در آمریکا، کاخ سفیدی پر از مقامات خارجی‌ستیز، از ویروس کرونا برای تقویت کنترل‌های مرزی، که مدت‌ها در پی آن بودند، استفاده می‌کنند. در اسرائيل و سنگاپور، دولت‌ها از بحران کووید۱۹ استفاده می‌کنند تا حرکات مردم را با استفاده از تلفن‌های همراهشان ردگیری کنند.

در ایران، دولتی با وسواس کنترل مردم، از این همه‌گیری استفاده کرده است تا نیروهای امنیتی را برای پاک‌سازی خیابان‌های کشور اعزام کند. در عین حال در مجارستان، رهبری راست‌گرا که حرفه سیاسی خود را بر «شیطان‌سازی» از مهاجران بنا کرده است، به همتایانش گفت که «ارتباط روشنی» بین مهاجران و ویروس کرونا موجود است. 

در سراسر جهان می‌بینیم که مقامات بهداشت عمومی، کادر پزشکی خط مقدم و سیاستمداران محلی، می‌کوشند یکی از بدترین همه‌گیری‌های تاریخ معاصر را کنترل کنند.

اما این افراد اغلب در مقابل رهبران کشور خود قرار می‌گیرند که گرایش ایدئولوژیک دارند و به نظر می‌رسد می‌خواهند با سوءاستفاده از ویروس کرونا، حتی به قیمت به خطر انداختن جان مردم، اقداماتی را انجام دهند که مدت‌ها به دنبالش بوده‌اند.

لوری لایت‌فوت، شهردار شیکاگو، در واکنش به گزارش‌هایی که خبر از هشت ساعت انتظار مسافران در فرودگاه بین‌المللی این شهر می‌داد، نوشت: «این اوضاع قابل قبول نیست. سیاست ارتجاعیِ ممنوعیت سفر که درست هم برنامه‌ریزی نشده بود، باعث شده است که هزاران مسافر [در فرودگاه اوهیر شیکاگو] با خطری حتی بیش‌ از پیش برای سلامتی خود روبه‌رو باشند.»

او خطاب به دونالد ترامپ و اداره گمرک و مرزبانی نوشت: «هیچ کس برای ناشایستگی شما وقت ندارد.»

بحران ویروس کرونا فشار سختی بر خدمات بهداشتی در سراسر جهان وارد آورده است و چالشی بزرگ پیش روی اقتصاد جهان قرار داده است. بازارهای سهام در حال فروپاشی‌اند و شرکت‌ها قادر به استفاده از کارگران خود نیستند. اما کارشناسان هشدار می‌دهند که این ویروس همچنین می‌تواند با تقویت نظام‌های استبدادی و ضربه زدن به دموکراسی در بعضی کشورها، بخصوص در کشورهای شکننده‌ای که رهبران خواهان استبدادشان، به دنبال تثبیت قدرت خود هستند، باعث تغییر سیاست شود.

در روز دوشنبه، گروهی از کارشناسان مرتبط با سازمان ملل با صدور هشداری خطیر گفتند که اقدامات اضطراری بر سر ویروس کرونا نباید توسط دولت مورد استفاده سیاسی قرار بگیرد.

این کارشناسان که شامل چندین نفر از گزارشگران ویژه سازمان ملل در موضوعات مربوط به حقوق بشر و آزادی‌های دموکراتیک می‌شوند، نوشتند: «ما متوجه شدت بحران کنونی بهداشت هستیم و تایید می‌کنیم که قانون بین‌المللی اجازه استفاده از قدرت‌های اضطراری در مقابله با تهدیدهای چشمگیر را می‌دهد، اما در عین حال، فورا به دولت‌ها یادآوری می‌کنیم که هرگونه واکنش اضطراری به ویروس کرونا باید متناسب، ضروری و غیرتبعیض‌آمیز باشد.»

در ادامه این بیانیه می‌خوانیم: «اعلام وضعیت اضطراری بر مبنای شیوع کووید۱۹، نباید بنیانی برای هدف گرفتن گروه‌های خاص، اقلیت‌ها، یا افراد باشد. از این اوضاع نباید به عنوان پوششی برای اعمال سرکوبگرانه به بهانه حفظ سلامت و یا خاموش ساختن مدافعان حقوق بشر استفاده کرد.»

تا همین حالا نشانه‌های پرشماری دیده‌ایم که دولت‌ها می‌کوشند از این همه‌گیری به نفع خود استفاده کنند. اعتراضات ضددولتی در عراق، الجزایر و لبنان که ماه‌ها جریان داشت و خاری در چشم نخبگان کشور بود، به دلیل ترس‌های موجود در مورد ویروس متوقف شده‌اند.

در ترکیه، دولت محافظه‌کار که بنیان اسلام‌گرا دارد، بر پایه هراس‌های موجود در مورد ویروس کرونا، دستور به تعطیلی بارها، کلوپ‌های شبانه و کتابخانه‌ها داده است، اما مراکز خرید لوکس پر از فروشگاه و رستوران که به دست متحدان دولت در صنعت توسعه ساخته شده‌اند، همچنان اجازه فعالیت دارند، و البته الکل سرو نمی‌کنند.

