او چه چیزی برای ارایه دادن به ایران دارد. بارها از رئیس‌جمهور کنونی آمریکا شنیده‌ایم که آماده توافق با مقامات تهران است. اما هیچگاه نه تنها به جزئیات اشاره نکرده، بلکه چارچوب توافقی که پیشنهاد می‌کند را نیز روشن نکرده است. جدا از لغو تحریم‌ها، دونالد ترامپ در دولت احتمالی بعدی خود چه پیشنهاد‌های دیگری برای ایران دارد؟

آمریکا می‌خواهد روابط عادی با ایران داشته باشد، اما تا زمانی که ایران یک کشور عادی نباشد، این ممکن نیست. آنچه می‌توانیم پیشنهاد دهیم لغو فوری تحریم‌ها و برقراری روابط دیپلماتیک و اقتصادی عادی با ایران است. رئیس‌جمهور در مورد جزئیات به طور علنی صحبت نمی‌کند. زمانی که به مذاکرات با ایران وارد شدیم؛ سال آینده؛ مذاکراتی که روشن است پشت درهای بسته خواهد بود، شانس موفقیت افزایش می‌یابد.

در تقویم شمسی، نخستین سه‌شنبه ماه نوامبر، روز انتخابات آمریکا با چهل‌و‌یکمین سالگرد حمله به سفارت آمریکا در تهران (۱۳‌آبان) همزمان است. چهاردهه پس از گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا، تهران همچنان سه شهروند آمریکایی دیگر برای مبادله با واشینگتن در اختیار دارد. چرا هیچ یک از دولت‌های آمریکا در متوقف کردن این روند موفق نبودند؟

هیچ راهی برای ایالات متحده آمریکا وجود ندارد که از بازداشت شهروندان خود در ایران جلوگیری کند، ‌از بازداشت نخست خودِ ایرانیان و بعد خارجی‌ها. تا زمانی که ایران یک رژیم دمکراتیک نداشته باشد، حکومتی که مردم آن را انتخاب کرده باشند و با قانون اداره شود بر سر کار نباشد، این روند متوقف نمی‌شود.