پژوهشگران در محوطه تیمره (گلپایگان) در مرکز ایران، به یک حکاکی پیشاتاریخی برخوردند که طبقه‌بندی آن دشوار است: موجودی عجیب که در سنگ حکاکی شده و بدنی شبیه انسان اما بازوانی شبیه حشره آخوندک (مانتیس) دارد. برآورد می‌شود این سنگ‌نگاره احتمالا ۴۰ هزار سال قدمت داشته باشد.
به گزارش دیلی گلکسی، این سنگ‌نگاره حدود ۱۳ سانتی‌متر ارتفاع دارد، اما جزئیاتش به‌طرز عجیبی تامل‌برانگیز است: بازوان بلند، چشمان برآمده و سری باریک و نوک‌تیز؛ شبیه گونه‌هایی از آخوندک که در همان نواحی یافت می‌شوند. با این حال، این پیکره در حالت ایستاده و با قامت انسان به تصویر کشیده شده و بازوانش به شکل منحنی‌هایی درآمده که یادآور الگوهای نمادینی است که در نقاط مختلف جهان دیده شده‌اند.
نه کاملا حشره، نه کاملا انسان
در حالی که نقش‌های حیوانات بزرگ یا انسان‌ها در سنگ‌نگاره‌ها پدیده‌ای به‌نسبت رایج‌اند، این ترکیب انسان‌ـ‌حشره پدیده‌ای واقعا منحصربه‌فرد به شمار می‌رود.
پژوهشگران برای شناسایی این تصویر، ناچار شدند هم از باستان‌شناسان و هم از حشره‌شناسان کمک بگیرند. نتایج این پژوهش که در نشریه پژوهشی ارتوپترا (Journal of Orthoptera Research) منتشر شده است، این پیکره را موجودی نمادین، ترکیبی از آخوندک و انسان معرفی می‌کند که اکنون با عنوان «مرد آخوندکی چمباتمه‌زده» شناخته می‌شود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با بررسی دقیق‌تر، مشخص شد این نقش فقط حشره‌ای بزرگ نیست. جزئیات کالبدی آن با گونه منطقه‌ای آخوندک مطابقت دارد؛ حشره‌ای با گردن کشیده و زواید خاص روی سر، که بومی فلات ایران است و نشان می‌دهد هنرمند باستانی از نزدیک با این موجود آشنا بوده است.
اما دیگر بخش‌های پیکره فراتر از بازنمایی یک حشره ساده است. حالت بدن ایستاده است و اندام‌های میانی در حلقه‌هایی منحنی به‌هم متصل می‌شوند.
فرضیه‌ها، پرسش‌ها و شاید پرسش‌های بیشتر
اما چرا کسی چنین تصویری را در سنگ حکاکی کرده است؟ این هنوز معما است. شاید این نقش بازتابی از شگفتی انسان دوره پیشاتاریخ در برابر این حشره بوده باشد، موجوداتی با رفتاری پنهان‌کارانه، حرکات سریع و ظاهری تقریبا بیگانه.
حتی فرضیه‌ای وجود دارد، هرچند تایید نشده است، که شاید هنرمندان باستان هنگام خلق چنین آثاری تحت تاثیر گیاهان روان‌گردان بوده‌اند؛ این فرضیه نخستین بار در دهه ۱۹۸۰ مطرح شد اما تاکنون ثابت نشده است.
به‌طور کلی، آخوندک در باورها و نمادهای کهن فرهنگ‌های گوناگون حضوری پررنگ داشته است. شاید این ترکیب عجیب، نه برای نمایش انسان یا حشره، بلکه نمادی بینابین این دو بوده است‌ــ روحی، نشانه‌ای از دگرگونی، یا صرفا موجودی که برای هنرمند باستان به‌قدری جذاب بوده است که نتوانسته از حکاکی‌اش صرف‌نظر کند.
معمایی بسیار کهن، و دشواری در تعیین قدمت
تعیین تاریخ دقیق این حکاکی آسان نیست. دانشمندان معمولا برای این کار از روش کربن‌سنجی استفاده می‌کنند، اما به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، چنین امکانی وجود نداشت. بنابراین، پژوهشگران با مقایسه این نقش با دیگر حکاکی‌های اطراف، به بازه‌ای گسترده، بین ۴ هزار تا ۴۰ هزار سال پیش، رسیدند. حتی اگر رقم پایین‌تر درست باشد، این اثر یکی از کهن‌ترین تصاویر شناخته‌شده از موجود شبه‌حشره در تاریخ هنر انسان محسوب می‌شود.
این سنگ‌نگاره بخشی از مجموعه بزرگ‌تر سنگ‌نگاره‌های جانوری در کوهستان‌های استان مرکزی است که گمان می‌رود گروه‌های کوچ‌نشین در طول مسیر کوچ ایجاد کرده باشند، و گواه بصری آن چیزی است که برای آن‌ها اهمیت داشته است‌ــ حیوانات، روایت‌ها یا شاید رویاهای معنوی.
اما «مرد آخوندکی چمباتمه‌زده» در هیچ‌یک از این دسته‌ها جای نمی‌گیرد، و شاید همین است که آن را چنین جذاب می‌کند.
