دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، که از زمان بازگشت به کاخ سفید، برای کاهش اختلاف‌ها در چندین منطقه جهان تلاش کرده، قرار است نظارت بر یک توافق صلح جدید میان دو رقیب دیرینه در قفقاز جنوبی یعنی ارمنستان و جمهوری آذربایجان را هم بر عهده بگیرد.
جزئیات توافق ارمنستان و جمهوری آذربایجان هنوز منتشر نشده و رهبران این دو کشور قرار است در یک اجلاس دو روزه که از پنجشنبه آغاز می‌شود، در این زمینه اظهارنظر کنند. با این حال یکی از جنبه‌های کلیدی این توافق ایجاد «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» یا به طور خلاصه «گذرگاه ترامپ» (TRIPP) معرفی شده است.
این پروژه احتمالی قرار است سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان، به استان جداافتاده نخجوان متصل کند؛ مسیری که در جمهوری آذربایجان به «دالان زنگزور» و در ارمنستان به «جاده سیونیک» معروف است و بر سر آن اختلاف شدیدی وجود دارد. این تصمیم که حمایت ترکیه را با خود دارد، با انتقاد جمهوری اسلامی مواجه شده است.
زنگزور بخشی از کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی چین تا اروپا به شمار می‌آید. مسئله بهره‌برداری از این مسیر به مدت چند دهه موردمناقشه جمهوری آذربایجان و ارمنستان بود و گزارش شده است که این دو کشور در توافق اخیر با میانجی‌گری دونالد ترامپ، این مسیر راهبردی را برای ۹۹ سال به آمریکا واگذار کرده‌اند.
نشریه نیوزویک با انتشار گزارشی در این زمینه، نظر کارشناسان بین‌المللی را درباره تاثیر «گذرگاه ترامپ» بر کشورهای متاثر از آن بررسی کرده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اولسیا وارتانیان، کارشناس حوزه امنیت در قفقاز جنوبی، با بیان اینکه برای ترامپ و منطقه، این یک فرصت است، به نیوزویک گفت: «ممکن است ترامپ بخواهد این ابتکار را به پرونده نامزدی خود برای جایزه نوبل اضافه کند. شاید هم هدفش صرفا برقراری صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان باشد. با این حال فارغ از انگیزه‌های شخصی، این اتفاق برای منطقه، بزرگ و مهم است.»
این کارشناس افزود: «دیدار دوستانه رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان در کاخ سفید، حتی بدون امضای نهایی توافق‌نامه صلح، هم می‌تواند احتمال ثبات و نبود جنگ در منطقه قفقار را برای مدت طولانی‌تری افزایش دهد.»
علی ممدوف، محقق دانشگاه جورج میسون، نیز در گفتگو با نیوزویک، به محاسبات مداخله دیپلماتیک ترامپ در قفقاز جنوبی اشاره کرد و گفت: «ایده دخالت ایالات متحده در دالان زنگزور در چارچوب روند وسیع‌تری از دیپلماسی مبتنی بر معامله و منافعی قرار می‌گیرد که ترامپ در مناطق دیگر نیز آن را ترجیح داده است.»
او تاکید کرد: «برای ترامپ، حمایت از چنین پروژه‌ای این امکان را فراهم می‌کند که یک دستاورد صلح ملموس و عملی ارائه دهد و احتمالا آن را به‌عنوان یک موفقیت دیپلماتیک شخصی، مشابه پیمان ابراهیم، معرفی کند.»
ممدوف همچنین به مزایای متعددی که ارمنستان و جمهوری آذربایجان از چنین توافقی به دست می‌آورند، اشاره کرد و افزود: «چنین مسیری را می‌توان نه‌تنها به‌عنوان یک پیوند منطقه‌ای، بلکه بخشی از یک دستورکار اتصال گسترده‌تر یعنی اتصال قفقاز جنوبی به مسیرهای تجارت جهانی در نظر گرفت.»
تیگران گریگوریان، مدیر مرکز منطقه‌ای دموکراسی و امنیت در ارمنستان، کارشناس دیگری است که دراین‌باره به موفقیت ترامپ اشاره می‌کند و دیدار نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، در کاخ سفید را «یک پیروزی سریع در سیاست خارجی ایالات متحده» می‌داند. به گفته گریگوریان، تاثیر این توافق موردانتظار، احتمالا فراتر از ارمنستان و آذربایجان خواهد بود و برای سه قدرت هم‌مرز با قفقاز جنوبی‌ــ روسیه، جمهوری اسلامی ایران و ترکیه‌ــ هم پیامدهایی خواهد داشت.
نیوزویک در ادامه به تاثیر این توافق پرداخت و نوشت که مسکو و تهران منافعی در منطقه دارند که «گذرگاه ترامپ» می‌تواند آن‌ها را به خطر بیندازد. به ویژه اینکه گذرگاه در نزدیکی مرز ایران با ارمنستان قرار دارد و جمهوری اسلامی و روسیه از هرگونه حضور ایالات متحده در منطقه، به‌ویژه به دلایل مسائل امنیتی، نگران شده‌اند.
در سوی دیگر، ترکیه مشتاق است از طریق ارمنستان و جمهوری آذربایجان، ارتباطات و مسیر حمل‌ونقل بهتری به سمت شرق داشته باشد. به همین دلیل احتمالا تنها بازیگر اصلی منطقه‌ای است که از پیشنهاد ایالات متحده استقبال می‌کند.
گریگوریان در گفتگو با نیوزویک تاکید کرد: «از آنجا که این دالان در امتداد مرز ایران و ارمنستان قرار دارد، تهران هرگونه تضعیف حاکمیت ارمنستان بر آن را هم برای مرزهای شمالی خود و هم برای کریدور حمل‌ونقل شمال‌ــ‌جنوب تهدیدی مستقیم می‌داند؛ مسیری که ایران را از طریق خاک ارمنستان به اروپا متصل می‌کند.»
رسانه‌های جمهوری اسلامی گزارش دادند که پزشکیان با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، گفتگو کرده و به او گفته است که «باید اطمینان حاصل شود مسیر قفقاز واقعا مسیر صلح و توسعه خواهد بود، نه ابزار تحقق اهداف سلطه‌جویانه بیگانگان».
اگرچه نیکول پاشینیان پیش‌تر در واکنش به انتقادها مدعی شده بود که این توافق فرصت‌های ترانزیتی و ریلی با جمهوری اسلامی را گسترش می‌دهد، با توجه به افزایش تحریم‌های آمریکا و انزوای روزافزون جمهوری اسلامی، مشخص نیست که این وعده‌ها چقدر قابلیت تحقق داشته باشند.
گریگوریان تاکید می‌کند که روابط روبه‌رشد جمهوری آذربایجان و اسرائیل، که تهران را واداشته تا به دنبال روابط بهتر با باکو باشد، هم یک نگرانی بالقوه دیگر برای جمهوری اسلامی است.
این کارشناس افزود: «برای روسیه نیز، با توجه به جایگاه روبه‌افول آن در منطقه‌ای که زمانی بر آن تسلط کامل داشت، این موضوع بسیار حساس تلقی می‌شود. هرگونه موفقیت ایالات متحده در به دست گرفتن این ابتکار عمل ضربه بزرگی به جایگاه روسیه در منطقه خواهد بود که امیدوار بود که این دالان همچنان تحت کنترلش باقی بماند.»
