رویترز به نقل از مقام‌های جمهوری اسلامی و تحلیلگران نوشت، در حالی که اثر تحریم‌ها آغاز شده، اقتصاد ایران در معرض خطر هم‌زمان «ابرتورم» و «رکود شدید» قرار دارد.

این تحریم‌ها پس از شکست مذاکرات برای مهار فعالیت‌های مناقشه‌برانگیز هسته‌ای و برنامه موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی بازگردانده شدند. هر دو طرف می‌گویند امکان ادامه دیپلماسی برای حل بن‌بست وجود دارد، اما علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، پیشنهاد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، برای دستیابی به توافقی جدید را رد کرده است.

سه مقام ارشد جمهوری اسلامی که نخواستند نامشان فاش شود، به رویترز گفته‌اند تهران معتقد است آمریکا، متحدان غربی‌اش و اسرائیل در حال تشدید تحریم‌ها هستند تا موجب ناآرامی در ایران شوند و موجودیت جمهوری اسلامی را به خطر اندازند.

به گزارش رویترز، از زمان بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در ۲۸ سپتامبر، چندین نشست در تهران برگزار شده تا درباره چگونگی جلوگیری از فروپاشی اقتصادی، دور زدن تحریم‌ها و مهار خشم عمومی بحث شود.

براساس این گزارش، افزایش شکاف اقتصادی میان مردم عادی و طبقه حکومتی و امنیتی، سوء‌مدیریت اقتصادی، تورم افسارگسیخته و فساد دولتی — که حتی رسانه‌های حکومتی نیز آن را گزارش می‌دهند — نارضایتی را شعله‌ور کرده است.

یکی از مقام‌ها گفت: «نظام می‌داند که اعتراض‌ها اجتناب‌ناپذیرند، فقط مسئله زمان مطرح است... مشکل در حال بزرگ‌تر شدن است، در حالی که گزینه‌های ما کمتر و کمتر می‌شود.»

رهبران جمهوری اسلامی تکیه سنگینی بر «اقتصاد مقاومتی» دارند — راهبردی برای خودکفایی و گسترش تجارت با چین، روسیه و برخی کشورهای منطقه.

اما تحلیلگران هشدار می‌دهند که این روش‌ها ممکن است برای محافظت از کشور ۹۲ میلیون‌نفری ایران در برابر ضربه اقتصادی جدید کافی نباشند.

شریان حیاتی نفت در خطر بازگشت تحریم‌های سازمان ملل

جمهوری اسلامی از سال ۲۰۱۸ تاکنون از فروپاشی کامل اقتصادی گریخته بود، زمانی که ترامپ در نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود آمریکا را از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با شش قدرت جهانی خارج کرد و تحریم‌های آمریکا را بازگرداند.

اما احیای گسترده‌تر تحریم‌های سازمان ملل اکنون شوک‌هایی وارد کرده که رشد اقتصادی را متوقف، تورم را تشدید و سقوط ارزش ریال را تسریع می‌کند و اقتصاد را به سوی چرخه رکودی سوق می‌دهد.

اقتصاد ایران پس از ۲۰۱۸ در نتیجه تحریم‌های آمریکا به‌شدت منقبض شد، اما در سال ۲۰۲۰ تا حدودی به کمک تجارت نفت با چین رشد جزئی را تجربه کرد.

بااین‌حال، بانک جهانی در گزارش این ماه پیش‌بینی کرده است اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۵ به میزان ۱.۷ درصد و در سال ۲۰۲۶ به میزان ۲.۸ درصد کوچک‌تر شود.

تهران هنوز به‌شدت به صادرات نفت به چین — بزرگ‌ترین مشتری و از معدود کشورهایی که با وجود سیاست «فشار حداکثری» ترامپ همچنان با ایران تجارت می‌کنند — وابسته است، اما تردیدهایی درباره پایداری این تجارت وجود دارد.

اگرچه نفت با تخفیف فروخته می‌شود، اما همچنان منبع حیاتی درآمد برای تهران است؛ نفت و پتروشیمی حدود یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی سال ۲۰۲۴ را تشکیل می‌دادند.

با وجود اطمینان‌دهی‌های رسمی مبنی بر ادامه فروش نفت به چین، یکی از مقام‌های جمهوری اسلامی به رویترز گفت بازگشت تحریم‌های جهانی ممکن است این جریان را خفه کند.

ارزش ریال از ۹۲ هزار تومان در اوت به ۱۱۵ هزار تومان در برابر هر دلار سقوط کرده، تورم را به دست‌کم ۴۰ درصد رسانده و قدرت خرید را نابود کرده است. افت مداوم ارزش پول و تحریم‌های تجاری موجب افزایش قیمت‌ها و از بین رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران شده است.

گسترش دشواری‌ها و خشم عمومی

به گزارش رویترز، کمتر ایرانی‌ هست که از این مشکلات در امان مانده باشد. حس ناامیدی سراسر جامعه را فرا گرفته و بر زندگی حرفه‌ای‌های شهری، بازاریان و کشاورزان روستایی تاثیر گذاشته است.

علیرضا، ۴۳ ساله، کارمند دولت از تهران گفت: «قرار است تا کی این همه فشار را تحمل کنیم؟ تا کی؟ من کارمند دولت هستم و ماهی فقط ۳۴ میلیون تومان (حدود ۳۰۰ دلار) حقوق می‌گیرم. همسرم بیکار است؛ شرکتی که در آن کار می‌کرد ماه گذشته تعطیل شد. با این حقوق و دو بچه، حتی نمی‌توانیم اجاره‌خانه و خرج مدرسه‌شان را بدهیم. باید چه‌کار کنیم؟»

نرخ رسمی تورم حدود ۴۰ درصد است، اگرچه برخی برآوردها از ۵۰ درصد هم فراتر می‌رود. آمار رسمی در سپتامبر نشان داد قیمت ۱۰ کالای اساسی — از جمله گوشت، برنج و مرغ — در یک سال گذشته ۵۱ درصد افزایش یافته است. هزینه مسکن و خدمات شهری نیز به‌شدت بالا رفته‌اند. بهای گوشت گاو اکنون به ۱۲ دلار برای هر کیلو رسیده و برای بسیاری از خانواده‌ها غیرقابل‌دسترس است.

به نوشته رویترز، مقام‌های جمهوری اسلامی روزبه‌روز بیشتر نگران‌اند که فشار فزاینده عمومی، بار دیگر جرقه اعتراضات گسترده را بزند — اعتراضاتی که از سال ۲۰۱۷ به‌طور دوره‌ای در میان اقشار کم‌درآمد و متوسط رخ داده‌اند.