بر اساس اعلام وزارت راه و شهرسازی، لغو پروازهای داخلی و خارجی در مناطق شمالی، جنوبی و غربی ایران تا ساعت ۱۴ روز دوشنبه نهم تیرماه، تمدید شده است.
به گفته مجید اخوان، سخنگوی این وزارتخانه، آسمان مناطق مرکزی و نیمه‌‌غربی ایران برای پروازهای عبوری بین‌المللی باز است، اما عبور پروازهای بین‌المللی از مناطق شمال، جنوب و غرب کشور همچنان متوقف مانده است و هیچ پرواز داخلی به هیچ نقطه‌ای از کشور برقرار نیست.
لغو پروازهای داخلی و خارجی بامداد روز ۲۳ خرداد، در پی حمله اسرائیل، آغاز شد و از آن زمان تاکنون، وزارت راه و شهرسازی ممنوعیت پروازها را روزانه تمدید کرده است. این وزارتخانه اکنون نیز از مسافران خواسته است که تا ظهر دوشنبه از مراجعه به فرودگاه‌های واقع در شمال، جنوب و غرب کشور از جمله فرودگاه مهرآباد و فرودگاه بین‌المللی «امام خمینی»، خودداری کنند.
تا لحظه تنظیم این گزارش، مشخص نیست آیا روز دوشنبه پایان محدودیت پروازها خواهد بود یا این وضعیت در روزهای آینده نیز ادامه خواهد یافت.
خسارت‌ها و پیامدهای لغو پروازها
لغو پروازهای داخلی و بین‌المللی افزون بر خسارت‌های مالی سنگینی که به شرکت‌های هواپیمایی و مسافران وارد کرده، پیامدهای ثانویه‌ای نیز داشته است. از جمله بسیاری از مسافرانی که برای سفرهای کوتاه‌مدت از ایران خارج شدند و امکان بازگشت به کشور را نیافتند. برخی از آن‌ها که به کشورهایی چون ترکیه رفته بودند، اگرچه اقامت چند روز بیشتر در آنجا هزینه مالی اضافه به همراه داشت، مشکل ویزا برایشان پیش نیامد، اما برخی دیگر که به کشورهای اروپایی سفر کرده بودند، اکنون با پایان اعتبار ویزایشان در کشور میزبان گرفتار شده‌اند.
تمام این افراد، چه آن‌هایی که با محدودیت‌های تمدید ویزا مواجه‌اند و چه کسانی که هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده اقامت بیشتر را متحمل شدند، در شرایطی نامعلوم به سر می‌برند و نمی‌دانند این وضعیت تا چه زمان ادامه خواهد داشت.
علاوه بر مشکلات مسافران، لغو پروازها برای تیم‌های ورزشی نیز دردسرساز شد. به گزارش خبرگزاری ایسنا «در حالی که فدراسیون وزنه‌برداری از ماه‌ها پیش برنامه‌ریزی لازم را برای اعزام تیم‌های نوجوانان و جوانان ایران به رقابت‌های قهرمانی آسیا در قزاقستان انجام داده و اردوهای آماده‌سازی نیز برگزار کرده بود، به دلیل شرایط فعلی پروازها، این اعزام انجام نخواهد شد.»
بازگشت زائران حج از طریق مرزهای زمینی نیز یکی دیگر از پیامدهای لغو پروازها بود. بنا بر اعلام دفتر حمل‌ونقل مسافر سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، از زمان آغاز لغو پروازها تا صبح روز ششم تیرماه، در مجموع ۶۳ هزار و ۱۷۵ نفر از حجاج از طریق مرزهای زمینی وارد ایران شدند. همچنین روز جمعه، ۱۰ پرواز مستقیم از مدینه به فرودگاه مشهد انجام شد که طی آن دو هزار و ۵۰۰ تن از حجاج به ایران بازگشتند و از آنجا به صورت زمینی راهی استان‌های محل اقامت خود شدند.
با توجه به اینکه بخش زیادی از این زائران سالمندند، می‌توان پیش‌بینی کرد که سفر زمینی و طولانی‌مدت چه تاثیری بر وضعیت سلامتی آن‌ها داشته است.
بیش از ۳۰ هزار نفر از سفر بازماندند
بدهی‌های هنگفت شرکت‌های هواپیمایی به مسافران نیز یکی دیگر از پیامدهای لغو پروازها است. به گفته حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران، پس از حمله اسرائیل طی دو هفته بیش از ۲۵۰ پرواز خارجی لغو شد و شرکت‌های هواپیمایی و هتل‌ها بیش از ۶۰۰ میلیارد تومان به مسافران بدهکار شدند.
رفیعی در گفتگو با خبرگزاری دولتی ایرنا اعلام کرد: «در دو هفته‌ای که پروازها لغو شد، بیش از ۳۰ هزار نفر از سفر بازماندند.»
او همچنین افزود: «بیش از ۱۰۰ هزار مسافر ایرانی برای زیارت و سیاحت به کشورهای مختلف سفر کرده بودند که با توجه به باز بودن مرزهای زمینی، ۹۰ درصد آن‌ها زمینی به کشور بازگشتند. هزینه‌ای که این افراد بابت بلیت پرواز پرداخت کردند، شرکت‌های هواپیمایی باید به آن‌ها بازگردانند.»
