موسسه علوم و امنیت بین‌الملل با بررسی گزارش جدید ۲۲ صفحه‌ای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در ۳۱ مه منتشر شده، به نقض سازمان‌یافته تعهدات ایران ذیل پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و موافقت‌نامه جامع پادمان اشاره می‌کند. این گزارش به درخواست شورای حکام آژانس در قطعنامه‌ای که در نوامبر ۲۰۲۴ صادر شد تهیه شد و نتایج تحقیقات چندساله درباره مواد، فعالیت‌ها و تاسیسات هسته‌ای اعلام‌نشده ایران را ارائه می‌دهد.
دیوید آلبرایت و همکارانش در مطلبی که در وب‌سایت موسسه علوم و امنیت بین‌المللی منتشر شده است به تحلیل این گزارش می‌پردازند و می‌نویسند آژانس پس از وقفه‌ای که در پی توافق برجام ایجاد شد، از سال ۲۰۱۹ تحقیقاتش را از سر گرفت و اکنون به این نتیجه رسیده که جمهوری اسلامی ایران یک عملیات پیچیده سرپوش‌گذاری را اجرا کرده است. این عملیات جابه‌جایی و پنهان‌سازی مواد هسته‌ای، ممانعت از دسترسی بازرسان و ارائه اطلاعات گمراه‌کننده را شامل می‌شد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در بخش قابل‌توجهی از گزارش، آژانس ابراز نگرانی می‌کند که جمهوری اسلامی به اسناد محرمانه آژانس درباره بازرسی‌ها دست یافته است‌ــ مسئله‌ای که پرسش‌های جدی در مورد نیت و شفافیت جمهوری اسلامی ایجاد می‌کند.
در متن گزارش، افشاگری‌هایی درباره چهار سایت ایرانی لویزان-شیان، مریوان، ورامین و تورقوزآباد مطرح شده است که آژانس آن‌ها را بخشی از برنامه هسته‌ای «ساختارمند و اعلام‌نشده» توصیف می‌کند. این مکان‌ها در تولید، نگهداری و آزمایش مواد هسته‌ای و اجزای مرتبط با سلاح هسته‌ای نقش داشته‌اند؛ بسیاری از این فعالیت‌ها به برنامه تسلیحات هسته‌ای جمهوری اسلامی در اوایل دهه ۲۰۰۰، معروف به «طرح آماد» بازمی‌گردد.
فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده در چهار سایت کلیدی
آژانس برای نخستین بار شرح مفصلی از ارتباط این چهار سایت با یک برنامه هسته‌ای اعلام‌نشده و منسجم ارائه می‌دهد و نتیجه می‌گیرد:
- لویزان-شیان به‌عنوان مرکز تولید و آزمایش آغازگرهای نوترونی دوترید اورانیوم‌ــ اجزایی حیاتی برای آغاز انفجار هسته‌ای‌ــ عمل می‌کرده است. این سایت بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ پاک‌سازی شد تا آثار فعالیت‌های هسته‌ای پیش از بازرسی آژانس از بین برود.
- مریوان محل آزمایش‌های پرقدرت انفجاری از جمله «آزمایش‌های سرد» سیستم‌های انفجاری سلاح هسته‌ای با استفاده از هسته اورانیوم طبیعی یا ضعیف‌شده بوده است. پس از درخواست آژانس برای دسترسی در سال ۲۰۱۹، این سایت به‌سرعت تخریب شد.
- ورامین یک مرکز مخفی آزمایشی تبدیل اورانیوم بوده که به مرکز تحقیقات فیزیک و سپس طرح آماد مرتبط بوده است. تجهیزات و مواد پس از تعطیلی این سایت به تورقوزآباد منتقل شد.
- تورقوزآباد انبار روباز واقع در تهران است که برای نگهداری تجهیزات و مواد هسته‌ای منتقل‌شده از دیگر سایت‌ها استفاده می‌شده است. این محل پس از آنکه سرویس اطلاعاتی اسرائیل در سال ۲۰۱۸ اطلاعاتش را افشا کرد پاک‌سازی شد.
گزارش آژانس همچنین اورانیوم اعلام‌نشده شناسایی‌شده در این سایت‌ها را به آزمایشگاه «جابر بن حیان» مرتبط می‌داند، در حالی که جمهوری اسلامی ادعا کرده بود این مواد به تاسیسات رسمی تبدیل اورانیوم در اصفهان منتقل شده‌اند. سرنوشت حدود ۱۰ کیلوگرم فلز اورانیوم همچنان نامشخص باقی مانده است.
آژانس در ادامه از اقدام‌های جمهوری اسلامی برای ممانعت از بازرسی‌ها، از جمله عدم اجازه دسترسی به مکان‌هایی مانند پناهگاه کنترلی مریوان و تخریب سایت‌ها پیش از راستی‌آزمایی، انتقاد کرده است. این گزارش ارائه اطلاعات نادرست و پاسخ‌های متناقض جمهوری اسلامی را مستند کرده است و این موارد را مانعی جدی در برابر اجرای موثر پادمان‌ها توصیف می‌کند.
با وجود اینکه برخی موضوع‌های مرتبط با لویزان-شیان و مریوان «دیگر معلق نیستند»، آژانس تصریح می‌کند که این به‌معنای «حل‌وفصل شدن» این مسائل نیست، زیرا جمهوری اسلامی همچنان از ارائه توضیحات و مستندات معتبر خودداری می‌کند.
جمهوری اسلامی همچنان از اجرای کد اصلاح‌شده ۳.۱ خودداری می‌کند، بندی کلیدی که ایران را ملزم می‌کند اطلاعات مربوط به ساخت تاسیسات هسته‌ای جدید را از پیش اعلام کند. ایران تنها کشور با فعالیت‌های هسته‌ای گسترده است که این الزام را اجرا نمی‌کند، موضوعی که نگرانی‌ها درباره وجود تاسیسات مخفی، از جمله سایت‌های غنی‌سازی اعلام‌نشده، را افزایش داده است.
در پی انتشار این یافته‌ها،مقام‌های آمریکایی و اروپایی در نشست شورای حکام آژانس، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارایه دادند که جمهوری اسلامی را ناقض تعهدات پادمانی پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای اعلام می‌کند.
چنین ارجاعی مانند سال ۲۰۰۵ می‌تواند قدرت آژانس را افزایش دهد و تلاش‌ها برای اطمینان از پایبندی جمهوری اسلامی را تقویت کند. این گزارش همچنین استدلال برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را تقویت می‌کند، اقدامی که به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و ازسرگیری مطالبه توقف برنامه غنی‌سازی اورانیوم منجر خواهد شد.
