از زمان خروج آشفته آمریکا از افغانستان در سال ۲۰۲۱، پایگاه هوایی بگرام همواره موضوع بحث و جدل بی‌پایان در واشینگتن و پایتخت‌های غربی بوده است. این پایگاه که اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۵۰ آن را ساخت و بعدها به بزرگ‌ترین پایگاه نظامی ایالات متحده طی دو دهه جنگ بدل شد، امروز بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفته است؛ به‌ویژه پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، اعلام کرده در پی بازپس‌گیری آن از طالبان است.

ترامپ در یک کنفرانس خبری مشترک با کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، در اقامتگاه چکرز در شمال‌غربی لندن، اشاره کرد که دولتش با طالبان در تماس است تا امکان بازگشت کنترل این پایگاه به آمریکا را بررسی کند. او تاکید کرد که بگرام همچنان «یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های جهان» است و اهمیت راهبردی آن در نزدیکی به مرزهای چین نهفته است.

البته این نظر ترامپ مسئله جدیدی نیست. او از دوران مبارزات انتخاباتی خود هم همواره از تصمیم جو بایدن، رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده، برای خروج از افغانستان بدون حفظ پایگاه بگرام به‌عنوان یک اهرم فشار، انتقاد می‌کرد و حتی گفته بود که خروج شتاب‌زده از افغانستان سلاح‌ها و پایگاه‌های آمریکا چون «هدیه‌ای رایگان» در اختیار طالبان قرار داد، با این حال این نخستین‌ بار بود که خبر می‌داد مذاکراتی با طالبان برای بازگشت احتمالی نیروهای آمریکایی جریان دارد و بی‌آنکه جزئیات آن را شرح دهد، مدعی شد واشینگتن برای وادار کردن طالبان به همکاری، ابزارهایی هم دارد.

اهمیت پایگاه بگرام فراتر از مرزهای افغانستان است. این پایگاه تا مناطق حساس چین، از جمله میدان آزمایش‌های هسته‌ای سین‌کیانگ، تنها حدود یک ساعت پرواز فاصله دارد و همین موضوع به آمریکا امکان نظارتی بی‌سابقه‌ می‌دهد. مقاله‌ها و تحلیل‌های غربی تمایل ترامپ به بازپس‌گیری پایگاه را مستقیما به هدف او برای حفظ چین زیر ذره‌بین آمریکا پیوند زده‌اند.

بگرام تنها یک باند فرود ۳.۶ کیلومتری برای بمب‌افکن‌های غول‌پیکر نیست، بلکه در طول دو دهه گذشته مرکز فرماندهی و بازوی اصلی آمریکا برای عملیات هوایی و لجستیکی در منطقه بوده است. با این حال، طالبان که از زمان بازگشت به قدرت در تلاش برای شکستن انزوای بین‌المللی و کاهش تحریم‌ها بوده‌اند، این ایده را به‌سرعت و علنا رد کرده‌اند و ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی این گروه، تاکید کرده که پایگاه هوایی بگرام کاملا تحت کنترل افغان‌ها است. در همین حال حال یکی از معاونان وزرای حکومت طالبان در شبکه اجتماعی ایکس، شعری نوشت که آمریکایی‌ها را به یاد شکستشان در دروازه‌های پایگاه بگرام می‌اندازد.

با این حال گروه طالبان باب مذاکره و گفتگو را کاملا نبسته‌اند. به‌ویژه اینکه برخی مقام‌های طالبان از احتمال برقراری یک رابطه سیاسی یا اقتصادی با واشینگتن بر اساس منافع مشترک، البته بدون هیچ گونه حضور نظامی مستقیم، خبر داده‌اند. این موضع‌گیری دوگانه نشان‌دهنده نیاز شدید طالبان به منابع اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی است، در حالی که هم‌زمان می‌خواهند ثابت کنند هرگز پذیرای حضور نظامی بیگانه نخواهند بود.

