از زمان اعلام "آتش بس بشردوستانه" میان آذربایجان و ارمنستان، روشن بود که این آتش‌بس، بدون شک شکننده و متزلزل خواهد بود، زیرا اعلام آن تنها ۱۰ ساعت پس از آغاز مذاکره میان وزرای خارجه آذربایجان، ارمنستان و روسیه در مسکو در روز جمعه گذشته صورت گرفت. علاوه بر آن، رایزنی‌های مسکو در واقع، نخستین تلاش دیپلماتیک خارجی برای پایان دادن به درگیری‌های قره‌باغ بود که در ۲۷ ماه سپتامبر گذشته آغاز شد، به ویژه این‌که زهراب مناتسکانیان، وزیر امور خارجه ارمنستان، مذاکرات را دشوار توصیف کرده بود.

وزیر امورخارجه ارمنستان اظهار داشت: "کشورش می‌خواهد قره‌باغ را در سطح بین‌المللی به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت بشناسد"، در حالی که جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان گفت که وی در طول مذاکرات هیچ گونه فشاری بر ارمنستان وارد نکرده اما اوضاع در منطقه نمی‌تواند مانند گذشته ادامه پیدا کند. وی افزود: آذربایجان انتظار دارد سرزمین‌های بیشتری را تحت تصرف خود درآورد و این آتش‌بس فقط تا زمانی ادامه خواهد یافت که صلیب سرخ روند مبادله اجساد قربانیان را تکمیل کند.

در همین حال، باکو و ایروان، یکدیگر را متهم به آغاز نبرد اخیر می‌کنند که از اوایل دهه نود قرن گذشته به عنوان شدیدترین درگیری در این منطقه به شمار می‌آید.

هرچند در حال حاضر درگیری میان ارمنستان و آذربایجان بر سر کنترل ناگورنو قره‌باغ جریان دارد، اما نیروهای آذربایجان تا کنون نتوانسته اند وارد منطقه مورد مناقشه قره‌باغ شوند. قابل ذکر است که شورای امنیت سازمان ملل متحد ۴ قطعنامه صادر کرده است مبنی بر این‌که منطقه ناگورنو قره‌باغ به آذربایجان تعلق دارد.

در واقع، درگیری اخیر منجر به افزایش نگرانی‌ها در مورد امنیت خطوط لوله انتقال نفت و گاز از آذربایجان و دریای خزر به اروپا شده است، به ویژه این‌که نبرد کنونی، از زمان جنگ میان دو کشور در سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ که باعث کشته شدن حدود ۳۰ هزار نفر از دو جانب شد و با توافق آتش‌بسی که باره‌ها نقض شد، پایان یافت، به عنوان شدیدترین درگیری میان آذربایجان و ارمنستان محسوب می‌شود.

از سوی دیگر، نبرد اخیر در قفقاز جنوبی نشان می‌دهد که روش‌های دیپلماتیک گذشته دیگر نمی‌تواند برای پایان دادن به جنگ در این منطقه موثر واقع شود، طوری‌که فراخوان‌های روسیه، فرانسه و حتی شورای امنیت سازمان ملل متحد نتوانست هیچ تغییری در رفتار طرف‌های درگیر ایجاد کند. افزون بر آن‌که تحولاتی که در این اواخر منطقه شاهد آنها بوده است، نه به سود باکو است و نه می‌تواند اهداف ایروان را برآورده ‌کند. ارمنستان مناطقی را که در درگیری‌های دهه نود گذشته به تصرف خود درآورده بود، در این نبرد از دست داد، بدون این‌که به دستاوردی سیاسی در مورد قره‌باغ دستیابی پیدا کند.

در واقع، ارتش ارمنستان دیگر قادر به کنترل مناطقی که در سال ۱۹۹۴ تصرف کرده بود، نیست، بنابراین، هرگونه گفت‌وگو و تصمیم‌گیری در مورد آینده قره‌باغ با درنظرداشت این واقعیت انجام خواهد شد. از سوی دیگر، آذربایجان نیز نتوانست سرزمین‌های که مربوط به قلمرو خود می‌داند را به دست آورد و حدود یک میلیون پناهنده آذربایجانی که در جنگ سال ۱۹۹۱، وادار به ترک خانه‌های خود شدند و منتظر بازگشت به سرزمین خود هستند، باکو را با چالش دیگری روبه‌رو دارد.

