روستای تاریخی کندلوس از توابع بخش کجور شهرستان نوشهر، با تایید ارزیابان سازمان گردشگری ملل متحد، به فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان در سال ۲۰۲۵ پیوست. این روستا به همراه دو روستای دیگر ایران، شفیع‌آباد و سهیلی، از میان بیش از ۲۷۰ درخواست از ۶۵ کشور جهان انتخاب شد.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با اعلام این خبر گفت: «هشت روستای ایران امسال برای ثبت در فهرست روستای جهانی هدف گردشگری معرفی شده بودند که پس از داوری علاوه بر روستای کندلوس، دو روستا در استان کرمان و هرمزگان توانستند حائز رتبه ثبت روستای جهانی گردشگری شوند.» به گفته حسین ایزدی، انتخاب کندلوس به عنوان روستای جهانی مقدمه‌ای برای معرفی روستاهای دیگر استان به عنوان هدف گردشگری است.
اعظم موسویان، کارشناس طبیعت‌گردی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران، با شرح روند ثبت جهانی کندلوس اعلام کرد ارزیابی روستاها و انتخاب آنها بر اساس فاکتورهای نُه‌گانه پایداری اجتماعی، پایداری محیط زیست، زنجیره ارزش حاکمیت، اولویت‌دهی به گردشگری، زیرساخت‌ها، ارتباطات، ایمنی سلامت و منابع فرهنگی انجام شد و پرونده روستای کندلوس برای ثبت در فهرست جهانی، امسال با اصلاح نقاط ضعف سال‌های گذشته و اولویت‌دهی به بخش گردشگری و زیرساخت‌ها بسیار تاثیرگذارتر و پررنگ‌تر از گذشته ارسال شده بود.
کندلوس، سفری به اعماق تاریخ
کندلوس، واقع در دامنه‌های سرسبز رشته‌کوه‌های البرز در منطقه کجور، یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های انسانی در مازندران است که قدمتی بیش از چهار هزار سال دارد. باستان‌شناسان شواهدی از تمدن‌های پیش از میلاد مسیح را در این منطقه یافته‌اند که نشان‌دهنده حضور جوامع انسانی پیشرفته در این ناحیه است. نام کندلوس در برخی منابع تاریخی با عنوان «میخ‌ساز» نیز آمده است که به فعالیت کولی‌های فلزکار در این منطقه اشاره دارد. این نام‌گذاری ریشه در حرفه سنتی ساکنان اولیه این منطقه دارد که به ساخت ابزارآلات فلزی مشغول بودند.
اشیای باستانی کشف‌شده در منطقه کندلوس، که در موزه‌های مختلف ایران نگهداری می‌شوند، حضور تمدن‌های پیش از اسلام و پس از آن را در کندلوس اثبات می‌کنند. اشیایی شامل ابزارهای کشاورزی، ظروف سفالی و زیورآلات فلزی که هرکدام بخشی از سبک زندگی و هنر ابزارسازی ساکنان باستانی کندلوس را به بیننده منتقل می‌کند. از این رو کندلوس نه‌تنها روستایی تاریخی، که گواهی بر تاریخچه دیرینه مازندران است.
گنجینه‌ای در قلب البرز
بافت متراکم روستا با خانه‌های خشتی و چوبی، کوچه‌های سنگ‌فرش‌شده و دیوارهای گلی، نمونه‌ای روشن از شکل معماری مناطق شمالی ایران در گذر ایام است. به باور مورخان، قدمت روستا نشانگر آن است که کندلوس یکی از اولین و کهن‌ترین سکونتگاه‌های انسان در استان مازندران بوده است.
خانه مینا و پلنگ در این روستا، که از جاذبه‌های گردشگری روستا محسوب می‌شود در افسانه‌ای کهن ریشه دارد، که در آن پلنگی عاشق دختری تنها به نام مینا می‌شود؛ نمونه‌ای از هزاران حکایات و افسانه که با تاریخ کندلوس تنیده شده است. این خانه برای گردشگران نماد عشق شورانگیز پلنگ و مینا است.
محدود ماندن جمعیت کندلوس عملا در گذر ایام از بافت کهن آن محافظت کرده است. این روستا در دهستان زانوس رستاق قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت آن یک هزار و ۹۲ نفر شامل ۳۷۶ خانوار است. مردم کندلوس ریشه طبری دارند و شماری از آنها همچنان به زبان طبری و گویش کجوری، که به گویش مردم شهرستان نور، نوشهر و چالوس شباهت دارد، صحبت می‌کنند.
مجموعه‌ای از آیین‌ها و مناسک محلی نمود ریشه‌دار بودن سنت‌ها در این روستاست. آیین‌های محلی مانند «فردینه‌ماشو» که جشن سنتی منطقه کجور و نماد شروع سال طبری محسوب می‌شود، در کنار صنایع دستی محلی نظیر جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، و چادرشب‌بافی هرکدام از عناصر هویتی این روستای تاریخی شناخته می‌شوند. سنت‌هایی که نسل به نسل در این منطقه منتقل شده و همین امر بر جذابیت فرهنگی و تاریخی کندلوس افزوده است.
جاذبه‌های گردشگری: از موزه تا طبیعت بکر
کندلوس مجموعه‌ای از جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی، و طبیعی دارد که هرکدام نقش مهمی در بدل شدن آن به جاذبه‌ای گردشگری دارد. یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های این روستا، موزه مردم‌شناسی کندلوس است که در سال ۱۳۶۰ تاسیس شد. این موزه مجموعه‌ای ارزشمند از اشیای تاریخی، لباس‌های سنتی، ابزارهای کشاورزی، و اسناد قدیمی را به نمایش می‌گذارد. بازدیدکنندگان می‌توانند با مشاهده این مجموعه، سفری به گذشته کندلوس و سبک زندگی مردم منطقه داشته باشند.