گزارش‌ رسانه‌ها در آمریکا نشان می‌دهد که دولت ترامپ ماه‌ها است سناریوهای مختلف را برای بازپس‌گیری بگرام بررسی می‌کند. برخی منابع از اهداف چندگانه صحبت کرده‌اند: استفاده از بگرام به عنوان نقطه محوری برای نظارت بر چین، مرکزی بالقوه برای مبارزه با داعش در افغانستان و تمایل به دسترسی به معادن غنی کوه‌های افغانستان شامل فلزات نادر و عناصر کلیدی در صنایع مدرن. حتی احتمال بازگشایی دوباره سفارت آمریکا در کابل هم به‌عنوان بخشی از توافق احتمالی مطرح شده است.

با این حال طرح بازگشت به بگرام با یک مانع سیاسی بزرگ روبرو است: توافقی که خود ترامپ سال ۲۰۲۰ با طالبان امضا کرد و بر خروج کامل نیروهای آمریکایی تصریح داشت. بازگرداندن نیروهای جدید در ظاهر به معنای عقب‌نشینی از آن تعهد خواهد بود و می‌تواند واشینگتن را در برابر متحدانش دچار مشکل کند. افزون بر این، چنین اقدامی از نظر پکن و مسکو، تلاشی مستقیم برای محاصره چین و تقویت حضور آمریکا در نزدیکی مرزهای آن تلقی خواهد شد؛ امری که بی‌تردید تنش‌های بین‌المللی را تشدید می‌کند. 

واکنش متحدان غربی آمریکا نیز آمیخته با نگرانی بود. سخنان ترامپ درباره چین در نشست مشترک با استارمر همچون زنگ هشداری تعبیر شد، زیرا اروپایی‌ها بیم دارند افغانستان به صحنه‌ای تازه‌ برای رویارویی واشینگتن و پکن بدل شود و اروپا که همین حالا هم زیر بار پیامدهای اقتصادی سنگین جنگ اوکراین گرفتار است، معتقد است هرگونه تنش تازه در آسیای مرکزی می‌تواند آشفتگی بازارها را تشدید کند و به تضعیف هماهنگی کشورهای غربی بینجامد.

در حال حاضر، اظهارات ایالات متحده در مورد بازگشت به بگرام بیشتر جنبه سیاسی دارد و وزارت دفاع آمریکا هم تنها به این جمله بسنده کرده که «سناریوهای احتمالی واکنش در سراسر جهان» را همواره مرور می‌کند، اما از وجود طرح عملی برای استقرار مجدد در افغانستان سخنی به میان نیاورده است. با این حال مطرح شدن دوباره بحث‌ بازگشت به بگرام نشان می‌دهد که آمریکا به این واقعیت پی برده که خروج از افغانستان به معنای پایان چالش‌هایش نبوده، بلکه در را به روی رقبای راهبردی باز کرده است.

امروز پایگاه بگرام در مرکز یک مثلث پیچیده قرار دارد: طالبان که به دنبال مشروعیت و منافع اقتصادی، بدون چشم‌پوشی از دستاوردهای تاریخی خودشان‌اند، واشینگتن که می‌کوشد شکست راهبردی مقابل چین را جبران کند و متحدان غربی آمریکا که با دقت نظاره‌گرند تا منطقه وارد رقابتی تازه‌ برای گسترش نفوذ نشود. در پس‌زمینه، نیز چین همچنان زرادخانه تسلیحاتی و سرمایه‌گذاری‌هایش در آسیای میانه را توسعه می‌دهد. بنابراین، بازگشت آمریکا به بگرام دیگر تنها مسئله‌ داخلی افغانستان نیست، بلکه حلقه‌ای تازه در زنجیره رقابت قدرت‌های بزرگ در قرن بیست‌ویکم به شمار می‌رود.

برگرفته از الشرق‌الاوسط