دومین دور نشست دوحه، نخستین گردهمایی بین‌المللی با موضوع افغانستان بود که با وجود دعوت از طالبان، بدون حضور این گروه برگزار شد.

دور نخست این نشست که آوریل ۲۰۲۲ و بدون دعوت از طالبان برگزار شد، اعتراض مقام‌های این گروه را در پی داشت. نشست کنونی که با هدف دستیابی به طرحی جامع برای عبور از بن‌بست افغانستان راه‌اندازی شده است، با هدایت آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، برنامه‌ریزی و برگزار شد.

پس از دو سال و شش ماه سلطه طالبان بر افغانستان، این نخستین روندی است که در عالی‌ترین سطح دیپلماسی و با حضور دبیرکل سازمان ملل و نمایندگان ۲۵ کشور جهان در دوحه برگزار می‌شود. دوحه در دو دهه اخیر به محلی برای دیپلماسی و رایزنی درباره بحران افغانستان تبدیل شده است. دولت قطر نخستین ‌بار در ۲۰۱۲ با گشایش دفتر سیاسی طالبان، نقش خود را در جایگاه یکی از بازیگران کلیدی در تحولات افغانستان ثبت کرد و از آن زمان تاکنون، بیشتر نشست‌های مهم بین‌المللی درباره افغانستان، در قطر و با میزبانی وزارت خارجه این کشور برگزار شده است.

دولت قطر در راه‌اندازی نشست دوحه درباره افغانستان که به میزبانی دبیرکل سازمان ملل برگزار شد، نقش مستقیمی ندارد، اما وزارت خارجه این کشور که روابط نزدیکی با طالبان دارد، بخشی از این روند را تسهیل کرد. با وجود این، طالبان از حضور در این نشست خودداری کردند و دلیل آن را پذیرفته نشدن شرط‌های خود دانستند. هنوز دقیقا مشخص نیست که طالبان چه پیش‌شرط‌هایی برای حضور در این نشست مطرح کرده بودند، اما در اطلاعیه وزارت خارجه طالبان آمده در‌این‌باره آمده بود که پیشرفتی در پذیرش خواست‌های این گروه از سازمان ملل و جامعه جهانی نشده است و زمانی در چنین نشست‌هایی شرکت می‌کنند که «درک درست از واقعیت‌های افغانستان صورت گیرد».

مقام‌های طالبان پیش از این بارها از سازمان ملل خواسته‌اند که رژیم این گروه را به مثابه دولت رسمی افغانستان به رسمیت بشناسد و کرسی افغانستان را در سازمان ملل به سهیل شاهین، نماینده این گروه، بسپارد. این درخواست در سفرهای آمنه محمد و مارتین گریفیتس، معاونان دبیرکل سازمان ملل، به افغانستان نیز مطرح شد، اما سازمان ملل با پافشاری روی خواست‌ها و پیش‌شرط‌هایی در پیوند با شرایط افغانستان، از پذیرفتن این درخواست‌ خودداری کرد. از زمان سلطه طالبان بر افغانستان، مقام‌های سازمان ملل متحد و رهبران شماری از دولت‌ها شرایط واضحی برای به رسمیت شناختن رژیم طالبان مطرح کرده‌اند و کلیدی‌ترین آن‌ها، احترام به حقوق بشر، قطع همکاری طالبان با سازمان‌های تروریستی، لغو فرمان‌های صادرشده علیه زنان، رعایت کنسوانسیون‌های بین‌المللی، تشکیل دولت فراگیر و احیای قانون اساسی در افغانستان است. چنانچه آنتونیو گوترش در کنفرانس خبری خود در پایان دومین ‌دور نشست دوحه مطرح کرد، در هیچ یک از این زمینه‌ها پیشرفتی صورت نگرفته است. هرچند به نظر می‌رسد که سازمان ملل با وجود امتیازهایی که به طالبان داده است، برای حل بحران افغانستان با بن‌بست مواجه شده و در ماموریت برای برقراری ثبات در این کشور ناکام مانده است، روند جدید تا حدی امیدواری‌ها را به تغییر در افغانستان تقویت کرده است.

طالبان که از زمان سلطه بر افغانستان بر تعامل با جهان و ترجیح گفت‌وگو به جای تنش تاکید می‌کردند، نشست دوحه را با حضور دبیرکل سازمان ملل و نمایندگان ۲۵ کشور دنیا، تحریم کردند. مایکل سمپل، پژوهشگر در دانشگاه کویئنز بلفاست ایرلند، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی می‌گوید که هراس طالبان از نشست دوحه، تعیین شدن فرستاده ویژه سازمان ملل در امور افغانستان و تضعیف حاکمیتشان است. به باور سمپل، طالبان از اینکه سازمان ملل متحد روند جدیدی را زیر عنوان «گفت‌وگوی ملی برای تشکیل دولت فراگیر» راه‌اندازی کند، هراس دارند، چون معتقدند که با سلطه آنان بر افغانستان، امنیت در این کشور تامین شده است و نیازی به ساختار یا اقدام دیگری نیست.