در هندوستان، شیوع ویروس کرونا مورد استفاده اعضای حزب ناسیونالیست هندوی حاکم به رهبری نارندرا مودی قرار می‌گیرد تا از معترضان مسلمان عموما صلح‌آمیزی که از اواسط ماه دسامبر دست به بست‌نشینی علیه قوانین جنجالی جدید در زمینه شهروندی زده‌اند ، «شیطان‌سازی» کنند. کاپیل میشرا، از چهره‌های محلی شاخص حزب، روز سه‌شنبه گفت، این‌ که معترضان بلافاصله پخش نشده‌اند (از مکان‌‌های بست‌نشینی‌شان بیرون نرفته‌اند)، نشان می‌دهد که «همچون تروریست‌هایی هستند که به عملیات انتحاری آمده‌اند» و «خطری مستقیم برای جان میلیون‌ها شهروند دهلی» محسوب می‌شوند.

رهبرانی همچون بنیامین نتانیاهو در اسرائیل، و لودوویچ اوربان، نخست‌وزیر رومانی، که با چالش‌هایی خطیر مواجهند، شاهد رفع دستکم موقت مشکلات سیاسی خود بوده‌اند.

ولاد الکساندروسکو، نماینده مجلس رومانی، در مورد رایی اضطراری که در روز شنبه گرفته شد تا به نخست‌وزیرِ تحت فشار، «قدرت‌های کامل» اعطا کند، گفت: «این رای در شرایط اضطراری گرفته شد و جایی برای مخالفت یا بحث نبود.»

نتانیاهو هم دیگر مجبور نبود تحقیر حضور در دادگاه را تحمل کند. او قرار بود روز سه‌شنبه برای پاسخ‌گویی در سه پرونده مربوط به فساد اقتصادی در دادگاه حاضر شود، اما جلسات دادگاه اکنون به علت محدودیت‌های موجود در مورد گردهمایی‌های بزرگ، دو ماه به تعویق افتاده‌اند.

رقیب اصلی نتانیاهو در انتخابات، بنی گانتز، فرمانده کل سابق ارتش، مسئول تلاش برای تشکیل دولت جدید شده است، اما نتانیاهو در عین حال دارد از پلاتفرمی استفاده می‌کند که وضعیت اضطراری ملی در اختیارش گذاشته است.

تصویر او از صفحه‌های تلویزیون کنار نمی‌رود و تقریبا هر روز در پربیننده‌ترین ساعات با مردم صحبت می‌کند و از محدودیت‌های جدید خبر می‌دهد، و در ضمن به شهروندان اطمینان خاطر می‌دهد. کابینه اسرائیل روز سه‌شنبه رای به این داد که با دور زدن پارلمان به سازمان امنیتی «شین بت»، اجازه استفاده از فن‌آوری‌هایی داده شود که در اصل برای هدف گرفتن پیکارجویان فلسطینی طراحی شده بود، و حالا برای جمع‌آوری داده‌های انبوه تلفن‌های همراهِ بیماران مظنون به ویروس کرونا و هر کس «در نزدیکی» آن‌ها به‌کار می‌رود. 

مایا فراید، سخنگوی انجمن حقوق مدنی، که این حرکت را در دادگاه به چالش می‌کشد، گفت: «این کار نه تنها اشغال حریم خصوصی، که دور زدن قوه مقننه توسط قوه مجریه است. ما تومار خود را فردا ارائه می‌کنیم. گسترش قدرت‌های این قوه در موردی کاملا غیرنظامی، پیشینه خطرناکی ایجاد می‌کند و شیبی لغزنده به سوی بدتر شدن اوضاع است.»

ایران، ترکیه و سایر کشورها کنترل بر رسانه‌ها را سخت‌تر از پیش کرده‌اند و با صدور هشدارهای شدیدالحن، تهدید کرده‌اند که هر کس آمار رسمی را زیر سوال ببرد، مرتکب پخش سوءاطلاعات شده است و جوازش لغو می‌شود. مصر، روز سه‌شنبه جواز مطبوعاتی خبرنگار روزنامه «گاردین» در قاهره را به خاطر مقاله‌ای لغو کرد که در آن به پژوهشی اشاره شده بود که در آن، آمار رسمی دولت در مورد موارد ویروس کرونا زیر سوال رفته است. 

پادشاهی اردن روز سه‌شنبه دستور به تعطیلی تمامی روزنامه‌های چاپی داد و با اعلام حکومت‌نظامی به علت ویروس کرونا، ارتش را به ورودی شهرها اعزام کرد.

ترکیه با اشاره به واهمه‌های موجود در مورد ویروس کرونا، دیدار خانواده‌ها از روزنامه‌نگارانی که به اتهامات سیاسی یا امنیتی در زندان هستند، ممنوع کرد و تماس‌های تلفنی‌شان را به هفته‌ای ۱۰ دقیقه محدود کرد.

