درحالی‌که پایتخت ایران با ششمین سال متوالی خشکسالی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، درختان تهران نه‌تنها به‌دلیل خشکسالی و کاهش بارش‌ها که همچنین با مدیریت مخرب مدیران شهرداری تهران، درحال از بین رفتن‌اند. آمارهای نگران‌کننده‌ای هم که از قطع هزاران درخت در بوستان‌ها و خیابان‌های تهران منتشر می‌شوند، تاییدی بر این واقعیت‌اند.

معاون فنی اداره منابع طبیعی استان تهران به‌تازگی اعلام کرده است که طی سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، نزدیک به ۱۰ هزار درخت در پارک چیتگر به دلیل بی‌آبی قطع شدند؛ آماری که تنها گوشه‌ای از سر بریدن درختان تهران در سال‌های اخیر است که برخی به بهانه خشک‌شدن و آفت‌زدگی و برخی با دلایل غیرفنی مانند بسته‌شدن نمای بصری ساختمان‌های تجاری یا تخریب بوستان‌ها، به‌دستور شهرداری تهران قطع شدند.

علاوه‌بر مدیریت مخرب شهرداری بر فضای سبز پایتخت، بی‌آبی و مدیریت غیراصولی در حوزه منابع آبی هم درختان تهران را از پارک چیتگر گرفته تا خیابان قدیمی ولی‌عصر، یکی پس از دیگری به کام مرگ کشانده و به فضای سبز شهری خسارات زیست‌محیطی جدی وارد کرده است.

قطع هدفمند درختان کهنسال و جایگزینی گونه‌های جوان نامناسب، دوره مدیریت زاکانی بر شهرداری تهران را به زمانی برای نابودی فضای سبز پایتخت بدل کرده است.

سوسک‌ چوب‌خوار، قاتل درختان چیتگر

ضعف در شیوه اصولی آبیاری و فقدان رسیدگی به سلامت درختان در بوستان‌های شهری باعث شده است مجموعه‌ای از آفات مختلف به جان فضای سبز تهران بیفتند. آفت سوسک چوب‌خوار یکی از عواملی است که اداره منابع طبیعی استان تهران پارک چیتگر را قربانی آن اعلام کرده است.

محمدجواد خسروی، شهردار منطقه ۲۲ تهران، نیز روز اول آبان با اعلام کنترل روند آلودگی درختان پارک جنگلی چیتگر به آفت سوسک چوب‌خوار، از اجرای مجموعه اقدام‌های گسترده برای احیای پوشش سبز این پارک خبر داد و گفت که با رفع بخش عمده تنش آبی و تکمیل شبکه لوله‌کشی، پارک در مسیر بازگشت به وضعیت طبیعی قرار گرفته است.

خسروی منشا این موضوع را تاخیر در رسیدگی به‌موقع و جابجایی ۱۰۰ درخت آفت‌زده دانست که به‌دلیل این بی‌توجهی، آفت به چند هزار درخت دیگر سرایت کرده است.

آبیاری درختان چیتگر با فاضلاب دریاچه مصنوعی خلیج فارس هم موضوع دیگری است که برخی آن را عامل اصل آفت‌زدگی درختان این بوستان معرفی کرده‌اند، هرچند شهرداری منطقه ۲۲ آن را کاملا تکذیب کرده است. با این حال برخی فعالان محلی می‌گویند شواهدی از این اقدام فاجعه‌بار در دست دارند و دلیل تکذیب شهرداری هم فرار از پذیرش مسئولیت اقدام مخرب خودش است.

سرخه‌حصار قربانی ترک فعل شهرداری

این موضوع تنها به چیتگر محدود نمی‌شود. در پی تنش آبی اخیز در تهران، در پارک سرخه‌حصار هم از حدود ۳۰۰هزار درخت، دست‌کم ۱۰هزار درخت به‌دلیل خشک شدن باید قطع شوند. همانند چیتگر، اینجا نیز مدیریت غیراصولی در آبیاری، رسیدگی‌نشدن به وضعیت درختان و آفت سوسک چوب‌خوار مقصران اصلی این فاجعه زیست‌محیطی معرفی شدند.

البته موضوع سرخه‌حصار از جهت دیگری نیز قابل‌تامل است. در شرایطی که شهرداری تهران مدعی است همکاری‌نکردن اداره آب استان تهران در تامین میزان آب مورد نیاز برای آبیاری مقصر این بحران بوده، رضا بیانی، مسئول مدیریت بحران و پدافند غیرعامل سازمان منابع طبیعی، اعلام کرده است که «از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸، مدیریت هشت پارک تهران به شهرداری‌ مناطق و اداره سرخه‌حصار نیز به شهرداری منطقه ۱۳ محول شد. برای این احاله مدیریت قراردادی هم بسته شد که بر اساس آن، شهرداری موظف شد همه امور ازجمله آبیاری، مبارزه با آفات و خشک شدن را برعهده بگیرد».

بیانی که پیش‌تر سرپرست اداره کل منابع طبیعی استان تهران بود، یادآور شد که شهرداری موظف بود چاه‌های سرخه‌حصار را احیا کند که این امر تنها در مورد دو چاه رخ داد و مسئله دریافت میزان ۱۰ لیتر آب به ازای هر درخت در هفته موضوعی است که شهرداری اجرا نکرد.

