دو گزارش مهم، که یکی از آن‌ها را دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد تهیه کرده است و دیگری را دیوید منسفیلد و بنیاد آلسیس تهیه و منتشر کردهاند، تایید می‌کند که کشت خشخاش برای تولید مواد مخدر در افغانستان کاهش چشمگیری یافته است و کشاروزان به اطاعت از دستور طالبان برای نکاشتن مواد مخدر مجبور شده‌اند.
رهبر گروه طالبان در آوریل ۲۰۲۲ دستور داد کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان قطع شود. اما به‌دلیل اینکه این فرمان دقیقا در زمان برداشت محصول تریاک از زمین‌های کشاورزی صادر شده بود، اجرای آن یک سال به تعویق افتاد. در سال بعد، سطح زمین‌های زیر کشت خشخاش یکباره بیش از ۸۰ درصد کاهش یافت.
بر اساس گزارشی که دیوید منسفیلد و بنیاد آلسیس تهیه کردهاند، کشت خشخاش برای تولید مواد مخدر ۸۶ درصد کاهش یافته است. بر اساس آمارهای این گزارش، از مجموع ۲۱۹٫۷۴۴ هکتار زمین که در سال ۲۰۲۲ زیر کشت خشخاش بود، فقط ۳۱٫۰۴۴ هکتار در سال ۲۰۲۳ به کشت این گیاه اختصاص داده شده است.
اما آمار دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل تفاوت زیادی با آمارهای گزارش منسفیلد و آلسیس دارد. بر اساس آماری که سازمان ملل داده است، از مجموع ۲۳۳ هزار هکتار زمین که در سال ۲۰۲۲ زیر کشت خشخاش برای تولید مواد مخدر رفته بود، در سال ۲۰۲۳ فقط در ۱۰٫۸۰۰ هکتار زمین همچنان خشخاش کشت شده است که تفاوتی ۹۵ درصدی را نشان می‌دهد. بر همین اساس، سازمان ملل متحد تخمین زده است که در سال ۲۰۲۳ فقط ۳۳ تن تریاک در افغانستان تولید شده است، در حالی که در سال ۲۰۲۲ این مقدار ۶٫۲۰۰ تن بوده است.
با این حال، هر دو گزارش در مورد پیامدهای کاهش کشت خشخاش در افغانستان نظر یکسانی دارند. منع کشت خشخاش برای تولید تریاک میلیون‌ها کشاورز افغان را از درآمد محروم کرده است. با توجه به وضع انقباض اقتصاد در عرصه‌های دیگر، کاهش کشت خشخاش اثر منفی چشمگیری بر زندگی مردمان روستانشین گذاشته است که کشاورزی تنها منبع درآمد و معیشت آنان است.
کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان پول زیادی به این کشور تزریق می‌کرد. آماری که بانک جهانی در مورد تولید ناخالص داخلی افغانستان منتشر کرده بود نشان می‌داد که تولید و فروش مواد مخدر بین ۱۰ الی ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌داد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
به گزارش شبکه تحلیلگران افغانستان، در پی سلطه مجدد طالبان بر افغانستان، تولید ناخالص داخلی در عرصه‌های دیگر بسیار کاهش یافت و تولید مواد مخدر ارزش بیشتری در عرصه تولید ناخالص داخلی پیدا کرد. بر اساس تخمین‌های سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۲۲ تولید مواد مخدر ۲۹ درصد کل ارزش کشاورزی افغانستان بود. از آنجا که در سال ۲۰۲۱ تولید مواد مخدر ارزشی بیش از ۱۴ میلیارد دلار داشته است، بنابراین سهم مواد مخدر در سال ۲۰۲۲ بیشتر از این رقم بوده است. اما سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۲ رقم مشخصی در این مورد ارائه نکرده است.