براساس طرح دبیرکل سازمان ملل، قرار است فرستاده ویژه او در امور افغانستان با راه‌اندازی روند گفت‌وگوی ملی، راه را برای مذاکره میان طالبان و مخالفان این گروه باز کند و در نتیجه، دولت فراگیر و متعهد به قانون اساسی در این کشور شکل گیرد. براساس این طرح، تنها راه بازگشت افغانستان به جامعه بین‌المللی و خروج از انزوای کنونی، تشکیل دولت فراگیر و متعهد به قانون اساسی در این کشور است. طالبان با سلطه بر افغانستان، قانون اساسی را لغو کردند و رهبر این گروه قرآن را مبنای تصمیم‌گیری‌های خود اعلام کرد.

خودداری طالبان از حضور در دومین دور نشست دوحه، ضمن اینکه شکست دیپلماسی و ترس این گروه را از اقدام جهانی برای تغییر در افغانستان برملا کرد، نشان داد که سازمان ملل و دولت‌های تاثیرگذار در امور افغانستان آماده‌اند که بدون مشارکت طالبان، برای تعیین مسیر آینده افغانستان اقدام کنند. آنتونیو گوترش نیز در نشست خبری دوشنبه، ۱۹ فوریه (۳۰ بهمن)، گفت که حضور نداشتن طالبان در این نشست، تاثیری روی آن نداشت و گفت‌وگوها برای آینده افغانستان به خوبی پیش رفت.

هرچند تصمیم‌گیری درباره تعیین نماینده ویژه سازمان ملل در امور افغانستان، در دومین دور نشست دوحه نهایی نشد و این کار به آینده موکول شد، برگزاری این نشست بدون حضور طالبان و تاکید دبیرکل سازمان ملل بر ضرورت عبور از بن‌بست جاری در افغانستان، نشان می‌دهد که طرح او با حمایت بیشتر شرکت‌کنندگان در این نشست همراه بوده است.

اختلاف‌نظر‌هایی نیزدر میان نمایندگان کشورهای حاضر در دومین دور نشست دوحه وجود داشت، اما این اختلاف‌ها بیشتر در جزئیات بود نه در کلیات و چارچوب عمومی طرح دبیرکل سازمان ملل برای افغانستان. برای نمونه، نمایندگان روسیه و جمهوری اسلامی ایران از ملاقات با نمایندگان جامعه مدنی افغانستان در این نشست خودداری کردند. سفارت روسیه در کابل، دلیل این اقدام را «شفاف نبودن روند انتخاب نمایندگان جامعه مدنی» دانست و ادعا کرد که دیدگاه مقام‌های طالبان در این زمینه رعایت نشده است. دیپلمات‌های روسیه و ایران که پیش از این نیز در نشست‌های بین‌المللی از مواضع ضدغربی طالبان جانبداری کرده‌اند، در این نشست هم به نحوی نشان دادند که در مخالفت طالبان با طرح سازمان ملل که از حمایت آمریکا برخوردار است، کنار این گروه ایستاده‌اند. حسن کاظمی قمی، فرستاده ویژه و سفیر جمهوری اسلامی در کابل که هفته گذشته گفت آمریکا «در پوشش سازمان ملل در افغانستان نفوذ خود را حفظ کرده است»، به نحوی با تعیین فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور افغانستان مخالفت کرد. هرچند کاظمی دلیل مخالفت خود را علنی بیان نکرده است، به نظر می‌رسد که تهران نگران است که با برگماری فرستاده ویژه سازمان ملل در امور افغانستان،  نفوذ جمهوری اسلامی بر  اوضاع این کشور و طالبان کاهش می‌یابد و این روند ممکن است به روی کار آمدن ساختاری در افغانستان منجر شود که منافع تهران را تامین نمی‌کند.

با وجود این اختلاف‌ها، همه کشورها درباره نکاتی همچون نیاز به تشکیل دولت فراگیر، ضروریت احترام به حقوق بشر، لغو فرمان‌های طابان علیه آموزش، کار و حضور اجتماعی زنان، قطع همکاری طالبان با تروریست‌های بین‌المللی و تعهد به رعایت کنوانسیون‌های بین‌المللی، موافقت دارند.