از این‌رو، می‌توان گفت که آتش‌بس بشردوستانه در قره‌باغ، مهلت کوتاهی برای استراحت سربازان آذربایجان و ارمنستان بود که از حدود دو هفته بدین سو، مشغول نبرد شدیدی بوده و متحمل خسارت‌های فراوان جانی و مالی شدند. افزون بر آن، از آن‌جا که فراخوان مذاکرات آتش‌بس از سوی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه صورت گرفته بود، باکو و ایروان نمی‌خواستند در چنین وضعیت دشواری، رهبر کرملین را به خشم آورند و همین امر باعث شد تا دعوت مسکو را بپذیرند.

به نظر می‌رسد در حالی‌که واشنگتن مشغول رسیدگی به مسائل و پرونده‌های دیگری است، روسیه تنها کشوری است که تاکنون می‌تواند برای میانجی‌گری میان آذربایجان و ارمنستان نقش موثری ایفا کند، به ویژه این‌که جهت‌گیری فرانسه و اظهارات امانوئل مکرون، رئیس جمهوری آن کشور در مورد منازعه قره‌باغ باعث شد باکو اعلام کند که پاریس در این مسئله طرف نیست.

این در حالی است که روسیه، آمریکا و فرانسه "گروه مینسک" که در چارچوب آن، سازمان امنیت و همکاری اروپا در ۲۸ سال گذشته بر مذاکرات میان آذربایجان و ارمنستان نظارت دارد را رهبری می‌کنند و البته گروه مینسک، تنها توافقی است که روسیه و غرب را در پهنه اوراسیا در عرصه سیاسی به هم پیوند می‌دهد.

از سوی دیگر، در بررسی روند مذاکرات، با وجود تأکید بر "پایان دادن به اشغال مناطق آذربایجان و بازگشت آوارگان"، در مورد آزادسازی سرزمین‌های آذربایجان از طریق نظامی سخنی به میان نیامده است. این امر نشان می‌دهد که آذربایجان و ارمنستان به گونه‌ای با "بن بست" روبه‌رو شده یا در عمق "بازی خطرناکی" قرار خواهند گرفت.

در نتیجه نبرد خونین اخیر، طرف‌های درگیر نتوانستند به موفقیتی دست یابند، باکو قادر به تصرف مجدد سرزمین‌های خود از طریق جنگ نشد و ایروان علیرغم لابی‌های ارمنی در واشنگتن و پایتخت‌های کشورهای اروپایی نتوانست از غرب یا مسکو، حمایت قانونی به دست آورد.

با توجه به نکات فوق، می‌توان به این نتیجه رسید که عدم پیشرفت در مذاکرات بر سر تعیین سرنوشت قره‌باغ بیشتر به سود ارمنستان است، زیرا تداوم وضعیت کنونی برای ایروان این فرصت را فراهم می‌کند تا کنترل خود را بر تمام سرزمین‌های آذربایجان واقع در اطراف قره‌باغ که ارمنستان آنها را در جنگ سال ۱۹۹۴، اشغال کرده است ادامه دهد و از این مسئله به عنوان برگ فشاری در مذاکرات بهره‌برداری کند. افزون بر آن، کنترل مناطق یادشده توسط ارمنستان، منطقه امنی را در اطراف قره‌باغ ایجاد کرد است که می‌تواند منافع ایروان را تأمین کند.

در فرجام، می‌توان گفت که این آذربایجان است که در وضعیت کنونی نیاز به ایجاد تغییر و تحول در منطقه دارد تا خود را به اهداف مورد نظر نزدیک سازد، اما ارمنستان که طرف پیروز در جنگ سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴، به شمار می‌رود، سعی می‌کند وضعیت کنونی در قره‌باغ ادامه پیدا کند و نزاع میان دو کشور بر سر این منطقه در حالت آرامش و خفته باقی بماند.