در حالی‌که تصمیم اخیر دولت ترکیه برای تبدیل ایاصوفیه به مسجد با موج گسترده‌ای از انتقادات روبه‌رو شده و اغلب کشورها و نهادهای فرهنگی و مذهبی جهان اقدام ترکیه را نکوهش می‌کنند، اما رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه به منظور جلب حمایت و همدلی شهروندان ترکیه و مسلمانان جهان، در صفحه تویتر خود نوشته است: "تبدیل مجدد ایاصوفیه به مسجد، بشارتی برای آزادی مسجد اقصی است."

البته افزون بر این‌که تصمیم تبدیل ایاصوفیه به مسجد، بحث و جدل تازه‌ای را به وجود آورده و ممکن است عواقب ناگواری برای جهان اسلام در پی داشته باشد، اما ناظران بدین باورند که این اقدام می‌تواند منجر به تسریع روند یهودی‌سازی مسجد اقصی ‌شود.

ایاصوفییه پیش از آن‌ که در سال ۱۴۵۳ میلادی توسط عثمانی‌ها تبدیل به مسجد شود، برای مدت ۹ قرن، کلیسای بیزانس بود، اما در سال ۱۹۳۵، مصطفی کمال آتاترک تصمیم گرفت ایاصوفیه را به موزه تبدیل کند. پس از رسیدن به قدرت، رجب طیب اردوغان همواره سعی داشت، ایاصوفیه را بار دیگر تبدیل به مسجد کند و این تلاش را ادامه داد تا این که چند روز پیش دادگاه ترکیه با صدور حکم تازه‌ای، ایاصوفیه را به عنوان مسجد اعلام کرد و قرار است ایاصوفیه از ۲۴ ماه ژوئیه جاری به روی نمازگزاران باز شود.

هرچند مقامات دولت ترکیه به ویژه رجب طیب اردوغان سعی می‌کنند با استفاده از هر موقعیت ممکن، حمایت خود را از فلسطین اعلام کنند و بر آزادی مسجد اقصی تأکید داشته باشند اما دولت ترکیه در عمل دست به اقداماتی می‌زند که خلاف گفتار و اظهارات آن است. به گفته یک دیپلمات ارشد اسرائیلی، از هنگام به قدرت رسیدن حزب توسعه و عدالت در ترکیه در سال ۲۰۰۲ و تعیین رجب طیب اردوغان به عنوان نخست وزیر در سال ۲۰۰۳، روابط آنکارا و تل‌آویو پیوسته در حال گسترش است. وی افزود: انتقادات لفظی رئیس جمهور ترکیه از اسرائیل برای آورده کردن برخی اهداف داخلی و مذهبی صورت می‌گیرد، از این رو، اسرائیل این انتقادات را جدی نمی‌گیرد زیرا در عمل همکاری میان دو جانب در تمام عرصه‌‌های ممکن ادامه دارد.

در حالی‌که رجب طیب اردوغان از هنگام رسیدن به قدرت می‌کوشد خود را حامی مسائل عربی و اسلامی معرفی کند و همواره حمایت خود را از فلسطین اعلام می‌کند، اما به گفته ناظران هدف اصلی رئیس جمهوری ترکیه از این شعارها، احیای امپراتوری عثمانی در منطقه است. سخنان اردوغان به مناسبت تبدیل ایاصوفیه به مسجد که در آن در چند مورد به امپراتوری عثمانی اشاره شده است، مصداق این مدعا است به ویژه این‌که اردوغان تأکید کرد که پس از گذشت ۸۶ سال، ایاصوفیه بار دیگر به روی نمازگزاران باز می‌شود همان‌گونه که فاتح استانبول آن را در سال ۱۴۵۳ میلادی تبدیل به مسجد کرد.

