ازدواج سفید در ایران آرام آرام جای خود را در بطن جامعه باز کرده و به واژه‌ای نسبتاً آشنا برای قشری از جامعه ایرانی، به خصوص در کلان شهرها تبدیل شده است. با این‌حال ازدواج سفید واقعیتی است که هنوز نتوانسته هضم و درک شود و نگاه شرعی و حکومتی، آن را عبور از خط قرمزهای جامعه و دولت اسلامی تعبیر می‌کند.

 در ایران کنونی ازدواج سفید، نه تنها از سوی دولت غیرشرعی و غیرقانونی است، بلکه از منظر فرهنگ و عرف جامعه نیز در میان قشرهای مختلف و خانواده‌ها، به ویژه خانواده‌هایی که باورهای سنتی دارند، پدیده‌ای ناملموس، منفور و غیرقابل پذیرش شمرده می‌شود. قانون مجازات اسلامی ازدواج سفید را به عنوان «زنا» در نظر گرفته است و متهمان «زن و مرد» را در صورت اثبات، به ۹۹ ضربه شلاق و حد محکوم می‌کند.

در ازدواج سفید، زن و مرد برای آغاز زندگی مشترک زناشویی خود نیازی به تعهدات و چارچوب‌های قانونی، حقوقی، شرعی، فرهنگی و عرفی ندارند. بلکه زندگی مشترک زیر یک سقف تنها بر اساس توافقات فردی و اخلاقی بین زن و مرد شکل می‌گیرد که در ضمن آن هیچ‌گونه حق و حقوق قانونی نسبت به یکدیگر ندارند.

 ازدواج سفید؛ پدیده‌ای غربی  یا شکل تحول یافته ازدواج مخفیانه موقت؟

با گذشت زمان و شکل‌گیری تحولات فرهنگی، اجتماعی، گسترش ارتباطات و درهم آمیختگی فرهنگ‌ها، پدیده ازدواج سفید بین نسل‌های جدید شکل گرفت. نگاهی دقیق‌تر به مناسبات میان دو فرد در این گونه ازدواج‌ها از قدمت واقعی آن در گذشته بسیار دور خبر می‌دهد و حتی نشانه‌های آن را می‌توان در روابط عاشق و معشوق نیز ردیابی کرد.

 به تعبیر دقیق‌تر می‌توان از ازدواج سفید به عنوان شکل تحول یافته و مدرن ازدواج مخفیانه در نسل‌های قدیم و بین قشرهای سنتی و مذهبی یاد کرد که امروز تنها نامی مدرن یافته است. عنوانی که نشانه‌های‌ آن را امروز می‌توان در سطح کلان اجتماع و در بین گروه‌های مختلف جامعه مشاهده کرد. به عنوان مثال هر از گاهی می‌شنویم فردی معروف در حوزه سیاست و اقتصاد و فرهنگ و هنر با طرف مقابل رابطه‌ای برقرار کرده که تنها تفاوت این رابطه با رابطه از نوع ازدواج سفید، مخفیانه بودن آن است.

همچنین مشاجرات و رقابت‌های سیاسی، پرده از روابط مخفیانه یا ازدواج مخفیانه و موقت برخی از افراد صاحب منصب بر‌می‌دارد، که آنها با توجیه و استناد به منابع دینی، ارضای نیازهای جنسی را مستمسکی برای فرار از چنین اتفاقاتی عنوان می‌کنند. در بین افراد جامعه نیز بخشی از مشاجرات و اختلافات زوج‌ها به فاش شدن رابطه مخفیانه، صیغه و عقد موقت مرتبط است. البته ازدواج مخفیانه شرعی در جامعه تابو نیست و در نگاه عرف و با وجود بحث‌برانگیز بودن آن به دلیل توجیحات دینی پذیرفته شده است. اگر چه با رشد آگاهی‌های اجتماعی تعداد صیغه و عقد موقت روز به روز کمتر می‌شود، اما تعداد ازدواج‌های سفید، با توجه به شرایط ایران روز به روز در حال افزایش است.

براساس ارزیابی‌ها، میزان استقبال از ازدواج قانونی در بین نسل جدید رو به کاهش و در مقابل تمایل به ازدواج سفید رو به افزایش است. امروزه، به ویژه در میان نسل جدید نحوه ارضای نیازهای جنسی و عاطفی سمت و سوی دیگری به خود گرفته است. پدیده‌ای که از سوی دولت اسلامی، «غربی» نام گرفته و تلاش‌ها بر انکار وجود آن ‌‌در بین افراد جامعه متمرکز شده است.

