محوطه تاریخی و هزار ساله کمرزرین، واقع در قلب بافت کهن اصفهان، بامداد جمعه ۲۰ تیر ۱۴۰۴ هدف عملیات عمرانی و تخریب شهرداری اصفهان قرار گرفت؛ اقدامی بی‌مجوز و بدون هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی که به گفته کارشناسان ممکن است سبب نابودی لایه‌های باستانی به‌جامانده از دوران سلجوقی و حتی پیش از اسلام شده باشد.

این تخریب، بار دیگر خاطره نابودی حمام خسروآقا در اصفهان را زنده کرد و موجب شد چرخه‌ای آشنا در جمهوری اسلامی را  یادآوری کند، چرخه پاک کردن تاریخ ایرانیان به نام توسعه اما به کام ایدئولوژی.

گذر کمرزرین، گذری تاریخی متعلق به دوران سلجوقی و حاوی آثار ارزشمند ایلخانی در نزدیکی مسجد جامع عتیق اصفهان، از دیرباز محل شناسایی آثار مدفون معماری، سفالینه‌ها و ساختارهای تمدنی بوده است. در سال‌های اخیر، دانشگاه هنر و اداره میراث فرهنگی طرحی برای کاوش باستان‌شناسی در این محدوده تدوین کرده بود، اما پیش از آنکه این طرح به مرحله اجرا برسد بولدوزرهای شهرداری اصفهان نیمه‌شب وارد عمل شدند.

به گفته امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی این استان، ماشین‌آلات سنگین در تاریکی شب و مخفیانه وارد محل شدند و بخشی از خاک را برداشتند. سپس نیروهای یگان حفاظت میراث موجب توقف موقت این عملیات شدند. این مقام مسئول تاکید کرد که پیش از این به شهرداری اصفهان هشدار داده شده بود که هرگونه فعالیت عمرانی در این منطقه باید با نظارت مستقیم باستان‌شناسان انجام شود و استفاده از ادوات مکانیکی در آنجا ممنوع است. با این حال، شهرداری شبانه و بدون هیچ مجوزی وارد عمل شد.

محمد نورصالحی، رئیس شورای شهر اصفهان، مدعی است که از این ماجرا بی‌اطلاع است. چنین اظهاراتی پیش‌تر در ماجرای تخریب حمام خسروآقا نیز شنیده شد و حاکی از تکرار روندی است که در آن مسئولان مدعی می‌شوند از تخریب‌ها بی‌خبرند، یا پس از وقوع اتفاق تنها به وعده «بررسی موضوع» بسنده می‌کنند.

این اتفاق را نمی‌توان از بستر گسترده‌تری که طی ۴۷ سال اخیر در ایران شکل گرفته جدا دانست. جمهوری اسلامی از ابتدای شکل‌گیری‌اش، یا از طریق اقدامات مستقیم عمرانی یا به‌واسطه بی‌تفاوتی و سهل‌انگاری نظام‌مند، مسیر تخریب تدریجی هویت تاریخی و فرهنگی ایران را در پیش گرفته است. از ویرانی آثار دوران پیش از اسلام و تخریب نمادهای ملی، تا نابودی بافت‌های تاریخی شهری به بهانه توسعه یا ساخت پروژه‌های نظامی و مذهبی، همگی نشان‌دهنده الگویی تکرار شونده‌اند که از نگاه منتقدان هدف آن محو حافظه تاریخی ایرانیان و تحمیل روایت ایدئولوژیک است.

نایب‌رئیس کمیسیون عمران شورای شهر اصفهان نیز با تاکید بر اهمیت محوطه کمرزرین گفت این منطقه حاوی آثار باستانی دوره‌ سلجوقی و ایلخانی است. او ضمن گلایه از عملکرد منفعل اداره میراث فرهنگی، خواستار برنامه‌ریزی جامع برای احیای این گنجینه‌ها شد. او همچنین اعتراف کرد که عملیات شهرداری محوطه را در معرض آسیب جدی قرار داده است.

علی شجاعی، سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی گذر کمرزرین، می‌گوید شهرداری به‌رغم هشدارهای قبلی، شبانه و بدون هماهنگی وارد محوطه شده است. او گفت: «نمی‌دانیم این عملیات با کدام دستور اجرایی انجام شده، اما قطعا کارنامه شهرداری را زیر سوال می‌برد.»

از سوی دیگر، کارشناسان باستان‌شناسی در اصفهان، ازجمله عقیل عقیلی، تایید کرده‌اند که در لایه‌های زیرین کمرزرین نشانه‌های سکونت انسان، ساختارهای سفال‌سازی، معماری و سازه‌های آبی وجود دارد و هرگونه خاک‌برداری بدون مستند‌سازی علمی موجب آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر خواهد شد. آنها خواستار توقف کامل عملیات و آغاز کاوش نجات‌بخش تحت نظارت پژوهشگاه باستان‌شناسی شدند.

این رخداد بار دیگر زنگ خطری جدی را به صدا درآورد که حاکی از نابودی تدریجی میراث فرهنگی ایران، نه‌فقط با بولدوزر، بلکه به دلیل بی‌تفاوتی، پنهان‌کاری و سیاست‌گذاری آگاهانه است. در شرایط فعلی و در نظامی که هویت ملی ایرانیان تهدیدی برای ایدئولوژی دینی آن تلقی می‌شود، حفاظت از تاریخ به مبارزه‌ روزمره شماری از شهروندان تبدیل شده است. منتقدان می‌گویند اصفهان، مانند دیگر شهرهای تاریخی ایران، زیر فشار انواع پروژه‌های عمرانی و در مواجهه با بحران فرونشست زمین به دلیل خشکسالی و بی‌آبی، در حال مدفون شدن است.