چندین دهه است که کوبا مورد تحریم آمریکاست و روابط این کشور پس از فروپاشی شوروی نیز با روسیه روبه سردی نهاد. امسال شصتمین سالگرد انقلاب کوباست؛ کوبایی که با گروه کوچکی به رهبری فیدل کاسترو، از حلقه غرب جدا شد و به اردوگاه سوسیالیسم موجود دوران شوروی سابق پیوست. کوبای امروز دو دهه است که شروع به بازسازی کرده است و تا حد محدودی (حدود ۳۰ درصد) اقتصاد خود را خصوصی کرده است. وقتی به کوبا سفر می‌کنید، با وجود هتل‌های شیک و سواحل زیبا، تصویر متفاوت دیگری نیز در کوبا وجود دارد که تنها به عنوان توریست قادر به مشاهده آن نیستید. در کوبا بی‌خانمان وجود ندارد. کوبایی‌ها دارای حداقل معیشت و مسکن هستند. تحصیلات تا پایان دانشگاه و خدمات پزشکی برای همه مجانی است، اما این به آن مفهوم نیست که در کوبا فاصله طبقاتی وجود ندارد. ‌هاوانا مناطق فقیرنشین وثروتمندنشین دارد. شهری تاریخی و با گالری‌های هنری. جوانان، به‌ویژه آنها که تحصیلات دانشگاهی دارند، ناراضی‌اند، چرا که درآمدشان در شغل‌های تخصصی پایین است. رفت و آمد سالانه ۲ میلیون توریست به کوبا دروازه پردرآمدی را برای جوانان تحصیل کرده باز کرده است که به جای کار در رشته خودشان، به این کار پردرآمد (راهنمای تور، یا هر چه به توریسم ربط می‌یابد) روی آورده‌اند.

نارضایتی از درآمد پایین

ناس، دانشجوی پزشکی از کشور کنیا و در حال گذراندن دوران انترنی خود در کوبا، می‌گوید: «درآمد یک دکتر به طور میانگین ۱۰۰ کوک درماه است، که تقریبا معادل ۱۰۰ دلار آمریکاست.»

لورا لیسانس تغذیه دارد و همسرش داروساز است و هر دو کوبایی هستند. درآمد ماهانه آنها نیز هر یک ۸۰ کوک، معادل ۸۰ دلار است. هر دو بعد از تحصیل ترجیح داده‌اند که در رشته خودشان برای دولت کار نکنند و به کارهای دیگر بپردازند. این دو، محل سکونت خود را تبدیل به یک کافی‌شاپ کرده‌اند وآن‌ را اجاره داده‌اند. آماندو ۲۶ ساله، فارغ‌التحصیل رشته کامپیوتراست، همسر و یک کودک ۶ ساله دارد. او نیز کار خود را رها کرده است و به صنعت گردشگری روی آورده است. بسیاری از این جوانان خانه‌های خود را ازطریق اینترنت به گردشگران اجاره می‌دهند. لورا در‌ هاوانا تورهای روزانه به ازای ده دلار در اختیار گردشگران می‌گذارد. درآمدی که این جوانان از طریق صنعت گردشگری کسب می‌کنند، بسیار بیش از درآمد اشتغال در شرکت‌های دولتی است. خوان، فروشنده لوازم توریستی، مهندس شیمی‌ است و می‌گوید: «متاسفم که مجبورم این کار را که هیچ ربطی به رشته‌ام ندارد انجام دهم، ولی درآمدش بیش از کار دولتی در رشته خودم است. یکی از مشکلات ما برای خارج شدن، هزینه بالای پاسپورت و نیز ویزاست. اولا دولت تا پنج سال بعد از تحصیل اجازه خروج نمی‌دهد، و ثانیا گرفتن ویزا مشکل است، چون همه می‌دانند که یک کوبایی اگر ویزا بگیرد، دیگر به کشورش برنمی‌گردد.»

