دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، در دستیابی به دستاوردی تاریخی در میانجی‌گری آتش‌بس میان اسرائیل و حماس موفق بود، توافقی که به آزادی گروگان‌های اسرائیلی و ارسال کمک‌های ضروری برای فلسطینیان در غزه منجر شد. با وجود اهمیت این لحظه، برای سیاست‌گذاران ضروری است نگاه واقع‌بینانه داشته باشند که تا وقتی رژیم ایران بر سر کار است، صلح واقعی در خاورمیانه محقق نخواهد شد. جمهوری اسلامی اخلالگر خواهد بود.
ترامپ در بخشی از سخنرانی در کنست اسرائیل، به حاکمیت ملاها در ایران پرداخت. او گفت: «ما آماده‌ایم، هر وقت شما آماده باشید، و این بهترین تصمیمی خواهد بود که ایران تاکنون گرفته است، و این اتفاق خواهد افتاد. دست دوستی و همکاری دراز است. من به شما می‌گویم، آن‌ها (ایران) می‌خواهند معامله کنند… عالی می‌شود اگر بتوانیم توافق کنیم.»
روسای جمهوری پیشین آمریکا نیز چنین تلاش‌هایی برای ارتباط با رهبران ایران کرده‌اند. در ژانویه ۱۹۸۹، چند ماه پیش از آنکه علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی شود، جورج اچ. دبلیو. بوش در سخنرانی مراسم تحلیفش، از ایران خواست به جامعه ملل بپیوندد و وعده داد «حسن نیت، حسن نیت می‌آورد». باراک اوباما نیز در سال ۲۰۰۹ اعلام کرد: «ما دست خود را دراز می‌کنیم اگر شما مایل باشید مشت خود را باز کنید.»
اما به‌رغم تلاش‌های مکرر روسای جمهوری آمریکا از هر دو حزب، دوستی و همکاری با جمهوری اسلامی امکان‌پذیر نشده است، زیرا ذات و ماهیت این رژیم به گونه‌ای است که از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹، سیاست خارجی‌اش بر مقابله با آمریکا و بیرون راندنش از خاورمیانه و همچنین نابودی اسرائیل استوار بوده است. این اهداف مستقل از اجلاس صلح شرم‌الشیخ پابرجا خواهند ماند. در واقع، تهران خودش دعوت برای شرکت در این اجلاس را رد کرد. این در حالی است که ایران در نشست‌های صلح پیشین خاورمیانه، از جمله مادرید ۱۹۹۱ و آناپولیس ۲۰۰۷، کنار گذاشته شده بود. همان زمان، جمهوری اسلامی در اقدامی موازی «کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین» را در سال ۱۹۹۱ برگزار کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اگر تهران در نشست حاضر می‌شد، این‌گونه تعبیر می‌شد که وارد ساختار امنیتی تحت رهبری آمریکا در منطقه شده است، آنچه جمهوری اسلامی همواره رد کرده و قصد نابودی آن را داشته است. یکی از انگیزه‌های اصلی حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، خنثی‌سازی روند گسترش پیمان ابراهیم، دستاورد اصلی ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش، بود. تهران همچنان سعی دارد منطق این پیمان را برعکس کند و جهان اسلام را حول این ادعا بسیج کند که اسرائیل، نه جمهوری اسلامی ایران، عامل بی‌ثباتی منطقه است.
در حالی که برخی مقام‌های جمهوری اسلامی علنی از پایان جنگ استقبال کردند، تهران سابقه آن را دارد که وزارت خارجه را برای تایید ابتکارهای دیپلماتیک به کار گیرد تا برای سپاه پاسداران فرصت و فضا ایجاد کند که بی‌ثباتی و حملات نیابتی در منطقه را گسترش دهد. برای مثال، سال‌ها است که جمهوری اسلامی در ظاهر از قطعنامه‌های سازمان ملل درباره راه‌حل دوکشوری حمایت کرده و در عین حال، نیروهای نیابتی را تامین مالی و مسلح کرده است، که این راه‌حل را ناممکن می‌کند. بنابراین، سخنان تهران اغلب با واقعیت رفتارش در منطقه همخوانی ندارد.
تصمیم بی‌سابقه ترامپ برای اجرای «عملیات چکش نیمه‌شب» علیه تاسیسات هسته‌ای ایران همراه موفقیت‌های اسرائیل در تضعیف شبکه نیابتی تهران در منطقه، رژیم را در وضعیت دشواری قرار داده است. ایران با بحران بازدارندگی، بحران دیپلماتیک، بحران اقتصادی، بحران انرژی، بحران آب و شکاف عمیق میان حاکمیت و جامعه مواجه است. اما به این معنا نیست که رهبر جمهوری اسلامی آماده عقب‌نشینی باشد. پس از جنگ ۱۲ روزه نیز مواضع جمهوری اسلامی درباره مسائلی مانند مخالفت با غنی‌سازی صفر، محدودیت برنامه موشکی و توقف حمایت از گروه‌های نیابتی تغییر نکرده است.
