در هنر رفوگری، ماهرترین دوزندگان آن‌هایی‌اند که صدمات و پارگی‌های لباس را چنان بی‌نقص ترمیم می‌کنند که حتی تیزبین‌ترین نگاه‌ها هم متوجه آن نمی‌شود، اما در فرهنگ ژاپن، رفو کردن تنها یک مهارت فنی نیست؛ بلکه بازتابی از یک فلسفه زندگی‌ است. در این نگاه، زخم، شکست و کهنگی هم بخشی طبیعی از چرخه زیستن‌اند که نه‌تنها باید آن‌ها ‌را پذیرفت که ارج هم گذاشت.

در این رویکرد، رفو در واقع نوعی آشتی با واقعیت زندگی‌ است؛ اینکه لباس‌ها هم درست مانند ما، فرسوده می‌شوند و به مرور زمان، نشانه‌هایی از تجربه زیستی‌شان را با خود حمل می‌کنند.

این هنر که در زبان ژاپنی به آن ساشیکو (Sashiko) می‌گویند، بازتابی‌ از دو مفهوم عمیق در فرهنگ ژاپن است: وابی‌ــ‌سابی (Wabi-sabi) به معنی یافتن زیبایی در نقص و ناپایداری و موتتای‌نای (Mottainai)، پشیمانی از دور ریختن چیزهایی که هنوز می‌توان از آن‌ها بهره برد.

ساشیکو چیست؟

ساشیکو به‌ معنای دقیق کلمه یعنی «دوخت ریز». در این روش، پارچه‌های آسیب‌دیده یا فرسوده با بخیه‌هایی منظم و طرح‌دار ترمیم می‌شوند، اما این دوخت‌ها برخلاف رفوهای سنتی، به‌جای آنکه در تلاش برای پنهان کردن نقص باشند، آن را برجسته می‌کنند؛ بخیه‌ها با رنگی متضاد، گاهی به رنگ سفید روی پارچه‌ای نیلی‌ و گاه با طرح‌های هندسی و پیچیده و گاه به‌سادگی چند خط موازی، با افتخار ردپای ترمیم را نشان می‌دهند.

تکنیک‌های ساشیکو معمولا به دو دسته تقسیم می‌شوند:

ــ هیتومه‌زاشی (Hitomezashi): دوخت‌هایی بر اساس شبکه‌های منظم و طرح‌های هندسی

ــ مویوزاشی (Moyōzashi): دوخت‌هایی آزادتر که فرم‌هایی نرم، منحنی یا موج‌دار می‌سازند

در کنار آن، اصطلاح بورو (Boro) نیز مطرح است که به معنای «لباس‌های وصله‌دار» یا پارچه‌هایی‌ است که با تکه‌دوزی‌های متعدد، بازسازی شده‌اند. در واقع، بورو نوعی سبک زندگی و ساشیکو، ابزار هنری آن است.

ساشیکو از دوران ادو (قرن ۱۷ میلادی) در میان طبقه کارگر ژاپن شکل گرفت. در آن زمان، کشاورزان، ماهیگیران و مردم عادی توانایی خرید لباس‌های نو را نداشتند و از پارچه‌های نازک و کهنه‌ای استفاده می‌کردند که به‌مرور و در برابر سختی کارهای روزانه، فرسوده می‌شدند. در واقع ساشیکو راهی برای تقویت لباس‌ها، پیشگیری از پارگی‌های بیشتر و البته افزودن گرما و مقاومت به آن‌ها در فصول سرد بود.

این هنر رفته‌رفته به‌قدری ظرافت و معنا یافت که لباس‌های رفوشده به ارث می‌رسیدند و هر وصله یادگاری از نسلی شد که آن را دوخته بود.

بازگشت دوباره ساشیکو

با رواج تولید صنعتی لباس‌ها و سبک‌های غربی، هنر ساشیکو مدتی به حاشیه رفت، اما در سال‌های اخیر، با رشد جنبش‌های مد پایدار و دوستدار محیط‌زیست، بازسازی لباس‌ها و کاهش زباله‌های نساجی، ساشیکو دوباره محبوب شد.

اگر به‌دنبال راهی برای صرفه‌جویی، احیای لباس‌های قدیمی و افزودن حسی شخصی به آن‌ها هستید، ساشیکو گزینه‌ای بی‌نظیر است. این تکنیک به این دلیل که به صورت سنتی روی لباس‌هایی با رنگ گیاهی نیلی اجرا می‌شد، با لباس‌های جین و دنیم به‌زیبایی هماهنگ می‌شود.

ساشیکو فقط راهی برای نجات لباسی که دوستش دارید نیست؛ بلکه فرصتی برای خلق زیبایی، آشتی با نقص‌ها و گرامی داشتن خاطره‌ها است.

این هنر به ابزار خاص یا مهارت پیشرفته نیازی ندارد. با یک سوزن، کمی نخ و اندکی تمرین، می‌توانید دوخت‌های ساده‌تان را به داستان‌هایی بصری تبدیل کنید تا هر بخیه ردی از دستان شما و دلبستگی‌تان به لباس، خاطره یا شیء محبوبتان باشد.