نخستین نشست عربستان سعودی‌ــ‌آفریقا ۱۰ نوامبر ۲۰۲۳ در ریاض برگزار شد. به‌رغم حوادث غزه و تمرکز عربستان سعودی بر حل‌وفصل این بحران، ریاض همچنان بر برگزاری این نشست مهم پافشاری کرد که نشان‌دهنده توجه این کشور به قاره آفریقا، انعطاف‌پذیری، توان پرداختن هم‌زمان به چند موضوع و اهمیت این موضوع در محاسبات سیاست خارجی است.

عربستان سعودی مایل بود این نشست به پیشرفتی چشمگیر در مناسبات با کشورهای آفریقایی، ایجاد چارچوب‌های لازم برای همکاری و اجرای اهداف و طرح‌های اعلام‌شده منجر شود. در حال حاضر، هر دو طرف برای تقویت مناسبات دوجانبه اهمیت بسیاری قائل‌اند.

بی‌شک عربستان سعودی در حال حاضر به مناسباتش با کشورهای آفریقایی توجه ویژه‌ای دارد. این امر در چارچوب دیپلماسی اقتصادی ریاض قرار می‌گیرد که می‌کوشد به عمق مشارکتش در حوزه‌ها و مناطق مهم گوناگون‌ــ که البته برجسته‌ترین آن‌ها آفریقا است‌ــ بیفزاید. این توجه همچنین بخشی از سیاست خارجی پیشرو عربستان سعودی و اهداف آن به شمار می‌رود که مایل است در سراسر منطقه از جمله آفریقا که اکنون با موجی از بی‌ثباتی فزاینده مواجه است، امنیت و ثبات ایجاد کند. اقدامی که به نوبه خود فضایی مساعد برای سرمایه‌گذاری و همکاری اقتصادی فراهم می‌آورد که موجب توسعه و رفاه برای مردمان هر دو طرف می‌شود.

صحت این موضوع را به‌ویژه می‌توان از آنجا دریافت که آفریقا سرزمین فرصت‌ها است که ضمن برخورداری از منابع گوناگون، بازاری بزرگ نیز محسوب می‌شود. آفریقا به لحاظ جغرافیایی دارای اهمیت ژئواستراتژیک و تاثیرگذاری در ایجاد امنیت و ثبات در دریای سرخ و غرب آسیا است. قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی عمده در خاک این قاره در حال رقابت با یکدیگرند و عربستان سعودی مایل است وزن راهبردی‌اش را از طریق تقویت مناسبات با این قاره افزایش دهد. این امر در چارچوب یک فضای بین‌المللی ناآرام رخ می‌دهد.

در کنار این جهت‌گیری عربستان سعودی، باید اشاره کرد که کشورهای آفریقایی نیز خواهان افزایش همکاری با عربستان سعودی‌اند. در عین حال، کشورهای آفریقایی می‌کوشند مشارکتی درخوراعتماد داشته باشند که از اشکال سنتی مناسبات با قدرت‌های استعماری پا را فراتر می‌گذارد.

این قدرت‌ها ضمن استثمار منابع این قاره، شرایط و احکام غیرمنصفانه‌ای بر آن تحمیل می‌کنند و فقط خواهان تامین یک‌سویه منافعشان‌اند و با راه‌اندازی کودتاهای نظامی رژیم‌های حاکم را تحت کنترل دارند. در دهه‌های گذشته، این امر مانعی بر سر راه مسیر توسعه و ثبات در این قاره ایجاد کرد.

در سطح منطقه‌ای، عربستان سعودی برای آفریقا در مواجهه با آن‌ دسته از قدرت‌های منطقه‌ای که با جاه‌طلبی‌ها و مداخلاتشان به دنبال تضعیف امنیت و ثبات در این قاره‌اند و بیشتر به تعمیق بحران‌های موجود کمک می‌کنند تا حل‌وفصل آن، گزینه‌ای مهم برای جایگزینی ‌آن‌ها و یک منبع قدرت و توازن به شمار می‌رود.

افزون بر این، عربستان سعودی در حال ارائه الگویی است که به دلیل دستاوردهای سریع و روزافزون آن در عرصه سیاست و اقتصاد، توجه کشورهای منطقه و جهان را به خود جلب کرده است. اهداف این الگوی حکمرانی مستقل با اهداف رهبران جدید آفریقا که می‌کوشند خود را از محدودیت‌ قدرت‌های عمده جهانی و انقیاد قدرت‌های استعماری قدیم و جدید رها کنند، همخوانی دارد.

در عین حال، عربستان سعودی در زمینه مواجهه با گروهای افراطی و خشن از تجربه‌ای پیشتاز برخوردار است. این الگوی الهام‌بخش اهمیتی ویژه‌ دارد؛ آن‌ هم در زمانی که کشورهای آفریقایی به دنبال شرکایی در مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی‌اند که از بزرگ‌ترین موانع پیشرفت و توسعه در سرتاسر این قاره به شمار می‌روند. این موضوع از سوی بازیگران بین‌المللی هدف سوءاستفاده قرار می‌گیرد تا ضمن تعمیق نفوذ آن‌ها، حضورشان را بی‌آنکه به امنیت و ثبات در این قاره توجهی داشته باشند، افزایش دهد؛ نمونه این امر را می‌توان در منطقه ساحل، مرکز این قاره و سودان مشاهده کرد.

