جمهوری اسلامی ایران در ۹ روز گذشته حدود ۱۴ هزار مهاجر افغان را از این کشور اخراج کرده است. ۱۰ روز قبل‌تر از این هم ۱۹ هزار مهاجر افغان اخراج شده بودند. این آمار تنها مربوط به مرز دوغارون هم‌مرز با استان هرات است و مشخص نیست از مرزهای هم‌جوار با استان نیمروز چه تعداد مهاجر اخراج شده‌اند. هم‌زمان، کشتی حامل تعدادی از مهاجران افغان که قصد داشتند از طریق دریا به اروپا بروند، در آب‌های یونان غرق شد. به گزارش خبرگزاری‌ها، در این کشتی ۴۰۰ تا ۷۵۰ مهاجر از کشورهای مختلف حضور داشتند که بیشترشان از جمله ۷۸ پناهنده افغان و پاکستانی، جان خود را از دست داده‌اند.

این‌ها نمونه‌هایی کوچک از روزگار نامراد پناهندگان افغان در کشورهای مختلف است. سازمان ملل متحد دسامبر ۲۰۰۰ تصمیم گرفت از سال ۲۰۰۱، بیستم ژوئن روز جهانی پناهندگان باشد. زیرا قرن ۲۱ به معنای واقعی قرن پناهندگی محسوب می‌شود. فقط در همین ۲۰ سال گذشته، بیشتر جمعیت چهار کشور جهان در اثر جنگ گسترده به پناهجو تبدیل شده‌اند: افغانستان، عراق، سوریه و اوکراین. البته این روند در افغانستان از ۴۵ سال پیش آغاز شد؛ زمانی که کودتای هفتم اردیبهشت زمینه‌ساز نفوذ روس‌ها بر افغانستان شد و آتش جنگ داخلی را در این کشور شعله‌ور کرد.

بر اساس براوردها، بیش از ۱۰ میلیون افغان به دو کشور ایران و پاکستان پناهنده شده‌اند. این دو کشور به دلیل مهاجرپذیر نبودن این حجم بزرگ مهاجران را تنها به صورت موقت پذیرفته‌اند. با این حال پناهندگی افغان‌ها تنها به این دو کشور خلاصه نمی‌شود و می‌توان گفت که افغان‌ها در سه‌چهارم کشورهای جهان پخش شده‌اند؛ حتی در کشورهای آفریقایی با وضعیت اقتصادی ضعیف. در دو سال گذشته پس از سقوط دولت جمهوریت در افغانستان و سلطه طالبان هم صدها هزار افغان که روزگاری با نیروهای خارجی در این کشور همکاری داشتند، به این کشورها منتقل شدند.

آمریکا با بیش از ۱۲۰ هزار پناهنده افغان، بیشترین سهم را در پذیرش این پناهندگان داشته است. پس از آن کانادا، آلمان و بریتانیا نیز کشورهای بودند که هزاران شهروند افغانستان را به عنوان پناهنده پذیرفتند. با این حال روند پناهندگی افغان‌ها همچنان روبه‌افزایش است.

مسیرهایی که افغان‌ها برای رسیدن به مقصد طی می‌کنند، پرچالش و همراه با خطرات جانی است. آن‌ها برای رسیدن به کشورهای اروپایی مجبورند از مرزهای ناامن و پرخطر، دیوارهای مرزی بلند، شبکه‌ها و باندهای تبهکار و دریاهای پرتلاطم عبور کنند. برای رسیدن به آمریکا و کانادا هم حداقل باید از ۱۵ کشور بگذرند که بیشتر این مسیر هم پیاده طی می‌شود و باید از میان جنگل‌های خطرناک، گروه‌های قاچاق مواد مخدر و باندهای تبهکار عبور کنند. تازه مشخص نیست آیا درخواست پناهندگی آنان پذیرفته می‌شود یا خیر.

با این حال خطرات جانی مسیر پناهندگی باعث نشده است افغان‌ها از خیر رسیدن به مقصد بگذرند. صدها هزار افغان در حال حاضر در افغانستان منتظر دریافت پاسپورت برای رفتن به کشور سوم و آغاز سفر تاریک و پرخطر پناهندگی‌اند. حجم درخواست‌ها برای پاسپورت به حدی است که بین هشت تا ۱۰ ماه طول می‌کشد تا کسی بتواند گذرنامه بگیرد. در این میان برخی باندهای جعل سند هم با استفاده از استیصال مردم، پول زیادی به جیب می‌زنند. آن‌ها پاسپورت‌های جعلی آماده می‌کنند و به مبلغ گزافی به مردم می‌فروشند. البته به محض درخواست ویزا مشخص می‌شود که این پاسپورت‌ها جعلی‌اند ولی آن‌وقت دیگر دیر شده است.

بیشتر پناهندگان افغان برای رسیدن به مقصد از باندهای قاچاق انسان کمک می‌گیرند. این باندها بدون هیچ گونه تضمینی گروه‌های بزرگی از پناهندگان را به سوی کشورهای مقصد حرکت می‌دهند و بی‌توجه به وضعیت پناهجویان، آنان را از میان کوه‌های پر از برف می‌گذرانند یا بر کامیون‌های یخچال‌دار و کشتی‌های خراب سوار می‌کنند. این باندهای قاچاق گاه پناهندگان را به گروه‌های تبهکار می‌فروشند و آنان نیز از پناهندگان باج می‌گیرند و آن‌ها را به صورت گروگان نزد خود نگه می‌دارند.

به طور کلی وضعیت پناهندگان افغان تا رسیدن به مقصد بدترین شکل مهاجرت و پناهندگی است. آن‌ها تا پای مرگ می‌روند تا به مقصد برسند اما رسیدن به مقصد تازه گذر از اولین مرحله از مشکلات است و آن‌ها حالا باید نشان دهند که واجد شرایط پناهندگی‌اند؛ چیزی که اکثر افغان‌ها تا زمان رسیدن به مقصد به آن فکر نمی‌کنند.