راه‌اندازی قابلیت تازه پلتفرم ایکس (توییتر) که نشان می‌دهد حساب‌های کاربری از کجا و با چه نوع اتصال اینترنتی ساخته و اداره شده‌اند، فضای عمومی ایران را به مرحله‌ای کم‌سابقه از افشاگری و خشم اجتماعی وارد کرده است.
برای نخستین بار، ابعاد واقعی «اینترنت طبقاتی» و شبکه‌ای از دسترسی‌های پنهان که سال‌ها از چشم افکار عمومی پنهان مانده بود، آشکار شده است؛ شبکه‌ای که در آن، حلقه‌ای محدود از وابستگان حکومتی بدون نیاز به فیلترشکن و بی‌آنکه درگیر محدودیت‌های همیشگی کاربران عادی باشند، به اینترنت آزاد دسترسی داشتند.
در شرایطی که میلیون‌ها فرد عادی و پژوهشگران مستقل هر روز بخشی از زمان، هزینه و امنیت شخصی خود را در جنگ با فیلترینگ از دست می‌دهند، مشاهده آی‌پی ایران در حساب کاربری مقام‌ها و چهره‌های حکومتی نشانه‌ای روشن از تبعیض ساختاری و تبعیض دیجیتال در ایران توصیف شده است.
بررسی‌های ایندیپندنت فارسی نشان می‌دهد ریشه‌های این تبعیض در سال‌های اخیر نیست و قدمت آن به میانه دهه ۱۳۹۰، هم‌زمان با خیزش سراسری دی‌ماه ۹۶ می‌رسد؛ زمانی که محمدجواد آذری جهرمی، مامور پیشین وزارت اطلاعات، بر صندلی وزارت ارتباطات تکیه زد و زیرساخت «اینترنت طبقاتی» را بنیان گذاشت. در همان دوره، برنامه‌ای طراحی شد که طی آن حکومت بتواند هم‌زمان با تمرین و تسهیل قطع کامل اینترنت، شبکه‌ای موازی برای مجموعه‌ای از سازمان‌ها و افراد «مطمئن» ایجاد کند که حتی در روزهای قطع مطلق اینترنت جهانی نیز در ایران فعال بمانند.
شرکت‌هایی نظیر «ابرآروان» در راستای همین هدف تقویت شدند تا خدمات بانکی، سامانه‌های دولتی و مسیرهای اصلی ارتباطی، در زمان قطع اینترنت، بدون اختلال کار کنند و در کنار آن، خطوطی ویژه روی سیمکارت افراد منتخب فعال شود تا اینترنت آزاد در اختیار آنان قرار گیرد.
گفتگوهای ایندیپندنت فارسی با ده‌ها روزنامه‌نگار، پژوهشگر حوزه فناوری اطلاعات و فعالان سیاسی در ایران نشان می‌دهد این طرح ابتدا محدود بود و چند نهاد امنیتی، برخی مدیران دولتی و تعدادی از خبرنگارانی که وزارت ارشاد یا نهادهای امنیتی صلاحیتشان را تایید کرده بودند، به آن دسترسی داشتند، اما اندکی بعد، هم‌زمان با آغاز خیزش گسترده‌تر مردمی در آبان ۱۳۹۸ که احساس نیاز حکومت به روایت‌سازی، انتشار پروپاگاندا و کنترل افکار عمومی بیشتر شد، دامنه این پروژه امنیتی نیز گسترده‌تر شد و گروه‌های بیشتری به آن پیوستند.
شبکه‌سازی و چک امنیتی
طبق داده‌های راستی‌آزمایی‌شده، تنها در یک مرحله بیش از پنج هزار نفر از فعالان رسانه‌ای و سیاسی، به‌ویژه کسانی که در شبکه‌های اجتماعی نقش تقویت‌کننده روایت‌های رسمی را ایفا می‌کردند، به اینترنت بدون فیلتر متصل شدند. ساختار این دسترسی‌ها دقیق، چندلایه و همراه با بررسی‌های امنیتی بود و متقاضی باید از طریق کانال‌های مشخصی مانند وزارت ارشاد، نهادهای رسانه‌ای وابسته به حکومت یا برخی انجمن‌ها معرفی می‌شد، سپس هویت شغلی و میزان «اعتماد امنیتی» او بررسی و نهایتا روی سیم‌کارتی که به نام خودش بود، یک لایه دسترسی آزاد فعال می‌شد.
این روند بعدها به دانشگاه‌ها و شرکت‌های «خصولتی» نیز گسترش یافت و مدل‌های متنوع‌تری از دسترسی نیمه‌آزاد یا آزاد در مراکز بزرگ علمی و اقتصادی ایجاد شد. در نهایت، ایران رسما وارد دوره‌ای شد که می‌توان آن را «آپارتاید دیجیتال» نامید؛ یعنی اکثریت جامعه در مواجهه دائمی با محدودیت‌ها، سرعت پایین، خطرات امنیتی و فیلترینگ قرار گرفتند، در حالی که اعضای حلقه‌ای کوچک با شناسنامه امنیتی معتبر، در جهان دیجیتال آزاد و بدون فیلتر زندگی می‌کردند.