 

ارز کوبا

در کوبا دو واحد پول وجود دارد: کوک و پزو. یک دلار آمریکا معادل 0.78 کوک است و تقریبا می‌توان آن را یک به یک محاسبه کرد. ولی پولی که مردم در کشور استفاده می‌کنند ارزش پایین‌تری دارد؛ یک کوک معادل ۲۵ پزو است. درآمد یک رادیولوژیست در ماه ۲۰ کوک است که برای هزینه‌های زندگی بسیار کم است. مثلا قیمت یک کفش حدود ۲۵ پزو است، یا قیمت مواد غذایی غیرکوپنی، بالاست. در کوبا دیدن صف‌های طولانی برای همه چیز، صحنه‌ای عادی است.

مراقبت‌های پزشکی و صادرات خدمات پزشکی

به دلیل ارزان بودن تحصیلات پزشکی برای دانشجویان خارجی، بسیاری از دانشجویان کشورهای دیگردر کوبا تحصیل می‌کنند. بیش از ۱۱ هزار دانشجوی خارجی تنها در رشته پزشکی در کوبا مشغول تحصیل‌اند. در کوبا سنت هدیه دادن برای گرفتن خدمات مختلف رایج است؛ تا جایی که برخی ممکن است این را به حساب رشوه بگذارند. برای هر ده خانوار یک پزشک خانوادگی وجود دارد که با تمام زمینه‌های مریضی بیمار آشناست. زمانی که زنی حامله می‌شود، یک پرستار از زمان حاملگی تا زمان تولد نوزاد، مادر و فرزند را تحت مراقبت دارند. کوبا میزان قابل توجهی خدمات پزشکی به دنیا صادر می‌کند. گروه‌های پزشکی ۲۰۰ نفره به آفریقا و آمریکا لاتین فرستاده می‌شوند، که تنها یک چهارم درآمد آن به پزشک کوبایی تعلق می‌گیرد و بقیه از آن دولت است. بسیاری از مواد اولیه برای تولید دارو از خارج، برای مثال از چین یا آلمان، وارد می‌شود. در کوبا سیستم پزشکی مدرن و سنتی با هم وجود دارد. تمام بیمارستان‌های کشور، دانشگاه‌ها و داروخانه‌ها در دست دولت است.

مسکن و حمل و نقل

بسیاری از زوج‌های جوان امکان پرداخت هزینه کرایه خانه مستقل را ندارند، به همین دلیل با والدین‌شان در یک خانه زندگی می‌کنند. در بیشتر خانه‌ها چند نسل با هم زندگی می‌کنند. آماندو می‌گوید: «من همراه مادرم، همسرم و کودک خردسالم، یعنی سه نسل در یک خانه زندگی می‌کنیم.» این زندگی سنتی جمعی از سویی مثبت است، جلو تنهایی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را می‌گیرد، و نوه‌ها در محیط تنهایی بزرگ نمی‌شوند، ولی از سویی زوج‌های جوان به دلیل آن که جلو حریم خصوصی آنها گرفته می‌شود، از این روند ناراضی هستند. میزان هزینه رفت و آمد در هاوانا و حمل و نقل با اتوبوس و قطار برای کوبایی‌ها بسیار اندک است، ولی هزینه تاکسی و رفت و آمد میان شهرها و استان‌های کشور برای خود کوبایی‌ها گران است. آنچه از خودروها در کوبا باقی مانده است، به شورُلت‌های آمریکایی قدیمی‌۱۹۵۵ - یعنی قبل از انقلاب کوبا در سال ۱۹۵۹- بازمی‌گردد. اتوبوس‌ها از چین و قطارها از روسیه وارد شده‌اند. ساندیاگو، راننده تاکسی‌ای که مهندس مکانیک است، می‌گوید: «من پنج سال در دانشگاه درس خواندم، ولی شغل دولتی درآمدش ۲۵ کوک معادل ۲۵ دلار بود. دو دختر دارم و هزینه زندگی با این مقدار تامین نمی‌شود. حالا مسافرها را از فرودگاه به هوانا می‌آورم، و برای هر سرویس ۳۰ دلار می‌گیرم که بسیار مناسب است.»

