صحنه تحولات سیاسی در ایران نه منحصربه‌فرد و نه جدا از صحنه تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی است. علاوه بر آن، با توجه به تفاوت پروژه ژئوپلیتیکی، توانایی‌های راهبردی و پیچیدگی‌ بین موقعیت روبه‌بهبود ایران در منطقه‌ و چالش‌های روزافزون اقتصادی و اجتماعی آن، تحولات این کشور را نمی‌توان تنها از یک زاویه محدود و مشخص بررسی کرد.

حتی اگر وضعیت کنونی ایران در دو تصویر متفاوت هم خلاصه شود، نتیجه ناقص و نادرست باقی می‌ماند؛ زیرا مسئولان دولت از یک‌سو در خصوص مشارکت راهبردی ایران با چین و روسیه و دستاوردهای بزرگ و اخیر جمهوری اسلامی در زمینه نزدیکی با کشورهای عربی به‌ویژه عربستان سعودی ابراز رضایت می‌کنند اما از سوی دیگر، تصویر انقلاب «زن، آزادی، زندگی»، در حالی در اذهان عمومی بازتاب می‌یابد که نخستین سالگرد کشته شدن مهسا امینی، دختر جوان ایرانی که به دست «پلیس امنیت اخلاقی» کشته شد، در خاموشی و سکوت سپری می‌شود.

تصویر اول، نظر گرگوری کاس، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تگزاس، را تایید می‌کند که می‌گوید: «ایران بزرگ‌ترین برنده خاورمیانه است»، زیرا تهران این تلاش را در گستره‌ای بزرگ شامل عراق، سوریه، لبنان و یمن انجام می‌دهد. افزون بر اینکه جمهوری اسلامی ایران این اواخر توانست دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، را به آزادسازی شش میلیارد دلار پول بلوکه‌شده‌اش در کره جنوبی و رهایی پنج زندانی ایرانی در آمریکا در ازای آزادی پنج زندانی آمریکایی در ایران وادار کند.

سخنان علیرضا عنایتی، سفیر جدید تهران در ریاض، که گفت: «ما معتقدیم عربستان سعودی یک شریک راهبردی است که از اهمیت بالایی برخوردار است»، اظهاراتی جدید است که شنیدن آن تا همین اواخر کاملا بعید به‌نظر می‌رسید. بنابراین، تغییر در رویکرد جمهوری اسلامی ایران کاملا مشخص است؛ اما این تغییر راهبردی حتی اگر نوعی تاکتیک در راه تحقق اهداف راهبردی ایران باشد نیز پرسش‌های بسیاری را مطرح می‌کند.

تصویر دوم پرده از این واقعیت برمی‌دارد که خاموشی در سالگرد انقلاب زنان ناشی از سرکوب و خشونت گسترده‌ای است که حتی خانواده مهسا امینی را نیز تحت فشار قرار داد؛ به‌ویژه اینکه پس از بازداشت پدر و دایی مهسا امینی، مسئولان امنیتی به اعضای خانواده امینی هشدار دادند از برگزاری مراسم سالگرد فرزندشان خودداری کنند.

با آنکه رژیم تهران با بیش از ۱۹۰ هزار تن از نیروهای سپاه پاسداران، صدها هزار بسیجی، ده‌ها هزار نیروی اطلاعاتی و ۳۵۰ هزار سرباز را با هدف سرکوب معترضان و مخالفان وارد میدان کرد، انقلاب مردمی فراگیری که آغاز شد، همچنان به مسیرش ادامه می‌دهد. شاید گفته شود خیزش مردمی «به نقطه عطفی نرسید که بتواند هوادارانش را بار دیگر به خیابان‌ها بکشاند»، اما قیام مردمی ایران تخم انقلاب را کاشت و شکی نیست که رسیدن به فصل برداشت مستلزم اندکی صبر و شکیبایی است.

خیزش سراسری باعث شد رژیم جمهوری اسلامی همواره هراسان و آماده سرکوب هر حرکتی باشد. به همین دلیل، شمار زیادی از هنرمندان، نویسندگان و روشنفکران به حبس یا اعدام محکوم شده‌اند. این اواخر، سعید روستایی، کارگردان فیلم «برادران لیلا»، به دلیل ساخت این فیلم و نمایش آن در جشنواره کن به شش ماه حبس تعزیری محکوم شد.

در عین حال، این یک موضوع عادی نیست که مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم با صدور بیانیه‌ به اخراج ۱۱۰ تن از استادان دانشگاه‌ها واکنش نشان دهد. در این بیانیه آمده است: «با اخراج استادان مستقل و منتقد اندک استقلال دانشگاه‌ها نیز از بین می‌رود و دانشگاه فاقد توانمندی لازم برای کمک به پیشرفت کشور می‌شود. با گزینش گروهی احیانا کم‌صلاحیت به عنوان استاد، سرنوشت علم و تحقیق در این دولت به کدام سو می‌رود؟»

علاوه بر آن، سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهوری پیشین ایران، درباره «فروپاشی نظام» هشدار داده است: «آنچه در حال حاضر در کشور اتفاق می‌افتد، با واقعیت نظام جمهوری اسلامی همخوانی ندارد. در واقع کشور دچار یک بحران فراگیر شده است و شکاف میان حکومت و جامعه به دلیل انسداد شیوه‌های حکمرانی پیوسته عمیق‌تر می‌شود». خاتمی با اشاره به اینکه قانون اساسی ایران با چالش‌های بسیاری مواجه است، گفت: «طبقه متوسط که باید موتور محرک جامعه باشد، روزبه‌روز کوچک‌تر و ضعیف‌تر می‌شود.»

حسن روحانی، رئیس‌جمهوری سابق ایران، نیز معتقد است: «قانون جدید انتخابات راه مشارکت مردم را بسته و موضوع تعیین سرنوشت ۸۵ میلیون شهروند را در اختیار افراد معدودی قرار داده است».

در مقابل، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، به دستاوردها و موفقیت‌های بزرگ اشاره می‌کند. او خطاب به فرماندهان سپاه پاسداران گفته بود: «پس از اطمینان از قدرت بازدارندگی و افزایش توانمندی‌های سپاه، اصطلاح گزینه نظامی روی میز است، ارزش و مفهومش را از دست داده است.»

جالب اینجا است که همه امپراتوری‌های ایران باستان تاریخ‌ساز بودند، اما جمهوری اسلامی به‌عنوان پیرو تاریخی ظهور کرد که خود نیاز به اصلاح دارد، افزون بر اینکه مردم را به‌جای آینده بهتر به گذشته بهتر نوید می‌دهد. در واقع، روسیه و ایران برای ایفای نقش یک قطب ضدغربی جاه‌طلبی افسارگسیخته‌ای را دنبال می‌کنند که هرگز نمی‌تواند به هدف برسد.

ایندیپندنت عربی