سوال اساسی در این میان این است که کاهش کشت و تولید مواد مخدر چقدر به معیشت خانواده‌ها در افغانستان ضربه زده است. گزارش منسفیلد و آلسیس نشان می‌دهد که در حدود ۶.۹ میلیون نفر از منع کشت خشخاش در افغانستان متاثر شده و ضربه خورده‌اند.
در کنار آن، بر اثر منع کشت خشخاش، اشتغال حاشیه‌ای در افغانستان نیز از بین رفته است. گزارش منسفیلد نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۲، فقط در استان جنوبی هلمند، کشت خشخاش ۲۱ میلیون روز کاری ایجاد کرده بود و ۶۱ میلیون دلار مزد به کارگران پرداخت شده بود. همه این‌ها در سال ۲۰۲۳ از بین رفته است.
با وجود اینکه بخشی از کشاورزان در اثر ممنوع شدن کشت و تولید مواد مخدر دچار تنگنای اقتصادی جدی شده‌اند، برای برخی دیگر، سال ۲۰۲۳ و حتی شاید ۲۰۲۴ سال درآمدهای بزرگ‌تر بوده است و خواهد بود. کسانی که خمیر تریاک تولیدشده در سال ۲۰۲۲ را نگاه داشته‌اند حالا می‌توانند آن را با قیمت‌های بسیار زیاد بفروشند، زیرا پس از اعلام منع کشت خشخاش و تولید تریاک، قیمت این افیون یکباره جهش کرده است و حتی از قیمت سال ۲۰۰۱، پس از دستور اول طالبان برای منع کشت این گیاه، بیشتر شده است. برخی از زمین‌داران بزرگ، که زمین‌های وسیع‌تر از ۴ هکتار دارند، توانسته‌اند هم تریاک تولیدی در سال ۲۰۲۲ نگاه دارند و هم با استفاده از زمینشان معیشت خانواده را تامین کنند. این افراد حتی تریاک تولید سال ۲۰۲۲ را برای ۲۰۲۴ نیز نگاه می‌دارند، زیرا احتمال اینکه طالبان فرمان منع کشت و تولید تریاک را لغو کنند بسیار کم است و در سال ۲۰۲۴ قیمت تریاک جهش بیشتری خواهد یافت.
جایگاه کشت جایگزین
کشاورزان برای سال ۲۰۲۳ مجبور شدند دست از کشت خشخاش بکشند و به کشت غلات روی بیاورند. اما کشت غلات، به‌خصوص گندم، نمی‌تواند سود چندانی برای کشاورز داشته باشد. هر کشاورز در حدود ۷۷۰ دلار از هر هکتار زمین زیر کشت گندم به دست می‌آورد. در حالی که از یک هکتار زمین زیر کشت خشخاش، ۱۰ هزار دلار سود نصیب کشاورز می‌شد. به گزارش سازمان ملل، در سال ۲۰۲۳، در حدود ۱۶۰ هزار هکتار زمین بیشتر از سال قبل به کشت گندم اختصاص یافته است که ۶۸ درصد زمین‌هایی است که قبلا در آن‌ها خشخاش کشت می‌شد. در مجموع، درآمد حاصل از کشت گندم در چهار استان اصلی کشت خشخاش فقط یک میلیارد دلار است.
البته، کشت‌های جایگزین باارزش‌تر نیز وجود دارد. تبدیل زمین‌های کشاورزی به باغ‌های انار و بادام و پسته و همچنین کشت هینگ (ASAFOETIDA) می‌تواند سود خوبی روانه جیب کشاورزان کند. اما برای حاصل گرفتن از این کشت‌های باارزش، سال‌ها زمان نیاز است و فقر کشاورزان اجازه نمی‌دهد آنان چندین سال منتظر کشت‌های باارزش دیگر بمانند.