رامی خوری، کارشناسی در دانشگاه آمریکایی بیروت، گفت: «می‌بینیم که رژیم‌های خودکامه دارند از روش‌های سنتی خودکامگان استفاده می‌کنند، چون عادت‌شان به همین کار است و خودکامگی همان چیزی است که باعث ناکامی‌هاشان شده است. شمار موارد کرونا را همان طور تحریف می‌کنند که در انتخابات‌ها تقلب می‌کنند. می‌گویند همه چیز به وفق مراد است و تنها مواردی هم که داریم، خارجی هستند.»

شکی نیست که بخشی از سراسیمگی و واکنش موجود در مورد ویروس کرونا، بنیان‌های واقعی دارد. همه‌گیری کرونا، بحرانی یگانه است و قابل درک است که دولت‌ها ندانند چگونه باید با آن روبه‌رو شوند. کارشناسان بهداشت عمومی تلاش‌های بعضی نظام‌های استبدادی همچون سنگاپور در پاسخ به این بحران را مورد تحسین قرار داده‌اند.

پادشاهی مراکش، کشوری در حال توسعه که به‌ویژه به خاطر روابط متعدد خود با دو کشور ویروس‌زده فرانسه و اسپانیا  در مقابل این ویروس آسیب‌پذیر است، پاسخ نیرومندی به این بحران داشته است. اقداماتی چشمگیر برای جلوگیری از پخش ویروس، بلافاصله انجام شده‌اند و مردم نیز آن‌ها را پذیرفته‌اند. نسیم آصف، متخصص بهداشت عمومی در رباط، می‌گوید: «مردم عموما فرمانبردارند و به پادشاهی احترام می‌گذارند.»

اریکا فرانتز، استاد علوم سیاسی در دانشگاه ایالتی میشیگان و نویسنده کتاب «استبداد: آن‌چه همه باید بدانند» که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، می‌گوید: «دولت‌های خودکامه این مزیت را دارند که پاسخ مناسب (به چنین بحران‌هایی) بدهند، چون لازم نیست نگران کنترل و توازن بین نهادهای مختلف باشند.»

او اما می‌افزاید که رهبران خودکامه اغلب بهترین منافع مردم را در نظر ندارند، و مثلا به تصمیم اولیه ترامپ اشاره می‌کند که بریتانیا را شامل ممنوعیت سفر سراسری از اروپا نکرده بود تا به همراه سیاسی خود، بوریس جانسون، پاداش دهد.

او گفت: «در حکومت‌های خودکامه، هم معجزه بیشتر رخ می‌دهد و هم فاجعه. تمام رویدادهایی که در آمریکا حول ویروس کرونا دیده‌ایم، خبر از خطرهای تمرکز قدرت می‌دهند. او (ترامپ) نهادها را تضعیف کرده است و آن‌ها را پر از آدم‌هایی کرده است که دوستان خودش هستند. این افراد تجربه و شایستگی کافی ندارند، و در نتیجه شاهد سیاست‌هایی زیگزاگی و حاکی از بی‌اطلاعی هستیم.»

همان طور که دیکتاتورها در طول تاریخ از بحران‌هایی مثل آتش‌سوزی مجلس آلمان در سال ۱۹۳۳ استفاده کردند تا قدرت خود را متمرکز کنند، نگرانی خطیر این‌جا است که از همه‌گیری کرونا برای تحمیل سیاست‌هایی دائمی استفاده شود.

مثلا در فیلیپین، قانون‌گذاران اپوزیسیون و منتقدان، از این واهمه گفته‌اند که دولت راست‌گرای رودریگو دوترته محدودیت‌های موجود بر آزادی حرکت و تجمع را که با اهداف خودش همگام هستند، لغو نکند. او روز سه‌شنبه اعلام «وضعیت فاجعه» برای شش ماه کرد؛ بسیار طولانی‌تر از اقدامات هر کشور دیگری در زمینه تعلیق زندگی عمومی. 

آگاهان سیاسی می‌گویند، با آن که بحران بعضی اوقات مردم را دور هم می‌آورد و آن‌ها را در جهت آرمانی مشترک متحد می‌کند، گاهی نیز می‌تواند فرصتی برای رهبران استبدادی باشد تا سیاست‌هایی را که در مقابل مقاومت مردم اتخاذ کرده بودند، حالا به صورت تحمیلی پیش ببرند.

فرانتز می‌گوید: «این بحران‌ها بیش از هر چیز برای دموکراسی‌ها خطرناکند. من این بحران‌ها را فرصتی می‌بینم برای سرکوب به دست دولت‌ها. ما واقعا باید متوجه رویدادهای بحرانی باشیم که می‌توانند برای گذار از دموکراسی، مورد استفاده قرار بگیرند.»

با همکاری بل ترو از بیروت و آدام ویتنال از دهلی