توپ دولت در زمین آژانس‌های مسافرتی
در پی لغو پروازهای داخلی و خارجی، وزارت راه و شهرسازی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که تمامی شرکت‌های هواپیمایی و دفاتر خدمات مسافرت هوایی موظف‌اند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، مبلغ بلیت‌های لغوشده را به‌صورت کامل و بدون کسر جریمه، به مسافران بازگردانند.
در این اطلاعیه آمده است: «در صورتی که بلیت به‌صورت مستقیم از وب‌سایت شرکت هواپیمایی خریداری شده باشد، مسافران می‌توانند با مراجعه به بخش «استرداد» در همان وب‌سایت، برای بازپس‌گیری وجه اقدام کنند و شرکت‌های هواپیمایی نیز موظف‌اند مبلغ پرداختی را به همان حساب بانکی خریدار بازگردانند.»
طبق اعلام سخنگوی این وزارتخانه، در مواردی که بلیت از طریق دفاتر خدمات مسافرتی تهیه شده باشد، مسافران باید از همان مسیر ارتباطی که برای خرید بلیت استفاده کرده‌اند، به ثبت درخواست استرداد وجه اقدام کنند. دفاتر نیز مکلف‌اند در سریع‌ترین زمان ممکن، فرایند دریافت وجه از شرکت هواپیمایی و واریز آن به حساب مسافر را پیگیری کنند.
او همچنین اطمینان داد که تمامی وجوه مربوط به بلیت‌های باطل‌شده در نخستین فرصت ممکن به مسافران بازپرداخت خواهد شد.
با این حال، حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی، به اطلاعیه دولت انتقاد کرد و گفت که بخشنامه دولت به جای خطاب قرار دادن آژانس‌های مسافرتی، باید خطاب به شرکت‌های هواپیمایی و مراکز اقامتی صادر می‌شد، چرا که آژانس‌های مسافرتی صرفا واسطه فروش بلیت‌اند و تا زمانی که شرکت‌های هواپیمایی، اقامتگاه‌ها یا پلتفرم‌ها وجه پرداختی را به حساب دفاتر مسافرتی واریز نکنند، امکان عودت پول به مسافران وجود ندارد.
او افزود: «دولت در مواجهه با چالش‌ها معمولا تنها با صدور یک بخشنامه تلاش می‌کند از خود سلب مسئولیت کند و توپ را از زمین خود خارج کند؛ در نتیجه مردم و دفاتر مسافرتی با چالش‌های جدی و سردرگمی مواجه می‌شوند.»
این فعال صنفی همچنین گفت: «بازپرداخت هزینه بلیت برعهده شرکت‌های هواپیمایی است و بازپرداخت هزینه اقامت را نیز باید مراکز اقامتی انجام دهند، اما هنگامی که دولت با یک بخشنامه، دفاتر خدمات مسافرتی را مسئول بازپرداخت معرفی می‌کند، به دلیل غیرکارشناسی بودن این تصمیم و نبود ضمانت اجرایی، زمینه سوء‌استفاده برای سودجویان فراهم و مسافران متضرر می‌شوند.»
رفیعی با اشاره به اینکه تاکنون حدود ۹۰ درصد هزینه بلیت‌های پروازهای خارجی به مسافران بازگردانده نشده است، تاکید کرد: «دولت باید خود را به پرداخت این هزینه‌ها به شرکت‌های هواپیمایی و مراکز اقامتی موظف بداند و سازمان هواپیمایی کشوری نیز باید شرکت‌های هواپیمایی را به استرداد وجوه مردم ملزم کند. ادارات کل میراث فرهنگی در استان‌ها هم باید از هتل‌ها، اقامتگاه‌ها و کارگزاران بخواهند هرچه سریع‌تر وجوه مسافران را به دفاتر خدمات مسافرتی بازگردانند تا امکان بازپرداخت به مردم فراهم شود.»
رفیعی در پایان تصریح کرد: «پرداخت هزینه‌های مسافران نباید به تعویق بیفتد. چرا که این وضعیت به نفع شرکت‌های هواپیمایی تمام شده است و در نهایت، به تضییع حقوق مردم منجر می‌شود.»
حریم هوایی ناامن
بسته شدن حریم هوایی ایران و نگرانی از ایمنی پروازها بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی را بر آن داشته است تا پروازهای خود به مقاصدی چون تهران، بیروت، دوحه و تل‌آویو را تا اطلاع ثانوی لغو کنند. در میان این شرکت‌ها نام‌هایی چون ایرفرانس، کی‌ال‌ام، لوفت‌هانزا، دلتا، ایرکانادا، اتحاد، امارات، قطر ایرویز، پگاسوس، یونایتد، رایان‌ایر و ویزایر دیده می‌شود.
این شرایط علاوه بر تحمیل خسارت‌های اقتصادی سنگین به صنعت هوانوردی، گردشگری و تجارت هوایی ایران، پیامدهای سیاسی نیز دارد. کاهش پروازهای بین‌المللی و قطع موقت ارتباطات هوایی نشانه‌ای از تضعیف اعتماد بین‌المللی به ثبات و امنیت فضای پروازی ایران است؛ موضوعی که می‌تواند موقعیت راهبردی ایران را به‌عنوان یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت هوایی بین شرق و غرب به‌شدت زیر سوال ببرد و جایگاه منطقه‌ای آن را در حوزه حمل‌ونقل بین‌المللی متزلزل کند.