موزه گیاهان دارویی از دیگر جاذبه‌های بی‌نظیر کندلوس است که در سال ۱۳۶۵ فعالیت خود را آغاز کرده است. این موزه با مزارع کشت گیاهان دارویی و تولید محصولات ارگانیک مانند عرقیات گیاهی، صابون‌های طبیعی، و روغن‌های درمانی، به مرکزی برای آموزش و ترویج کشاورزی پایدار بدل شده است. موزه‌ای که نه‌تنها برای گردشگران، که برای پژوهشگران حوزه گیاه‌شناسی نیز جذاب است.
اهمیت موزه گیاهان دارویی از آن جهت به تاریخ کندلوس گره خورده است که این منطقه از دیرباز سرزمین گیاهان دارویی ایران شناخته می‌شد. این روستا به دلیل بافت جغرافیایی و باروری بالای زمین‌هایش، یکی از مستعدترین مناطق برای پرورش بسیاری از گیاهان دارویی است. اگرچه در گذشته این گیاهان خودرو بودند اما مردم این منطقه، پس از پی بردن به اهمیت و ارزش آنها، به پرورش این گیاهان روی آورده‌اند که حاصل آن ایجاد مزارع متنوع و صنایع مرتبط با گیاهان دارویی در این منطقه بوده است.
حمام خزینه‌ای قدیمی کندلوس نیز نمونه‌ای از معماری بومی این منطقه است. حمامی متعلق به اواسط دوره قاجار که در دسته حمام‌های خزینه‌ای طبقه‌بندی شده و به دلیل قدمت و ارزش معماری آن در سال ۱۳۸۶جزو آثار ملی ایران ثبت شده است. آبشار کندلوس در فاصله پنج کیلومتری روستا، با مناظر خیره‌کننده و مسیرهای مناسب پیاده‌روی، یکی از محبوب‌ترین مقاصد طبیعت‌گردی مازندران شناخته می‌شود. این محدوده همچنین به دلیل عناصر طبیعی کم‌نظیرش منطقه‌ای مطلوب برای عکاسی است.
امامزاده و دریاچه خضر نبی در حدود ۳۰ کیلومتری روستا از دیگر نقاط دیدنی کندلوس هستند که، جدای از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، کندلوس را به محلی برای گردشگری مذهبی بدل کرده‌اند. به باور فعالان فرهنگی محلی، طبیعت ییلاقی کندلوس، با جنگل‌های انبوه، مراتع سرسبز، و چشمه‌های زلال، این قابلیت را دارد که با حمایت‌های دولتی و ایجاد زیرساخت‌های گردشگری مناسب، به مقصدی محبوب برای گردشگران خارجی بدل شود.
مشکلات زیرساختی پابرجاست
به‌رغم این ظرفیت‌های فراوان، کندلوس و منطقه کجور با چالش‌هایی مواجه بوده‌اند که بر توسعه گردشگری آن تاثیرگذار بوده است. از بزرگ‌ترین مشکلات زیرساختی این منطقه مسئله جاده‌های نامناسب آن است.
محور رویان به نوشهر از مسیر کوهستانی شهر کجور، با وجود جاذبه‌های طبیعی و تاریخی مانند آبشار پریا، دیوچشمه، دهکده تاریخی کندلوس، خانه نیما یوشیج، شاعر بزرگ ایرانی، در یوش، همچنان جاده‌ای پر خطر و باریک با گردنه‌های فراوان و آسفالت نامناسب است که یکی از حادثه‌خیز‌ترین جاده‌های شمال ایران شناخته می‌شود.
دستور به اصلاح نقاط حادثه‌خیز این جاده و دیگر راه‌های متصل به کندلوس تا امروز به اصلاح قابل توجهی منجر نشده و ریزش مستمر سنگ از کوه و لغزندگی به وقت بارندگی به دلیل نبود آسفالت استاندارد، مانعی بزرگ برای تبدیل کندلوس به مقصد گردشگری با مسافرانی بیشتر از ظرفیت کنونی است.
کارشناسان کمبود اقامتگاه منطبق با استانداردهای جهانی، رستوران‌های مجهز و امکانات حمل‌ونقل عمومی را از دیگر موانع توسعه گردشگری در این منطقه می‌دانند. به نحوی که برآوردها حاکی از آن است که ظرفیت فعلی گردشگران به مراتب کمتر از میزان پیشبینی‌شده است. اگرچه نگرانی فعالان محلی از این بابت است که اگر بدون اصلاح زیرساخت‌ها و ضرورت‌های حفاظتی میزان گردشگران افزایش یابد، این امر بر ارزش‌های تاریخی معماری روستا و طبیعت بکر آن تاثیر مخرب می‌گذارد؛ موضوعی که پیش از این در برخی دیگر از نقاط تاریخی و بکر ایران رخ داد و آسیب‌های وارده به این نقاط حتی این مناطق را تا آستانه محروم ماندن از فرصت ثبت جهانی پیش برد.
ثبت جهانی این منطقه، که ریشه در تاریخ کهن ایران دارد و قصه‌های محلی و حافظه کوه‌ها، رودخانه‌ها و درختانش مملو از تاریخ هزارساله این سرزمین است، فرصتی فراهم کرده تا این زیبایی در برابر چشم جهانیان نیز قرار بگیرد.