 نتایج یک تحقیق انجام شده در ایران دلایل تمایل به ازدواج سفید را، بی اعتقادی به ازدواج رسمی و به دنبال آن آزادی و برابری حقوق زن و مرد، نبود امنیت شغلی و درآمد کافی، فرصت برای آشنایی بیشتر و بی‌اعتمادی نشان داده است.

علاوه بر آن، فشارهای مذهبی از سوی دولت و خانواده‌ها و رشد تحول فکری و اعتقادی نسل جدید، به شکل معکوس شعله‌های این ماجرا را بیشتر و بیشتر می‌کند. از سوی دیگر ازدواج سفید در زنان انگیزه‌ای برای برابرخواهی با مردان و اعتراض در برابر فشارهای دینی و در مردان نیز راهی برای ارضای نیازهای جنسی است.

البته عوامل مهم دیگری نیز در رشد و گسترش ازدواج سفید  در ایران موثرند.

گریز از آداب و رسوم و سنت‌های قدیمی، مشکلات و فشارهای مالی و اقتصادی، نیازهای عاطفی و جنسی، گریز از تنهایی و نیاز به همدلی، تجربه ازدواج ناموفق، گریز از اختلافات خانوادگی، از جمله عوامل مهم دیگری هستند که هر کدام می‌تواند افراد را به سمت ازدواج سفید سوق دهند.

آمارهای نامطمئن در فضای غیر شفاف ایران

به دلیل مشکلاتی که بر سر راه ثبت قانونی ازدواج سفید در ایران وجود دارد، آمار دقیقی از  تعداد این ازدواج‌ها در ایران وجود ندارد، به همین دلیل چه بسا زنان و مردانی که در توافقی نانوشته، زندگی زناشویی‌شان را به طور مخفیانه آغاز می‌کنند. از آنجا که دولت و قوه قضاییه ایران، ازدواج سفید را جرم  می‌دانند بنابراین راه حلی جز ممنوعیت و مجازات نسبت به انجام آن در نظر گرفته نشده است. در حالی که در بطن جامعه و بویژه درکلان‌شهر‌ها این پدیده در حال رشد است. آمارهای غیررسمی و تعداد بسیار محدودی از آمارهای حاصل از نتایج تحقیقات دانشگاهی خبر از گسترش میزان ازدواج سفید ‌می‌دهد.

در یک پژوهش میدانی که سال ۲۰۱۸ انجام شد، میانگین سن ازدواج سفید در کلان‌شهرهایی چون تهران، مشهد و اصفهان بین ۲۵ تا ۳۰ سال  است. اکثر افراد تحصیلاتشان در سطح‌ کاردانی و کارشناسی بوده و درصد کمتری در مقطع ارشد و دکتری تحصیل می‌کردند. همچنین نحوه آشنایی افراد از طریق فضای مجازی، ‌دوستان، محیط کار و دانشجویان مطرح شده است. اگر چه نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که ۵۰ درصد افرادی که در گذشته یا کارنامه زندگی‌شان، ازدواج سفید دارند تمایل به ازدواجشان در آینده کم می‌شود و بویژه مردان این گروه به سمت ازدواج‌های سفید بیشتر گرایش دارند. در مقابل زنان ازدواج سفید را فرصتی برای آشنایی بیشتر قبل از ازدواج رسمی می‌دانند.

همچنین بر اساس نتایج این تحقیق ۵۰ درصد مردانی که ازدواج سفید کردند به سراغ  ازدواج رسمی نرفته‌اند و همان مسیر ازدواج سفید با زنان دیگر را ادامه داده‌اند.

نکته قابل توجه این‌که با وجود مجازات سنگین تعیین شده و حکم زنا برای ازدواج سفید، این نوع و شیوه زندگی رو به افزایش است. این موج و تحول فکری جدید از تغییر سبک زندگی قشری از جامعه خبر می‌دهد و متاسفانه این نیاز در جامعه نادیده گرفته می‌شود. با وجودی که هدف ازدواج سفید داشتن فرزند نیست، اما بارداری‌های ناخواسته و سقط جنین، جزو آسیب‌ها و معایب ازدواج سفید است. جایی که پدیده ازدواج سفید به رسمیت شناخته نمی‌شود و جرم و زنا محسوب می‌شود، فرزند حاصل از ازدواج سفید نیز از حقوق اجتماعی و انسانی محروم خواهند ماند. بنابراین تابو کردن ازدواج سفید و انکار کردن نیاز و تحول سبک زندگی می‌تواند عوارض بسیار زیادی را برای جامعه ایران داشته باشد.