فعالان میراث فرهنگی در شهرکرد خبر داده‌اند قلعه تاریخی سورک، یادگار نصیرخان سردار جنگ، از جمله بناهای شاخص دوران مشروطه در استان چهارمحال و بختیاری، با وجود ثبت در فهرست آثار ملی ایران، در آستانه نابودی کامل قرار دارد.

تخریب‌های گسترده، بی‌توجهی نهادهای مسئول، هجوم سوداگران و جویندگان گنج و فساد پیمانکاران مرمتی باعث شده‌ است که این اثر تاریخی به‌جای آنکه قطب گردشگری و میراثی منطقه باشد، به مخروبه‌ای روبه‌زوال تبدیل شود؛ مخروبه‌ای که افراد بی‌خانمان و معتادان آنجا بیتوته می‌کنند.

قلعه سورک حدود ۹۰ سال پیش به دستور نصیرخان سردار جنگ، ساخته شد. او از چهره‌های برجسته ایل بختیاری در دوره قاجار و از شخصیت‌های اثرگذار در جریان نهضت مشروطه بود که به‌عنوان یکی از سرداران نظامی و سیاسی ایل بختیاری، در تحولات منطقه‌ای و ملی آن زمان نقش مهمی ایفا کرد و به دلیل قدرت و نفوذش، «سردار جنگ» لقب گرفت.

بنایی که او تحت عنوان قلعه سورک ساخت، از همان ابتدا نه‌تنها کارکرد نظامی و حکومتی داشت، بلکه مرکز تصمیم‌گیری‌های محلی نیز محسوب می‌شد.

این قلعه که در بخش غیرمسکونی روستای سورک در نزدیکی شهرکرد، مرکز استان چهارمحال و بختیاری، واقع شده، از آخرین خانه‌های روستا حدود ۲۵۰ متر فاصله دارد و در محوطه‌ای به وسعت ۱۵ هکتار بنا شده است.

این اثر تاریخی در سال ۱۳۷۶ با شماره ۱۸۹۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. به گزارش رسانه‌ محلی بنگ شهرکرد، مرمت‌های انجام‌شده در سال‌های گذشته شامل بازسازی سقف‌ها، اندود دیوارها، نصب شیشه‌های سکوریت و تاسیسات برقی، نشان از اهمیت تاریخی این قلعه داشت. با این حال، نبود تداوم در نظارت و بهره‌برداری مناسب باعث عقب‌گردی شدید در وضعیت آن شد.

تخریب آثار تاریخی ایران زیر سایه جمهوری اسلامی فرایندی سازمان‌یافته، هدفمند و معنادار است که گاه با بهانه نبود بودجه‌های مرمت و حفاظت و گاه با ادعای توسعه عمرانی توجیه می‌شود. مسئولان حکومتی در برخی موارد نیز در توجیه تخریب مغرضانه آثار تاریخی ایران، به انکار ارزش و اهمیت آن‌ها متوسل می‌شوند.

خودداری دولت از اختصاص بودجه مناسب برای مرمت و نگهداری آثار تاریخی از یک سو و هجوم سوداگران گنج از سوی دیگر نتیجه‌ای جز از بین رفتن آثار ارزشمند ایران نداشته است. بر اساس گزارش‌های محلی، در مورد قلعه سورک، قرارداد مرمت حمام آن با یک پیمانکار منعقد شد، با این حال، پیمانکار با وجود دریافت کامل وجه، تاکنون برای مرمت و محافظت از این اثر هیچ اقدامی نکرده است.

حمام اختصاصی قلعه در ضلع جنوبی و متصل به بنای اصلی قرار دارد و رخت‌کنی با چهار ستون سنگی، میاندری کوچک، گرمخانه و خزینه دارد. گرمخانه با نمایی از کاشی‌های اسلیمی و ابر و باد پوشیده شده است و نمایی سنگی همچون قلعه چالشتر دارد.

معماری این قلعه هم جالب و درون‌گرا است؛ به این معنی که درون ساختمان بیشتر از بیرون آن موردتوجه معماران و سازندگان قلعه بوده است. قلعه در دو طبقه زیرزمین و شاه‌نشین بنا شده و زیربنای سازه اصلی آن در حدود شش هزار مترمربع است.

موقعیت منفرد قلعه در دل طبیعت آن را به مکانی با ظرفیت گردشگری بالای تبدیل کرده است، اما همین جدایی از بخش مسکونی باعث شده است حفاظت فیزیکی از آن دشوارتر و روند تخریب آن تسریع شود.

معماری این قلعه بسیار تماشایی است. ستون ها و طاق‌های هلالی در طبقه دوم اولین چیزی‌اند که پیش چشم گردشگران ظاهر می‌شوند. در حیاط جلو قلعه، نیز حوضی به شکل ترنج ساخته شده که چشم‌انداز آن به دامنه‌های زاگرس است.

طی سال‌های گذشته باغ‌های سيب و انگور اطراف بنا از بين رفته و تنها ساختمان اصلی، حمام و ويرانه‌های ساخت‌وسازهای جنب ورودی شرقی به جا مانده است. گزارش‌ها همچنین حاکی از آن است که افراد ناشناس برای جستجوی گنج کف و دیواره‌های قلعه را تخریب کرده‌اند. به‌طوری‌که طبق مشاهدات میدانی، در و پنجره‌های قلعه و شیشه‌های آن شکسته و از جا کنده شده‌اند.

در شهرکرد که به «سوییس ایران» معروف است، علاوه بر قلعه سورک، مجموعه‌ای از آثار ارزشمند تاریخی و باستانی دیگری هم وجود دارند که هر یک گواهی بر پیشینه فرهنگی و تمدنی این منطقه‌اند.

خانه ستوده چالشتری، بنایی بازمانده از دوره قاجار با معماری دلنشین در منطقه چالشتر، امروزه به‌عنوان موزه مردم‌شناسی استفاده می‌شود و جلوه‌ای از زندگی سنتی بختیاری‌ها را بازنمایی می‌کند. در همین منطقه، قلعه چالشتر با مجموعه‌ای از خانه‌ها و برج و بارو از مهم‌ترین نمونه‌های معماری بومی و تاریخی ایل بختیاری به شمار می‌رود.

قلعه پورابراهیم در روستای دزک نیز یکی دیگر از یادگارهای دوره قاجار است که هنوز بقایای آن پابرجا است. در دل شهرکرد، مسجد اتابکان، متعلق به قرون اولیه اسلامی، یکی از بناهای مذهبی و تاریخی کهن منطقه محسوب می‌شود. همچنین کاروانسرای خان اویی و گردنه تاریخی رخ به‌عنوان گذرگاه‌های قدیمی، نشان از اهمیت تجاری و ارتباطی این ناحیه در گذشته دارند.

این آثار در صورت حفاظت و بهره‌برداری درست، قابلیت آن را دارند که شهرکرد را به یکی از قطب‌های گردشگری فرهنگی ایران تبدیل کنند، با این حال، در غیاب برنامه‌ریزی جامع و اقدام‌های حمایتی مستمر، در سکوت به‌سمت تخریب و فراموشی پیش می‌روند.