«برای بازگرداندن تحریم‌‌ها آماده‌ایم». این تیتر یادداشتی به قلم برایان هوک، نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران است که در روزنامه وال استریت ژورنال منتشر شد. هوک در این مقاله توضیح می‌دهد که در صورت مخالفت شورای امنیت با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران، واشینگتن از «اختیار» خود برای به کار انداختن مکانسیم ماشه با چشم‌انداز بازگشت همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران استفاده می‌کند.

بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که برجام ضمیمه آن است، تحریم‌های تسلیحاتی متعارف پنج سال پس از اجرای برجام در ۲۶ مهرماه سال جاری پایان می‌یابند و سه سال بعد نیز تحریم‌های موشکی لغو خواهند شد. اکنون آمریکا قصد دارد با تصویب قطعنامه‌ای در شورای امنیت که متن آن در اختیار بریتانیا، فرانسه و آلمان (سه کشور اروپایی باقی‌مانده در برجام و عضو دایم شورای امنیت) قرار گرفته، از لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران جلوگیری کند.

به گفته هوک، ایالات‌متحده از همه ابزارهای دیپلماتیک خود در این مسیر استفاده می‌کند و در صورتی که دیپلماسی آمریکایی با یک «وتو» خنثی شود، آمریکا از روش‌های دیگری برای تمدید تحریم‌ها استفاده خواهد کرد. او بار دیگر به توانایی یکی از «مشارکت‌کنندگان» در توافق هسته‌ای با ایران برای به کار انداختن مکانیسم ماشه و بازگرداندن همه تحریم‌ها-شامل تحریم‌های تسلیحاتی- اشاره می‌کند.

قطعنامه مورد نظر آمریکا برای تصویب به ۹ رای مثبت ۱۵ عضو شورای امنیت نیاز دارد و هیچ یک از اعضای دایم شورای امنیت شامل روسیه نباید آن را وتو کنند.

در حالی که شانس وتوی این قطعنامه از سوی متحدان آمریکا در آنسوی آتلانتیک اندک است، برخی گمانه‌زنی‌ها به احتمال مخالفت روسیه اشاره می‌کند. هرچند هنوز هیچ یک از این کشور به طور رسمی اعلام نکرد‌ه‌اند که از رای وتوی خود استفاده خواهند کرد، برخی رسانه‌ها اظهارات روز گذشته واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل در «مضحک» خواندن توجیه آمریکا برای به کار انداختن مکانیسم ماشه را «مخالفت روسیه با هرگونه تمدید تحریم‌ها علیه ایران» ترجمه کردند.

باوجود اینکه گروهی از ناظران بین‌المللی با اطمینان از مخالفت روسیه با قطعنامه مورد نظر آمریکا سخن می‌گویند، باید گفت که مسکو (و چین) در هیچ یک از شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت علیه ایران از رای وتوی خود استفاده نکرده و تضمینی نیست که این بار تحریم ایران را «وتو» کند.

روسیه که همواره پیروز میدان درگیری تهران و واشینگتن بوده، حتی در صورت وتوی قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی نیز همچنان فرصت خواهد داشت که در مرحله بعدی تنش‌ها بین ایران و آمریکا بر سر مکانیسم ماشه، منافع خود را تامین کند.

نگرانی از پشتیبانی نکردن روسیه و چین که تهران به آنها لقب «شرکای استراتژیک» می‌دهد، در اظهارات اخیر رئیس‌جمهور ایران به خوبی نمایان است. روحانی گفت، به طرف‌های باقی مانده در برجام هشدار دادم که «اگر چنین کنید، چنان می‌کنیم!»

این درحالی است که حتی همراهی روسیه و چین با ایران و وتوی قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی نیز به معنی پایان فشارها نخواهد بود.

همانگونه که هوک در وال‌استریت ژورنال نوشته، در این صورت گام بعدی آمریکا مکانیسم ماشه خواهد بود. مکانیسمی که امکان مخالفت هیچ یک از اعضا با آن وجود ندارد و در نهایت همه تحریم‌ها را علیه ایران باز می‌گرداند.

باوجود هیاهویی که بر سر توجیه آمریکا برای استفاده از این مکانیسم (در شرایطی که دیگر در برجام حضور ندارد)  ایجاد شده،‌ متن برجام آنگونه که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران ادعا می‌کرد «بسیار دقیق» نیست و «در همه زمینه‌ها» راهکار ندارد و ابهام‌ها زمینه را برای برداشت‌های متفاوت از آن پدید آورده است.

برجام بر خلاف اصرار تهران یک قرارداد بین‌المللی نیست. برنامه جامع اقدام مشترک در واقع سندی سیاسی یا مقاوله‌ای است که بین ایران و گروه ۱+۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) «تدوین» و نه «امضاء»، شده است.

 حسن روحانی در پاسخ به اینکه چرا بر اساس اصل ۷۷ و ۱۲۵ قانون اساسی که می‌گوید، تعهدات خارجی و معاهده‌هایی که رئیس‌جمهور یا نمایندگان‌اش امضاء می‌کنند باید به تصویب مجلس برسد در این زمینه اقدام نکرد، گفت: «ما چیزی را امضاء نکردیم نه تنها رئیس‌جمهور بلکه نماینده رئیس‌جمهور هم چیزی را امضاء نکرده است.» سرنوشت این سند در پارلمان‌های اروپایی و کنگره آمریکا هم مشابه بود و به همین دلیل است که امروز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به عنوان ضمانت اجرایی یک توافق بزرگتر به تهران وعده می‌دهد آن را در کنگره به تصویب می‌رساند.

از سوی دیگر در حالی که تهران بر الزامات حقوقی برآمده از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تاکید دارد، برجام تنها ضمیمه‌ای بر این قطعنامه است.

در برجام خروج یک کشور پیش‌بینی نشده و در نتیجه راهکاری نیز برای آن اندیشیده نشده است. گروهی بر این باورند که آمریکا به دنبال خارج شدن از برجام، حقوق خود را از دست داده است. در مقابل واشینگتن تعهد به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ را دو مقوله جدا از هم می‌داند و مدعی استفاده از حق خود به عنوان عضو دایم شورای امنیت (همانگونه که در قطعنامه ۲۲۳۱ اشاره شده) است.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در پاسخ به سناتورهای آمریکایی که در اواخر مذاکرات هسته‌ای در نامه‌ای هشدار دادند با توجه به قانون اساسی ایالات‌متحده، این توافق می‌تواند با تغییر دولت در آمریکا به پایان برسد یا شرایط آن تغییر کند، قاطعانه گفت، «تغییر دولت» تاثیری در «تعهدات بین‌المللی» آمریکا در قبال توافق بر سر برنامه‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران نخواهد داشت.

اما دولت آمریکا تغییر کرد و رئیس‌جمهور جدید به تعهداتی که نه بین‌المللی بود و نه از لحاظ قانونی بار حقوقی داشت، متعهد نماند.

اکنون گزینه کم هزینه‌تر (برای تهران) تمدید تحریم‌های تسلیحاتی یا بازگشت همه تحریم‌های سازمان ملل پیش روی ایران و اعضای شورای امنیت قرار گرفته است و واکنش تند تهران به گزینه اول به کاتالیزوری برای گزینه دوم تبدیل خواهد شد.

هرچند این روند می‌تواند تحت تاثیر فصل انتخابات در آمریکا قرار گیرد، در مجلس نمایندگان ایالات‌متحده یک اجماع دوحزبی بر سر تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران وجود دارد که به نظر نمی‌رسد با روی کار آمدن یک چهره دمکرات تحولی اساسی در آن ایجاد شود.