اکنون قابلیت جدید ایکس این ساختار را در معرض دید عموم قرار داده است. هنگامی که کاربران متوجه شدند حساب چهره‌های سیاسی، رسانه‌ای و امنیتی خاص با آی‌پی ایران ثبت شده است، موجی از واکنش‌ها فضای مجازی را فرا گرفت. در اغلب موارد، کاربران عادی به دلیل سال‌ها استفاده از وی‌پی‌ان و اتصال غیرمستقیم، در بخش «درباره حساب» با موقعیت‌هایی غیر از ایران نمایش داده می‌شوند، اما شناسه‌های وابسته به قدرت که از اینترنت بدون فیلتر استفاده می‌کنند، با آی‌پی ایران قابل مشاهده‌اند و این همان نقطه‌ای بود که حقیقت را بی‌پرده آشکار کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با وجود اینکه برخی متخصصان یادآوری کرده‌اند این قابلیت گاه در تشخیص موقعیت جغرافیایی خطا دارد‌ــ به‌ویژه هنگام استفاده از وارپ، مسک یا کانفیگ‌های سرورلس‌ــ هیچ‌یک از این موارد قادر نیست الگوی منظم و هماهنگ اتصال مستقیم حساب‌های حکومتی را توضیح دهد. در حالی که خطاهای فنی پراکنده و تصادفی‌اند، اتصال دائمی و بی‌وقفه ده‌ها حساب سیاسی و رسانه‌ای که از قضا در تمام این سال‌ها به دفاع از فیلترینگ مشغول بوده‌اند، فقط یک معنا دارد: آن‌ها در شبکه‌ای ویژه، غیرعمومی و امنیتی فعالیت می‌کنند.
از ایران تا اسکاتلند
افشاگری‌های اخیر تنها به ایران محدود نماند. داده‌های تازه ایکس نشان داد شماری از حساب‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی اسکاتلند به‌عنوان مدافعان استقلال فعالیت می‌کردند، در حقیقت از داخل ایران هدایت می‌شدند. این حساب‌ها با تصاویر هوش مصنوعی، زبان محلی اسکاتلند و الگوهای انتشار هماهنگ، تلاش داشتند خود را «کاربران حقیقی» نشان دهند، اما بررسی‌ها نشان داد منبع اتصال آن‌ها ایران و در برخی موارد سرورهای وی‌پی‌ان در هلند است. البته توقف هم‌زمان فعالیت همین حساب‌ها هنگام قطعی اینترنت در ایران هم ماهیت سازمان‌یافته آن‌ها را آشکار کرده بود.
به گفته منابع بریتانیایی، هدف این شبکه ساخت تصویری ساختگی از یک جامعه فعال طرفدار استقلال و سپس تزریق روایت‌های همسو با جمهوری اسلامی در مباحث حساس سیاسی است که بخشی از ماموریت «ارتش سایبری» حکومت ایران محسوب می‌شود.
پیامدهای امنیتی استفاده از سیمکارت سفید
در ایران، خشم عمومی بیشتر از این است که بسیاری از کاربران تاکید می‌کنند کسانی که این امتیاز را پذیرفتند، تنها از رانت بهره‌مند نشدند، بلکه عملا در یک پروژه اطلاعاتی مشارکت کرده‌اند، زیرا کاربر برای استفاده از این خطوط، به‌طور کامل در اختیار زیرساخت‌های امنیتی قرار می‌گیرد و همه فعالیت‌های اینترنتی او در مسیرهایی ثبت می‌شود که تحت کنترل نهادهای اطلاعاتی است و این نقطه دقیقا همان جایی است که خشم عمومی را چند برابر کرده است، زیرا بسیاری از مردم معتقدند تعدادی از روزنامه‌نگاران، فعالان سیاسی و چهره‌های حکومتی نه‌تنها از محدودیت‌های تحمیل‌شده بر مردم سوءاستفاده کرده‌اند، بلکه آگاهانه پذیرفته‌اند تمام داده‌ها و ارتباطاتشان تحت نظارت امنیتی قرار گیرد تا در مهندسی افکار عمومی نقش داشته باشند.
به همین دلیل، طی روزهای اخیر افشای هویت این افراد برای جلوگیری از به خطر افتادن دیگر افراد مرتبط با آنان، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کاربران منتقد جمهوری اسلامی و حامیان شاهزاده رضا پهلوی در شبکه ایکس تبدیل شده است.
افشای اخیر تنها یک رسوایی دیجیتال محسوب نمی‌شود، بلکه تصویری از ساختار عمیق یک حکومت است که سال‌ها است با ایجاد طبقات متفاوت در حق دسترسی مردم، کنترل روایت عمومی و سرکوب سازمان‌یافته، آزادی بیان را هدف گرفته است. اکنون که داده‌های ایکس بخش‌هایی از این سازوکار را آشکار کرده، ساختار اینترنت و «سیمکارت سفید» که منتقدان آن را «سیمکارت خونین» نامیده‌اند، به شکلی بی‌سابقه زیر سوال رفته و مطالبه عمومی را برای پایان دادن به تبعیض دیجیتال و رفع کامل فیلترینگ به مرحله‌ای تازه وارد کرده است.