خشک‌شدن تدریجی بوستانی ۶۰ ساله

پارک لویزان نیز از دیگر بوستان‌های تهران است که گرفتار بحران خشک‌شدن درختان است. گزارش‌های مردمی سال ۱۴۰۱ حاکی از آن بود که بسیاری از درختان بوستان لویزان‌ــ که قدمت آن به سال ۱۳۴۲ می‌رسد‌‌ــ پس از ۶۰ سال به‌دلیل آبیاری‌نشدن، به‌سرعت در حال خشک‌شدن‌اند و این موضوع در شرایطی رقم می‌خورد که در همین محدوده جنگل‌های لویزان، آب چندین قنات به‌جای استفاده برای آبیاری درختان، راهی فاضلاب شهری می‌شود؛ نمونه‌ای دیگر از سیاست‌های نادرست مدیریت آبی شهرداری تهران که برخی کارشناسان و فعالان محیط زیست را به این باور رسانده که کاهش تدریجی فضای سبز پایتخت با سیاست به حال خود رها کردن درختان به قصد خشک شدن، الگویی برنامه‌ریزی‌شده در دوره مدیریت زاکانی بر شهرداری تهران است.

این موضوع در زمان قطع درختان بوستان‌های شهری مانند لاله و قیطریه هم به بهانه ایجاد فضای مفید برای احداث مسجد تکرار شد. مقاومت شهرداری تهران در برابر کارزارهای مردمی که با هدف جلوگیری از ساخت مسجد در پارک قیطریه و قطع درختان این بوستان به راه افتاد، نمونه‌ای دیگری است که شائبه تعمدی‌بودن نابودی بوستان‌های تهران را تقویت می‌کند.

سلاخی حافظان تاریخ خیابان ولی‌عصر

قطع شبانه و مکرر درختان کهنسال خیابان ولی‌عصر از دیگر نمونه‌هایی است که از آن با عنوان «درخت‌کُشی» شهرداری یاد می‌شود؛ درختانی که بخشی از هویت تاریخی این خیابان و شهر تهران‌اند و هر بار با بهانه‌‌هایی چون سست‌شدن ریشه یا آفت‌زدگی، قربانی سیاست‌های شهرداری تهران می‌شوند.

مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، در تایید قطع درختان ولی‌عصر گفته بود وقتی درختان کنار خیابانی با حجم بالایی از تردد قرار دارند، حفظ آن‌ها سخت است. او ادعا کرد که درختان خیابان ولی‌عصر خوب عمر کرده‌اند، اما وقتی مشکل ایجاد می‌کنند و ممکن است آفات آن‌ها به دیگر درختان برسد و از درون می‌پوسند، چاره‌ای دیگر جز قطع آن‌ها نیست.

این سخنان واکنش فعالان فرهنگی و محیط‌زیست را در پی داشت. ازجمله محمد درویش، محقق و کنشگر محیط زیست، که در واکنش به این سخنان گفت: «ما درختان چنار خیابان ولی‌عصر و محیط‌های شهری را در معرض آلودگی شدید هوا و آلودگی نوری قرار داده‌ایم. مواد شیمیایی زیاد و فاضلاب‌های مغازه‌ها، خانه‌ها و شرکت‌ها وارد خاک این درختان شد و حریم را در کاشتشان رعایت نکردیم.»

درویش درختان ولی‌عصر را قربانی برج‌ها و مجموعه‌های تجاری در این خیابان توصیف کرد و افزود: «مهم‌ترین بلایی که بر سر درختان چنار خیابان ولی‌عصر آمد، برج‌های بلندمرتبه‌ای‌اند که حداقل پنج تا ۱۰ طبقه هم به بهانه پارکینگ زیر آن‌ها ساخته شده و تمام شبکه ریشه‌های این درختان را خشک کرده است. خاک اطراف آن‌ها را هم به‌تدریج سفت و موزاییک، آسفالت یا سیمان کردیم و دسترسی آن‌ها را به آب و منابع غذایی کاهش دادیم.»

درختان فدای نمای مجتمع‌های تجاری

مسئله خشک‌کردن تعمدی درختان برای بهتر دیده شدن نمای مجتمع‌ها و مراکز تجاری یکی دیگر از نمونه‌های نابودی درختان تهران است. اسفند سال ۱۴۰۳ اعلام شد متولیان یکی از مجتمع‌های تجاری به‌طور تعمدی بیش از ۱۳ درخت را در خیابان ولی‌عصر قطع کرده‌اند. گفته می‌شود نهاد قضایی برای این موضوع جریمه ۱۷۰ میلیارد تومانی صادر کرده است.

یکی از پرونده‌های دیگری که در آن درختان یک باغ برای ساخت مجموعه‌ای مسکونی ابتدا خشک و سپس قطع شدند، مربوط به به خیابان بافان در منطقه ۱۸  تهران است. شهردار این منطقه سال ۱۴۰۲ اعلام کرد بیش از هزار و ۶۰۰ درخت که اکثر آن‌ها درختانی با سن بالا بودند، برای ساخت این مجتمع مسکونی قطع شدند.

سیمان ریختن پای هشت درخت برای خشک‌شدن آن‌ها در خیابان فرشته تهران، نمونه دیگری از قربانی‌شدن درختان تهران و نابودی تدریجی گستره فضای سبز پایتخت طی سال‌های اخیر است.

به این ترتیب شهری که در روزگاری نه‌چندان دور، به دلیل انبوه درختان متنوعش به شهر چنارها، انارها و سروها شهرت داشت، ضمن ازدست‌دادن تدریجی باغ‌هایش، حالا درختانی را هم که در تاریخش ریشه دارند، به مرور از دست می‌دهد؛ درختانی که نه‌تنها باید برابر نبود باران مقاومت کنند، هرروز صدای اره‌هایی را می‌شوند که شهرداری تهران با بهانه‌های واهی بر تن آن‌ها می‌زند.