در حالی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، برای دومین بار پس از بازگشت به کاخ سفید، وضعیت «اضطراری ملی» علیه جمهوری اسلامی ایران را تمدید کرد، تهران همچنان بر سیاست‌های تقابل، تهدید و ماجراجویی هسته‌ای خود پافشاری می‌کند؛ سیاستی که نه‌تنها به رفع تحریم‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی ایران منجر نشده، بلکه احتمال درگیری نظامی تازه با اسرائیل و آمریکا را بیش از هر زمان دیگری افزایش داده است.
رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ساعاتی پیش در گفتگویی با شبکه فرانس ۲۴، گفت که اگرچه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی در پی حملات اسرائیل و آمریکا به تاسیسات نطنز، اصفهان و فردو، «به‌شدت آسیب دید»، تهران هنوز اورانیوم با غنای بالا و دانش فنی کافی برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای در آینده‌ای نزدیک را در اختیار دارد.
فرمان اجرایی ۱۲۱۷۰ که جیمی کارتر، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، تنها ۱۰ روز پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران، صادر کرد، بیش از چهار دهه است که هر سال تمدید می‌شود. این فرمان به دلیل «تهدید غیرعادی و فوق‌العاده ایران علیه امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد ایالات متحده» صادر شد و دولت ترامپ هم آن را به‌عنوان سندی از تداوم همین تهدید‌ها، حفظ و تمدید کرد.
واشنگتن در بیانیه‌ای رسمی دراین‌باره اعلام کرد که روابط میان دو کشور همچنان عادی نشده و رفتار جمهوری اسلامی کماکان با منافع امنیتی ایالات متحده مغایر است.
در سوی دیگر، حکومت ایران با وجود فرسایش اقتصادی، انزوای بین‌المللی و تشدید نارضایتی‌های داخلی، هیچ نشانه‌ای از تغییر مسیر نشان نمی‌دهد. تازه‌ترین مواضع سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر و رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، آشکارا نشان می‌دهد که تهران هنوز بر خط قرمزهای قدیمی خود، از جمله برنامه موشکی و رد مذاکره مستقیم با واشینگتن، پافشاری می‌کند. او در گفتگو با رسانه‌های ژاپنی گفت: «موشک‌ها برای حفظ حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورند و موضوع مذاکره نیستند.»
خطیب‌زاده در ادامه، با تکرار موضعی که سال‌ها است در ادبیات رسمی جمهوری اسلامی جا خوش کرده، افزود: «از سرگیری مذاکرات به رفتار و نیت آمریکا بستگی دارد.» او تاکید کرد که تهران تنها زمانی به گفتگو بازمی‌گردد که ایالات متحده «با احترام و از موضع برابر» با تهران برخورد کند؛ عبارتی که به‌طور سنتی در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی، برای تعلیق و فرار از مذاکره واقعی به کار می‌رود.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، نیز هفته گذشته به شبکه الجزیره گفت که تهران برای هر احتمالی آماده است و «انتظار هرگونه اقدام خصمانه از سوی اسرائیل» را دارد.
این در حالی است که در واشینگتن، برخلاف دوران نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، نشانه‌هایی از تمایل مشروط به کاهش فشارها دیده می‌شود. رئیس‌جمهوری آمریکا در حاشیه ضیافتی با رهبران آسیای مرکزی گفت: «ایران از ما خواسته است تا تحریم‌های سنگین علیه تهران لغو شود. من آماده شنیدن این درخواستم و خواهیم دید چه پیش می‌آید.» البته هم‌زمان تاکید کرد که جمهوری اسلامی دیگر «قدرت هسته‌ای بالقوه نیست» و حملات نظامی تابستان گذشته «برنامه اتمی جمهوری اسلامی را نابود کرد»؛ ادعایی که نهادهای بین‌المللی هنوز صحت فنی آن را تایید نکرده‌اند.