در پیوند به این موضوع، جواد گوک، نویسنده و تحلیلگر سیاسی می‌گوید: پیامدهای تبدیل ایاصوفیه به مسجد مطمئناً اثرات منفی از خود به جا می‌گذارد و این اقدام می‌تواند روند یهودی سازی مسجد اقصی را سرعت بخشد، افزون بر این‌که اسرائیل قصد دارد بخش‌های از کرانه باختری را به قلمرو اسرائیل ملحق کند. در واقع، دولت اسرائیل از چند دهه بدین سو سعی می‌کند با ایجاد شهرک‌های یهودی‌نشین در سرزمین فلسطین و اتخاذ اقداماتی که فلسطینی‌ها را وادار به ترک منطقه کند،‌ زمینه یهودی‌سازی بیت المقدس را فراهم کند.

جواد گوک می افزاید: اظهارات اردوغان در مورد فلسطین و مسجد اقصی با عملکرد دولت ترکیه همخوانی ندارد، زیرا در عمل روابط دو کشور به صورت روزافزون در حال گسترش است و حجم مبادلات تجاری ترکیه و اسرائیل در سال گذشته حدود ۱۴ درصد افزایش را نشان می‌دهد. طبق گزارش روزنامه اسرائیلی «مااریو»، صادارات ترکیه به اسرائیل در سال ۲۰۱۹، بالغ بر ۴.۱ میلیارد دلار بوده و واردات ترکیه از اسرائیل در سال گذشته ۱.۷ میلیارد دلار بوده است و البته صادرات ترکیه شامل کالاهای بوده است که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم ارتش اسرائیل از آن‌ها بهره‌مند می‌شود.

گوک در ادامه گفت: دولت ترکیه پیوسته سعی دارد برای تحقق اهداف سیاسی خود از موضوعات و انگیزه‌های دینی و مذهبی استفاده کند و با گذر این مسیر، خود را به اهداف مورد نظر برساند.

وی افزود: هرچند هنگام مطرح شدن مسئله تبدیل ایاصوفیه به مسجد در سال گذشته مقامات دولتی و در راس آن‌ها رجب طیب اردوغان تأکید داشتند که باید پیش از اجرای طرح تبدیل ایاصوفیه به مسجد، عواقب و پیامدهای آن به صورت کامل بررسی شود، زیرا ممکن است در واکنش به این اقدام، مساجد ترکیه در اروپا هدف حمله قرار گیرد و یا این‌که تصمیم تبدیل ایاصوفیه به مسجد در مسائل بزرگ اسلامی از جمله مسئله فلسطین تأثیر منفی از خود به جا گذارد. اما پس از این‌که دولت ترکیه با چالش‌های متعدد داخلی و پرونده‌های دشوار خارجی در لیبی، سوریه و عراق روبه‌رو شد، اردوغان تصمیم گرفت برای جلب حمایت مردم، طرح تبدیل تبدیل ایاصوفیه به مسجد را هر چه زودتر به اجرا درآورد.

البته برخلاف اظهارات و شعارهای اردوغان، ناظران معتقدند که سیاست‌های اردوغان بیشتر بر عمل‌گرایی استوار است و به جوانب اخلاقی تکیه ندارد. در همین راستا، محمد مطوع، استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت: ”رئیس جمهور ترکیه برای تحقق اهداف و منافع خود حاضر است از ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی چشم‌ پوشی کند و با بدترین دشمنان خود کنار آید."

هنگامی‌که در سال گذشته، حزب توسعه و عدالت در انتخابات با شکست مواجه شد، اردوغان مسئله تبدیل ایاصوفیه به مسجد را مطرح کرد تا حمایت شهروندان ترکیه به ویژه قشر مذهبی و ملی‌گرا را به خود جلب کند.

آنتونی اسکینر، کارشناس ارزیابی ریسک، با اشاره به تبدیل شدن ایاصوفیه به مسجد، اظهار داشت که تصمیم اخیر اردوغان جنبه سیاسی دارد و رئیس جمهوری ترکیه سعی دارد بدون درنظرداشت مواضع و واکنش‌های قدرت‌های خارجی، ایاصوفیه را تبدیل به مسجد کند و بدین شیوه، محبوبیت خود را میان مردم افزایش دهد.