عربستان سعودی منابع مالی هنگفتی در اختیار دارد و می‌تواند به کشورهای این قاره برای غلبه بر بحران‌های اجتماعی و اقتصادی‌شان کمک کند. به این ترتیب، افزایش مشارکت و همکاری آفریقا با عربستان سعودی به عنوان یک بازیگر سنگین‌وزن در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، با توجه به اینکه عربستان سعودی عضوی بانفوذ در سازمان‌های بین‌المللی است، به منافع کشورهای آفریقایی کمک می‌کند. کشورهای آفریقایی هم در این سازمان‌ها دارای بیشترین میزان رای‌‌اند که به نوعی موجب ایجاد نفوذ و تاثیر در عرصه جهانی می‌شود و می‌تواند در خدمت منافع طرفین قرار گیرد.

از سوی دیگر، ظهور عربستان سعودی به عنوان مشوق ثبات منطقه‌ای و همچنین دیپلماسی میانجی‌گری که اتخاذ می‌کند این کشور را برای ایفای نقشی مهم در ایجاد آرامش و حل‌وفصل مناقشات و بحران‌هایی که گریبان این قاره را گرفته است، واجد شرایط لازم می‌کند. آفریقا نیازمند چنین نقشی است. آن‌ هم در زمانی که چندین کشور در این قاره دچار بی‌ثباتی، کودتاهای متعدد، مداخله شرکت‌های نظامی (واگنر و امثال آن) و جنگ‌های نیابتی‌اند.

شکی نیست که موقعیت عربستان سعودی و مشارکت‌های بین‌المللی گوناگون آن این امکان را فراهم می‌آورد تا به پلی مهم برای سرازیر شدن منافع به سوی کشورهای آفریقایی تبدیل شود. از طریق مناسبات عربستان سعودی، «ابتکار کمربند و جاده» به‌سرعت به دنبال آن است تا بخش شرقی آفریقا و مرکز آن تا منطقه ساحل و بخش‌های جنوبی آفریقا را دربرگیرد. افزون بر این، مناسبات راهبردی عربستان سعودی با ایالات متحده می‌تواند موجب سرازیر شدن سرمایه‌گذاری‌های مهم به سوی این قاره شود. به عنوان مثال، عربستان تفاهم‌نامه‌های مهم در زمینه مواد معدنی کمیاب در این قاره دارد که موجب تقویت روند گذر به انرژی پاک می‌شود و می‌تواند منافعی را برای این قاره به همراه داشته باشد.  

این نشست نتایج مثبتی داشت و شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از طرحی بلندپروازانه‌ برای افزایش حضور عربستان سعودی در آفریقا رونمایی کرد که طی آن قرار است تعداد سفارتخانه‌های عربستان سعودی به بیش از ۴۰ برسد. این ابتکار دیپلماتیک همسو با طرح‌های موجود و در جهت تسریع سرمایه‌گذاری در این قاره است.

عربستان سعودی به یک سرمایه‌گذاری هنگفت ۵۰ میلیارد دلاری در طیفی از پروژه‌های توسعه‌ای در سرتاسر این قاره متعهد شده است که موجب تقویت مناسبات اقتصادی عربستان ‌سعودی‌ــ‌آفریقا خواهد شد. هدف عربستان سعودی از چنین طرح سرمایه‌گذاری شگفت‌آوری ایجاد ثبات و امنیت نه فقط در آفریقا بلکه در عرصه بین‌المللی است. این ابتکارات افق‌های جدیدی را برای فرصت‌ها و همکاری در آینده بین طرفین ایجاد خواهد کرد. علاوه بر این، عربستان سعودی خود را به عنوان یکی از بازیگران ژئوپلیتیک اصلی در این قاره مطرح خواهد کرد که اهرم لازم برای پیشی گرفتن از سایر بازیگران منطقه‌ای مانند امارات متحده عربی، ترکیه و ایران را در دست خواهد داشت.

در خاتمه باید گفت از آنجا که  قاره آفریقا در میانه رقابت‌های بین‌المللی گرفتار آمده و در عین حال درگیر مناقشات و بحران‌ها است، نیازمند مشارکت راهبردی روزافزون با عربستان سعودی است. از طرفی عربستان سعودی هم به بازیگری مهم و پرنفوذ در نظم جهانی که در حال شکل گرفتن است، تبدیل شده است. این کشور همچنین دارای پروژه‌ای پیشتاز با جنبه‌های امنیتی و اقتصادی است که آن دسته از کشورهای قاره آفریقا که سعی دارند راهی برای خروج از بحران‌های اقتصادی و امنیتی خود پیدا کنند، می‌توانند از آن پیروی کنند.

در چارچوب تنوع بخشیدن به مشارکت‌ها از سوی عربستان سعودی و نقش آن به عنوان مشوق امنیت و ثبات و همچنین اهداف منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور، افزایش حضور عربستان سعودی در سرتاسر قاره آفریقا به یک ضرورت تبدیل شده است. این اقدام با توجه به واقعیت‌های کنونی، نقش و موقعیت عربستان سعودی در این قاره و همچنین منافع راهبردی این کشور گامی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. شکی نیست که عربستان سعودی، با توجه به سیاست واقع‌گرایانه‌ کنونی‌اش برای برگزاری این نشست بدون موضوع‌های واقعی آمادگی لازم را نداشت.