با نگاهی کوتاه به افزایش تنش بین اردن و رژیم سوریه بر سر بحران قاچاق مواد مخدر، سلاح و افراد مسلح از مرز سوریه به اردن، یاد بحرانی که در پایان دهه ۹۰ قرن گذشته و در دوره ریاست‌جمهوری حافظ اسد بین آنکارا و دمشق سر موضوع حمایت دمشق از حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) به وقوع پیوست، در خاطره‌ها تازه می‌شود. این بحران در اکتبر ۱۹۹۸ با انعقاد توافق‌نامه «آدانا» میان ترکیه و سوریه پایان یافت.

اکنون که در اکتبر ۲۰۲۳ قرار داریم، از زمان انعقاد این توافق‌نامه ربع قرن می‌گذرد. با آنکه شرایط کنونی و دلایل تنش بین اردن و رژیم سوریه با شرایط آن زمان ترکیه و سوریه تفاوت بسیاری دارد، بین پرونده آن زمان ترکیه و پرونده امروز اردن شباهت‌های بسیاری دیده می‌شود.

در آن زمان، ترکیه از عملیاتی که شبه‌نظامیان حزب کارگران کردستان به رهبری عبدالله اوجالان از خاک سوریه انجام می‌دادند و امنیت ملی ترکیه را تهدید می‌کرد، شکایت داشت. اکنون هم اردن از قاچاق کاپتاگون، مواد مخدر، سلاح و مهماتی که وارد خاک آن کشور می‌شود و به امنیت ملی آن آسیب می‌رساند، شاکی است.

در مورد اول، ترکیه، سوریه را به پناه دادن به شبه‌نظامیان حزب کارگران کردستان و ایجاد اردوگاه‌ها و پایگاه‌های آموزشی برای آن‌ها در خاک سوریه متهم می‌کرد؛ در حالی که مقام‌های اردنی دمشق را متهم می‌کنند از شبه‌نظامیان فرقه‌ای وابسته به نیروی قدس سپاه پاسداران ایران که به کشت و تولید مواد مخدر از جمله قرص‌های کاپتاگون، کریستال و غیره مشغول‌اند، حمایت می‌کند. افزون بر اینکه رژیم دمشق با باندهای جنایتکاری که مواد مخدر، سلاح و مواد منفجره از مرز سوریه به اردن قاچاق می‌کنند، همکاری می‌کند. در نتیجه دولت ترکیه در سال ۱۹۹۸ و دولت اردن در سال ۲۰۲۳، اعلام کردند که امنیت ملی خود را از جانب سوریه در خطر می‌بینند.

به دنبال افزایش عملیات حزب کارگران کردستان از خاک سوریه به ترکیه، آنکارا با بسیج نیروی نظامی عظیمی در آن سوی مرز، تهدید کرد به خاک سوریه حمله خواهد کرد تا خودش به این موضوع رسیدگی کند. سپس، مصر و ایران برای جلوگیری از جنگ، پادرمیانی کردند تا اینکه سوریه و ترکیه در ۲۰ اکتبر ۱۹۹۸ توافق‌نامه آدانا را امضا کردند و بحرانی که دو کشور را به سمت رویارویی سوق می‌داد، پایان یافت. توافق‌نامه آدانا که چهار بند اصلی و ضمائمی محرمانه داشت، به بهبود روابط ترکیه و سوریه منجر شد و این وضعیت تا زمان وقوع انقلاب سوریه در سال ۲۰۱۱ ادامه داشت.

این توافق‌نامه را می‌توان در چهار نکته اصلی خلاصه کرد: اول اینکه سوریه پذیرفت در مبارزه علیه تروریسم با ترکیه همکاری کند، دست از حمایت حزب کارگران کردستان بردارد، پایگاه‌های آن را در سوریه از بین ببرد و از نفوذ شبه‌نظامیان به خاک ترکیه جلوگیری کند. دوم اینکه اگر سوریه همچنان به حمایت از شبه‌نظامیان ادامه دهد، ترکیه حق دفاع و مطالبه غرامت بابت خسارات جانی و مالی را برای خود محفوظ می‌دارد. سوم، ترکیه این حق را دارد که شبه‌نظامیان پ‌ک‌ک را تا عمق پنج کیلومتری خاک سوریه تعقیب کند و در صورتی که امنیت ملی آن تهدید شود، اقدام‌های امنیتی انجام دهد و چهارم، پذیرفتن این واقعیت که مناقشات مرزی بین دو کشور پایان یافته است (با امضای این توافق‌ پرونده درخواست سوریه برای بازگرداندن منطقه لوای اسکندرون به خاک آن کشور بسته شد).

با نگاهی به متن توافق‌نامه آدانا می‌توان دریافت که بحران ناامنی در مرزهای ترکیه و سوریه، به آنکارا در خاک سوریه حقوق بسیاری داد و با گذشت زمان، راه را برای مداخله گسترده‌تر ترکیه در سوریه هموار کرد. این در حالی است که این اواخر، وضعیت در مرز سوریه و اردن نیز به‌شدت بحرانی شده و اردن را به واکنشی شدید واداشته است که کشورهای عربی هم تلویحا از آن حمایت می‌کنند و شاید در مراحل بعدی آمریکا هم حمایتش را از آن اعلام کند.

در نتیجه، به‌نظر می‌رسد آشفتگی روزافزون در نوار مرز سوریه و اردن ممکن است دو کشور را به سمت انعقاد توافقی مشابه توافق‌ آدانا سوق دهد. چنین توافقی می‌تواند راه را برای توسعه بحران اردن و سوریه تا جایی هموار کند که اردن ارتشش را در مرز بسیج کند و شاید در داخل خاک سوریه عملیات نظامی محدودی علیه مواضع و پایگاه‌های باندهای قاچاق مواد مخدر در جنوب سوریه انجام دهد. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا توافق‌نامه آدانا دیگری در جنوب سوریه منعقد خواهد شد؟

برگرفته از روزنامه النهارالعربی