در کنار آن، به‌دلیل اینکه بازارهای جهانی به روی فراورده‌های کشاورزی افغانستان بسته است، محصولات کشاورزی باارزش‌تر، مانند میوه و سبزیجات، روی دست کشاورز باقی می‌ماند. به‌طور مثال، در استان فراه در جنوب غربی افغانستان، تولید هندوانه و گوجه‌فرنگی و خیار رواج دارد. اما به‌دلیل نبود بازار کافی برای این محصول، گاهی کشاورزان نمی‌دانند با محصول خود چه کنند. در سال ۲۰۱۹، حاصل هندوانه در فراه و چند استان دیگر به حدی رسید که خریدار برای آن پیدا نمی‌شد. کشاورزان مجبور بودند هندوانه‌ها را به دام‌ها بدهند.
اشرف غنی، رئیس‌جمهوری وقت، به دولت دستور داد که هندوانه‌های کشاورزان را بخرد. حتی مردم، برای حمایت از تولید داخلی، مسابقه‌های هندوانه‌خوری راه انداختند.
یک عضو طالبان در حال تخریب مزرعه زیر کشت برای تولید تریاک در قندهار-Sanaullah Seiam / AFP
برخورد طالبان با مسئله کشت خشخاش برای تولید تریاک تا کنون در نقاط گوناگون افغانستان متفاوت بوده است. در حالی که در مناطق جنوب و جنوب غرب افغانستان کشت این گیاه تا ۹۰ درصد کاهش یافته است، در شمال آن کشورو به‌خصوص در استان بدخشان، خشخاش همچنان کشت می‌شود و امارت اسلامی نیز چشمش را بر آن بسته است. این احتمال وجود دارد که کشاورزان جنوب و جنوب غرب افغانستان با درک این تبعیض نامشخص دست به اقدام‌هایی بزنند. با توجه به اینکه نیروهای طالبان بیشتر از همین خانوارهای روستایی جنوب و جنوب غرب افغانستان‌اند، این موضوع می‌تواند برای طالبان پیامدهایی منفی داشته باشد.
با این حال، نباید منتظر این واکنش‌ها در سال ۲۰۲۴ بود، زیرا ذخایر تریاک در نزد کشاورزان هنوز آنان را کاملا مستاصل نکرده است. اما با کم شدن تریاک در بازار و افزایش تقاضا، این واکنش‌ها ممکن است شکل بگیرد. در حال حاضر، خرید و فروش تریاک در هلمند، بزرگ‌ترین مرکز تولید تریاک در جهان، به‌راحتی سابق صورت می‌گیرد. اما، بر اساس گزارشی که منسفیلد و آلسیس در ۲ نوامبر منتشر کردند، طالبان در حال افزایش فشار بر بازرگانان تریاک‌اند و می‌خواهند بازارهای خرید و فروش تریاک را نیز ببندند. در برخی مناطق، استانداران طالب کشاورزانی را که از فرمان منع کشت خشخاش سرپیچی کرده بودند مجازات کردند. این برخورد نیز در بدبین شدن مردم روستاها به طالبان اثر داشته است.
سال‌های زیادی است که تریاک، به‌عنوان محصول کشاورزی عادی، در افکار مردم روستانشین نقش بسته است. با اینکه دولت‌های جمهوری و همکاران خارجی آنان با استفاده از نصوص قرآنی می‌خواستند کشت خشخاش برای تولید مواد مخدر را غیراسلامی و حرام جلوه بدهند، کشاورزان افغان، که اعتقاد جدی به دین دارند، تولید تریاک را (اختصاصا) غیرشرعی نمی‌دانستند. حذف این محصول پرسود از عرصه کشاورزی افغانستان شاید در کوتاه‌مدت موفق باشد، اما با توجه به فقر فزاینده و ناتوانی طالبان برای کمک به کشاورزان، در درازمدت می‌تواند اثر سیاسی چشمگیری داشته باشد. البته، این در صورتی است که طالبان همچنان بر عزم خود در جلوگیری از کشت خشخاش و تولید مواد مخدر استوار بمانند.