در پی پایان درگیری دو‌ساله، برخی صداها در تهران شنیده شد که حمله ۷ اکتبر اشتباه بوده است. روزنامه «جمهوری اسلامی»، که سردبیر آن نماینده رهبر جمهوری اسلامی است، سرمقاله‌ای در این مورد منتشر کرد. اما با وجود حمایت و نزدیکی این روزنامه به رهبری، جمهوری اسلامی سابقه مخالفت با جریان رسمی حاکم را دارد و دیدگاه‌هایش لزوما بازتاب‌دهنده موضع رهبری نیست. در خطبه‌های نماز جمعه به‌مناسبت سالگرد حمله ۷ اکتبر، امام‌جمعه موقت تهران این عملیات را موفقیت‌آمیز توصیف کرد و گفت اسرائیل به هیچ‌یک از اهدافش نرسیده است. دفتر رهبر جمهوری اسلامی نظارت مستقیم بر محتوای این خطبه‌ها دارد.
احتمالا جمهوری اسلامی به‌جای کنار گذاشتن اهدافش، راه‌های تازه‌ای برای احیای راهبرد محوری حذف اسرائیل پیدا خواهد کرد. به‌رغم سقوط حکومت بشار اسد، جمهوری اسلامی و شبه‌نظامیان نیابتی‌اش مانند حزب‌الله همچنان تلاش می‌کنند از سوریه به‌عنوان مسیر انتقال سلاح استفاده کنند. در اواخر سپتامبر، وزارت کشور سوریه اعلام کرد که ۲۰۰ راکت گراد را توقیف کرده است. گروه‌هایی مانند «جبهه مقاومت اسلامی در سوریه» فعالیتشان را افزایش داده‌اند و در پی بی‌ثبات‌سازی دولت جدیدند.
در پی برقرار آتش‌بس، جمهوری اسلامی همچنین ممکن است به‌دنبال راه‌های جدید برای تسلیح مجدد حماس، سایر گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی و حوثی‌ها باشد. تلاش جمهوری اسلامی برای نفوذ در آفریقا، به‌ویژه احیای خطوط انتقال سلاح از طریق سودان، همچنان اهمیت راهبردی دارد. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران در ازای تامین پهپاد برای ارتش سودان، به‌دنبال دسترسی به بندر سودان در دریای سرخ است.
در آستانه نشست صلح مادرید در سال ۱۹۹۱، سفارت آمریکا در بیروت هدف حمله موشکی قرار گرفت و پس از آن دانشگاه آمریکایی بیروت بمب‌گذاری شد. آن زمان، جمهوری اسلامی و گروه‌های نیابتی‌اش تهدید کرده بودند که حامیان و شرکت‌کنندگان در این نشست را هدف قرار خواهند داد. همچنین، موج بمب‌گذاری‌های انتحاری تحت حمایت جمهوری اسلامی در دهه ۱۹۹۰، بر روند پیمان صلح اسلو سایه افکند. اکنون نیز، هم‌زمان با شکل‌گیری مراحل بعدی طرح صلح ترامپ، جمهوری اسلامی با وجود آسیب‌هایی که دیده است، همچنان ابزارهای اخلالگری در این طرح را در اختیار دارد، به‌ویژه که دشوارترین بخش‌های طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ هنوز در انتظار مذاکره است.
سرسختی جمهوری اسلامی در کوتاه نیامدن از اصول محوری ایدئولوژی‌اش، فارغ از اینکه تعامل دیپلماتیک میان تهران و واشینگتن صورت بگیرد یا خیر، ادامه خواهد داشت. میل به نابودی اسرائیل حتی در دوره توافق هسته‌ای دولت اوباما نیز پابرجا بود؛ و جمهوری اسلامی مبالغ حاصل از لغو تحریم‌ها را برای تسلیح و تامین مالی شبه‌نظامیان به کار برد تا این هدف را پیگیری کند.
تنها چند روز پس از آزادی گروگان‌های اسرائیلی، علیرضا پناهیان، روحانی نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی، مراسم رونمایی از کتابی با عنوان «طرح نابودی اسرائیل: راهبرد جمهوری اسلامی برای از بین بردن رژیم صهیونیستی» را برگزار کرد. آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی این هفته‌اش، در نطقی تند و آتشین آمریکا را «تروریست» خواند. این موارد نشان می‌دهد بی‌ثباتی در خاورمیانه تا زمانی که خامنه‌ای یا جانشینی با همین تفکر در قدرت باشد، ادامه خواهد داشت. رهبر جمهوری اسلامی هیچ علاقه‌ای به «دوستی و همکاری» با واشینگتن ندارد.
جیسون برودسکی مدیر سیاست‌گذاری در سازمان «متحد علیه ایران هسته‌ای» است.
ترجمه از اورشلیم پست
