سوریه پس از اسد عرصه‌ای است که نفوذ و منافع ترکیه در آن در حال گسترش و نفوذ جمهوری اسلامی رو به زوال است. البته تحول اخیر به معنای پایان نفوذ جمهوری اسلامی در سوریه نیست، زیرا ساختار رژیم جمهوری اسلامی بر گسترش منافع در خارج از مرزهای ایران استوار است.

در حال حاضر، خاورمیانه در معرض تغییرات شتابان و تحولات منطقه‌ای قرار دارد که پیامدهای آن به نفع ترکیه و به ضرر جمهوری اسلامی است. البته این تحول را می‌توان با توجه به نحوه برخورد جمهوری اسلامی با نقش ترکیه در تحولات سوریه و روند گسترش منافع ترکیه در سوریه، که به ضرر جمهوری اسلامی منجر می‌شود، بررسی کرد.

نخست اینکه جمهوری اسلامی به تحولات اخیر سوریه نگرش خاصی دارد، طوری که از تصمیم‌گیرندگان گرفته تا رسانه‌ها، آنچه را در سوریه رخ می‌دهد نتیجه مداخله ترکیه می‌دانند و تاکید می‌کنند که آنکارا، که درپی آن است تا حضور ترکیه را جایگزین حضور و نفوذ ایران در سوریه کند، هزینه‌های سنگینی را متحمل خواهد شد.

جمهوری اسلامی معتقد است که ترکیه از ضعف ایران برای کاهش منافع تهران در منطقه و گسترش منافع ژئوپلیتیک آنکارا استفاده می‌کند. علاوه بر این، تمامی رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی از تلاش ترکیه برای احیای به‌اصطلاح «نوعثمانی‌گرایی» و ترویج الگوی اسلام ترکی انتقاد می‌کنند. به باور جمهوری اسلامی، نزدیک شدن به منطقه تماس اسرائیل و ترکیه تحولی خطرناک است که به تنش آنکارا و تل‌آویو دامن می‌زند، زیرا از یک سو، نزدیک شدن اسرائيل به مرزهای ترکیه از طریق سوریه تهدیدی برای امنیت ترکیه است و از سوی دیگر، حضور پررنگ گروه‌های مختلف اسلام‌گرا در نزدیکی مرزهای اسرائيل تهدیدی جدی برای امنیت اسرائیل.

جمهوری اسلامی معتقد است که سوریه نقطه عطفی است که از یک سو، به نزدیکی ترکیه با جهان عرب و جهان غرب منجر می‌شود و از سوی دیگر، ترکیه را از ایران و روسیه دور می‌کند. سوریه، که عرصه نفوذ جمهوری اسلامی و روسیه و دروازه نفوذ در دریای مدیترانه بود، شاهد پایان حضور جمهوری اسلامی و کاهش نفوذ روسیه است، در حالی که ترکیه در مواجهه با رقابتی اعلام‌نشده با ایران و روسیه، به گسترش نفوذش در سوریه ادامه می‌دهد.

در حال حاضر، سوریه به عرصه جدید رقابت جمهوری اسلامی و ترکیه بدل شده است. به این معنا که رقابت میان دو کشور همسایه تنها به منطقه قفقاز جنوبی محدود نمی‌شود، بلکه قلمرو سوریه هم به میدان رقابت این دو کشور تبدیل شده است، به‌ویژه اینکه هژمونی ترکیه در سطوح مختلف جایگزین هژمونی جمهوری اسلامی در سوریه می‌شود.

از نظر سیاسی، رژیم متحد جمهوری اسلامی در سوریه سقوط کرد، در حالی که ترکیه نقش چشم‌گیری در ساختن دولت جدید سوریه دارد. علاوه بر این، ترکیه در نظام نوپای دمشق، که بینش و منافع آن به احتمال زیاد مشابه دیدگاه دولت ترکیه خواهد بود، روابط تاثیرگذاری خواهد داشت.

از نظر اقتصادی، سوریه فرصتی برای گسترش نفوذ ترکیه در دریای مدیترانه است و ممکن است آنکارا درصدد انعقاد توافقنامه دریایی با دولت جدید سوریه برآید. همچنین سوریه با موقعیت ویژه‌ای که دارد می‌تواند ترکیه را از نظر اقتصادی به جهان عرب، جنوب و غرب آسیا و اروپا پیوند زند. در حالی که ترکیه به دنبال تبدیل شدن به محور ترانزیت انرژی استراتژیک به سمت اروپا است، سوریه می‌تواند به جای عراق و اقلیم کردستان دستیابی به این هدف را برای ترکیه تسهیل کند.

معضل دیگر جمهوری اسلامی این است که تهران با سقوط رژیم اسد، نه‌تنها متحد مهم «محور مقاومت» را از دست داد، که گسترش منافع ترکیه در سوریه روابط ایران و ترکیه را به سوی رقابت، پیچیدگی و تنش سوق داد. ترکیه که شریان حیاتی جمهوری اسلامی برای دور زدن تحریم‌های بین‌المللی بود، اکنون به رقیب و جایگزینی برای نفوذ ایران در سوریه تبدیل شده است، به این معنی که تهران باید روابطش با ترکیه را با دقت بازنگری کند.

در حالی که پروژه منطقه‌ای جمهوری اسلامی به‌شدت ضعیف شده است، تهران به دنبال ارزیابی مجدد موقعیت راهبردی‌اش در منطقه است. درنتیجه، جمهوری اسلامی تلاش خواهد کرد تا به جای تکیه بر شبکه گروه‌های نیابتی تارومارشده به دست اسرائیل، توجهش را بر توسعه توانایی‌های داخلی متمرکز کند، به‌ویژه اینکه در حال حاضر، حمایت از گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی را در معرض خطر حملات تلافی‌جویانه اسرائیل قرار داده است. بنابراین، جمهوری اسلامی به دنبال آن است تا در مقابله با غرب و واشینگتن از موقعیتش، که کشوری در آستانه هسته‌ای شدن است، بهره‌جویی کند. از این رو، جمهوری اسلامی در تلاش برای توسعه سامانه‌های موشکی و ساخت پهپادهای پیشرفته است. به عبارت دیگر، در حال حاضر، اولویت کنونی جمهوری اسلامی، تلاش برای تقویت توانایی‌های داخلی است، نه توسعه راهبرد منطقه‌ای.

از سوی دیگر، جمهوری اسلامی می‌کوشد تا از هر چالشی که با آن در سوریه روبه‌رو است، همچون فرصتی برای تحقق اهدافش استفاده کند. بنابراین، جمهوری اسلامی با بهره‌جویی از کارت کردها، تیرگی روابط ترکیه و اسرائیل، خشم مسیحیان، علوی‌ها و بقایای رژیم سابق دمشق، به هرج‌ومرج در سوریه دامن خواهد زد. همچنان بعید نیست که جمهوری اسلامی برای ایجاد نیروی مقاومت جدید، گروه‌های شورشی را در سوریه ایجاد کند که با سر دادن شعار مخالفت با اشغال سرزمین‌های سوریه به دست اسرائیل، دولت نوپای سوریه را با چالش‌های جدیدی مواجه کنند.

برگرفته از ایندیپندنت عربی