از سوی دیگر، اوزگر انلیسارکیلی، مدیر دفتر صندوق مارشال آلمان در آنکارا عقیده دارد که تصمیم تبدیل ایاصوفیه به مسجد ممکن است حمایت برخی از گروه‌های مذهبی و قومی را جلب کند اما پیامدهای این تصمیم می‌تواند به سود مخالفان دولت نیز تمام شود.

ایاصوفیه، به عنوان یکی از عمده‌ترین بناهای تاریخی شهر استانبول به شمار می‌رود که در ورودی تنگه بسفر در بخش اروپایی شهر استانبول واقع شده است. ایاصوفیه یک واژه یونانی است که معنی آن "حکمت مقدس" است، این بنا برای مسلمانان و مسیحیان اهمیت بسیاری دارد.

ایاصوفیه در گذر زمان شاهد تحولات بسیاری بوده و سرنوشت آن با تاریخ ترکیه گره خورده است، این بنا در قرن ششم میلادی به عنوان کلیسای جامع بزرگ ارتدکس یونان شناخته می‌شد و پس از به قدرت رسیدن عثمانی‌ها، ایاصوفیه در قرن پانزدهم میلادی تبدیل به مسجدی شد، اما در سال ۱۹۳۵، مصطفی کمال آتاترک آن را به موزه تبدیل کرد و اکنون بار دیگر به مسجد تبدیل می‌شود. ایاصوفیه در سال ۱۹۸۵، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، این بنای تاریخی یکی از مهمترین مقاصد گردشگری استانبول محسوب می‌شود و در سال گذشته بیش از ۳.۵ میلیون نفر از ایاصوفیه دیدن کردند.

البته ایاصوفیه از گذشته‌های دور به عنوان کلیسای بزرگ این منطقه شناخته می‌شد و ساختمان آن بارها ویران شده است و سرانجام در سال ۵۳۲ میلادی، ژوستینین یکم، امپراتور روم شرقی تصمیم گرفت در این محل کلیسای بزرگ و با عظمتی را بنا کند. ساخت کلیسای ایاصوفیه پنج سال طول کشید و ژوستینین یکم قصد داشت بنای بزرگ و منحصر به فردی احداث کند. گفته می‌شود پس از تکمیل ساختمان کلیسا، هنگامی‌که ژوستینین یکم وارد کلیسا می‌شد از معماری عجیب و با عظمت آن نهایت شگفت‌زده شده بود.

ایاصوفیه برای بیش از ۹۰۰ سال به عنوان کلیسای ارتدکس شرقی شناخته می‌شد، جز این که پس از تسلط کاتولیک‌ها بر استانبول، ایاصوفیه از سال ۱۲۰۴ – ۱۲۶۱ به کلیسای جامع کاتولیک تبدیل شد، اما پس از شکست کاتولیک‌ها، ایاصوفیه بار دیکر عنوان کلیسای ارتدکس شرقی را به خود گرفت. در سال ۱۴۵۳ و هنگامی‌که عثمانی‌ها کنترل شهر را در دست گرفتند، نخست نام آن را به استانبول تغییر داند و سلطان محمد دوم، معروف به محمد فاتح، ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کرد و نمادهای مسیحی از ایاصوفیه حذف شد.

طی سال‌های بعد، ویژگی‌های معماری اسلامی از جمله محراب، منبر و مناره‌ها به ایاصوفیه افزوده شد و به عنوان بزرگترین مسجد استانبول شناخته می‌شد تا این‌که سلطان احمد در سال ۱۶۱۶، مسجد بزرگتری را که در حال حاضر به عنوان مسجد سلطان احمد (مسجد آبی) یاد می‌شود در استانبول بنا کرد. ایاصوفیه تا سال ۱۹۳۵ به عنوان مسجدی باقی‌ماند، سپس مصطفی کمال آتاترک ایاصوفیه را به موزه تبدیل کرد و در سال ۱۹۸۵ ایاصوفیه ثبت میراث فرهنگی یونسکو شد و تا به حال به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استانبول به شمار می‌رود.

https://www.independentarabia.com