حمله هوایی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی در اواخر خرداد، که بعدها به «جنگ ۱۲روزه» معروف شد، نقطه عطفی در روابط تهران با جهان بود. پاسخ‌های موشکی و پهپادی تهران به خاک اسرائیل، نه‌تنها تلفات نظامی قابل‌توجهی به همراه نداشت، بلکه باعث شد ایالات متحده به مدت چند روز مستقیم وارد درگیری شود و چند سایت حساس اتمی جمهوری اسلامی را هدف قرار دهد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در پی این جنگ کوتاه و پرهزینه، مذاکرات هسته‌ای میان تهران و واشینگتن که از آوریل آغاز شده بود، کاملا متوقف شد و در ماه سپتامبر نیز شورای امنیت سازمان ملل با استفاده از مکانیسم ماشه، تمامی تحریم‌های پیشین علیه جمهوری اسلامی را بازگرداند.
با وجود این شرایط بحرانی، در درون حاکمیت ایران، صداهایی شنیده می‌شود که آشکارا خواستار حرکت به سمت ساخت بمب اتمی‌اند. علی شمخانی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی و دبیر پیشین شورای عالی امنیت ملی ایران، اخیرا در سخنانی کم‌سابقه گفت کاش هنگامی که در دهه ۱۳۷٠ وزارت دفاع را به عهده داشت، به سراغ ساخت سلاح هسته‌ای می‌رفت.
محمودرضا آقامیری، دانشمند هسته‌ای جمهوری اسلامی، هم روز چهارشنبه ۲۳ مهر در گفتگویی اینترنتی ادعا کرد که «ما توان و امکان ساخت بمب را داریم، اما قصدش را نداریم.» او افزود: «اگر قرار باشد، می‌توانیم بمب اتم را به بهترین نحو بسازیم» و تاکید کرد که در جمع دانشمندان هسته‌ای جمهوری اسلامی بارها درباره ساخت سلاح هسته‌ای صحبت شده است.
ابتدای مهرماه، اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با خبرنگاران گفته بود: «ما می‌توانیم ساخت بمب اتم را در دستور کار داشته باشیم.»
این سخنان، پس از آن بیان شدند که روز ۳۱ شهریور امسال و پس از قطعی شدن اجرای «مکانیسم ماشه» علیه جمهوری اسلامی، ۷۱ نماینده مجلس شورای اسلامی برای نخستین بار در نامه‌ای رسمی به شورای عالی امنیت ملی و روسای سه قوه جمهوری اسلامی، علنا خواستار «ساخت سلاح هسته‌ای» شدند.
چنین مواضعی نشان می‌دهد که بخش‌هایی از ساختار قدرت در جمهوری اسلامی نه‌تنها از تجربه انزوای بین‌المللی و فروپاشی اقتصادی درس نگرفته است، بلکه همچنان گمان می‌کند دستیابی به سلاح هسته‌ای می‌تواند تضمینی برای بقای نظام باشد.
در همین فضا، برخی نمایندگان مجلس هم در هفته‌های اخیر از ضرورت «تسریع در گام‌های هسته‌ای» و «مقابله عملی با تهدیدهای اسرائیل» سخن گفتند؛ مواضعی که نشان از تقویت جناح‌های تندرو و تضعیف کامل صداهای میانه‌رو در سیاست خارجی جمهوری اسلامی دارد.
از نگاه تحلیلگران، با تداوم چنین نگرشی، خطر بازگشت به جنگی مشابه جنگ ۱۲روزه یا حتی طولانی‌تر، بیش‌از‌پیش افزایش یافته است. در حالی که کشورهای منطقه مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، ترکیه یا سوریه در پی تثبیت و بهبود چشمگیر روابطشان با آمریکا و اسرائیل‌اند، جمهوری اسلامی ایران با ادامه مسیر انزوا، خود را در موقعیتی قرار داده است که هرگونه اقدام تحریک‌آمیز می‌تواند به جنگی تمام‌عیار منجر شود.