حداقل معیشت

مردم کوبا دفترچه‌های کوپنی دارند که ماهانه برای هر فرد ۵ پوند (هر پوند معادل ۴۵۰ گرم) برنج، یک پوند لوبیا سیاه، نیم پوند روغن، سه پوند شکر سفید و یک پوند شکر قهوه‌ای، یک بسته ماکارونی و یک پوند قهوه، یک کبریت، ده عدد تخم مرغ، یک پوند گوشت، یک پوند مرغ و گاهی شکلات تعلق می‌گیرد. به هرکودک نیز هر ده روز یک بار، دو پوند شیر داده می‌شود. این میزان، شامل حداقل مواد غذایی است که کسی در کشور گرسنه نماند، ولی میوه و سبزیجات جزو این حداقل‌ها نیست. اساسا بخاطر تحریم‌هایی که آمریکا سال‌هاست علیه کوبا اعمال کرده است و فقری که گریبانگیر کشور است، واردات مواد غذایی زیاد نیست. پنج میوه‌ای که در کشور تولید و یافت می‌شود، شامل موز، پایایا، انبه، آناناس، موز سرخ کردنی ( پلادانو) و گواوا (شبیه گلابی بسیارمعطر) است.

اقتصاد کوبا: گردشگری، شکر، تنباکو و قهوه

حدود ۳۰ درصد کوبا در دست بخش خصوصی و بقیه در اختیار دولت است. وجه عمده‌ای از آن نیز به صنعت گردشگری تعلق دارد. سالانه دو میلیون گردشگر به کوبا می‌آیند. ممنوعیت سفر به کوبا برای سال‌ها و نظامی‌ که متفاوت از نظام مسلط جهانی عمل می‌کند، برای گردشگران جالب است. البته تاریخ، معماری قدیمی ‌کوبا، مردم خونگرم و صنایع دستی آن نیز از جذابیت‌های این کشور است. تمام هتل‌های کشور دولتی هستند که با شبی ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار، بسیار هم گران است. درکنار هتل‌های شیک و گران‌قیمت، که وسع همه گردشگران هم به آن نمی‌رسد، شبکه عظیمی‌ از خانه‌ها و اتاق‌های اجاره‌ای از طریق اینترنت رشد کرده است. از این رو، بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده که آن کار را سودآورتر ازکارهای تخصصی خود می‌بینند، از این راه امرار معاش می‌کنند. طبیعی است که در کنار گردشگری، دستفروشی، رستوران‌ها، فروش الکل، گروه‌های موزیک و تن‌فروشی نیز رشد کرده است. دردهه ۹۰ کوبا جزو سه تولید کننده عمده شکر بود. اما امروز درکنار صنعت گردشگری، عمده‌ترین تولیدات این کشور شکر، تنباکو و قهوه است. برخی از رستوران‌ها در دست بخش خصوصی است. دو سال است که اینترنت به خانه‌ها راه یافته است و سرعت آن بسیار پایین است. برای همین، اگر بخواهید در شهر به یک ساعت اینترنت دسترسی پیدا کنید، باید یک کارت اینترنتی به قیمت یک کوک بخرید که برای خود کوبایی‌ها گران است.

رسانه‌ها

همه رسانه‌ها از جمله شبکه‌های تلویزیونی، در دست دولت است. در کوبا شش کانال وجود دارد که اخبار، موزیک، فیلم و ورزش پخش می‌کنند. نصف جمعیت ماهواره دارند که غیرقانونی است، و به این ترتیب با ماهواره و اینترنت با جهان در ارتباط هستند. در سر چهارراه‌ها پلیس‌ها که البته مسلح نیستند، مشاهده می‌شود. کوبا درمجموع کشور امنی است. انتقاد از سیستم - و به‌ویژه فیدل کاسترو، دردسرساز است. اما جوانان این جو را شکسته‌اند. کارلوس، جوان ۲۸ ساله‌ای که در صنعت گردشگری فعال است، می‌گوید: «ما جوان‌ها در کوچه و بازار از سیستم انتقاد می‌کنیم و سیستم هم نسبت به قبل قدری بازتر شده است. ۲۰ سال پیش اگر کسی درباره همجنس‌گرایی صحبت می‌کرد، به زندان می‌افتاد، ولی امروز تحمل می‌شود. مردم کوبا شاد هستند، ولی ما به شدت از این که درآمدمان نسبت به هزینه‌ها پایین است، ناراضی هستیم.»