محمد اشرف غنی، رئیس‌ جمهوری پیشین افغانستان، دوشنبه پنجم تیر (۲۶ ژوئن)، در پیامی صوتی به مناسب «عید قربان» گفت که باید در مورد نوع نظام و قانون اساسی گفت‌وگو شود و چارچوب این گفت‌وگوها نیز مشخص نیز باشد. 

او تاکید کرد که مردم باید در مورد نوع و ماهیت نظام و قانون اساسی تصمیم بگیرند و این تنها راه رسیدن به مشروعیت است. 

او گفت، اینک زمان آن فرار رسیده است که اصول بازی در افغانستان مشخص شود و به این نتیجه برسیم که چه می‌خواهیم. 

با سرنگونی نظام جمهوریت که از حمایت غرب برخوردار بود، طالبان قوانین آن دوران را ملغی اعلام کردند. 

اشرف غنی گفت که شکست‌های سیاسی پی‌درپی، افغانستان را از روند توسعه دور کرده است. 

او گفت که هرچند طالبان عامل اصلی خشونت در ۲۰ سال گذشته بودند، تا حدودی ثبات در قدرت را به ارمغان آورده‌اند، اما نتوانستند خشونت را متوقف کنند.  

او افزود که طالبان صلح دائمی و عادلانه را نپذیرفتند و به همین دلیل، در تقابل با شهروندان افغان و جهان قرار دارند و این رویکرد باعث از دست رفتن فرصت‌ها در کشور می‌شود. 

رئیس ‌جمهوری پیشین افغانستان گفت که طالبان فقط قدرت را به ‌دست گرفتند، اما به مشروعیت نرسیدند.  

او تاکید کرد که استفاده از خشونت برای دستیابی به اهداف سیاسی باید پایان یابد، و گفت که طالبان نخست باید با خود، دوم با دین اسلام که مخالف خشونت است، و سوم با مردم افغانستان صلح کنند. 

اشرف غنی گفت برای بدل شدن افغانستان به قلب آسیا تلاش کرده، اما با سرنگونی حکومتش، به این رویا نرسیده است: «شما اینک حق دارید که از طالبان بپرسید که آن‌ها چگونه می‌خواهند که این کار را بکنند.» 

او طالبان را متهم کرد که منابع طبیعی افغانستان را به حراج گذاشته‌اند و به همین دلیل، مسئولیتی تاریخی بر دوش آنان قرار گرفته است.  

او در ادامه گفت: «طالبان نه مشروعیت، و نه حق فروش معادن افغانستان را از طریق معاملات سری به کسی دارند، و نه کشورها و شرکت‌های خارجی حق دارند منابع کشور را در خلاء مشروعیت تاراج کنند.» 

با روی کار آمدن طالبان، چندین هیئت چینی به افغانستان سفر کرده‌اند و پکن در رویای استخراج معادن پرارزش این کشور است. 

اشرف غنی با اشاره به افرادی که آنان را «جنگ‌سالار نامید، گفت که حاضر نیست که حتی یک قدم مشترک در عرصه سیاسی با آن‌ها بردارد، اما مردم باید در مورد سرنوشت سیاسی و حق زندگیشان تصمیم‌ بگیرند. 

او گفت: «مردم حق دارند از جنگ‌سالاران بپرسند که چرا فرصت‌های طلایی را هدر دادند و جیب‌ها و بانک‌های خود را پر کردند.» 

اشرف غنی ۱۵ اوت ۲۰۲۱ از افغانستان گریخت و این اقدام او باعث شد که در خلاء سیاسی موجود و سردرگمی نیروهای نظامی، طالبان پایتخت را تصرف کنند. غنی اینک در امارت متحده عربی به سر می‌برد، اما در مناسبت‌های مختلف بیانیه صادر می‌کند.