توافق صلح احتمالی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان به درگیری‌های جاری بین این دو کشور منطقه قفقاز پایان می‌دهد. با این حال، چند موضوع حل‌نشده باقی مانده است که شاید فقط مسئله این دو کشور نباشد.

به گزارش اورشلیم پست، با پایان گرفتن گفت‌وگوهای اولیه میان نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، که هفته گذشته با حضور ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، صورت گرفت، دور بعدی دیدارها احتمالا با حضور گروهی از رهبران اروپایی همچون امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، و اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، انجام می‌شود.

بعد از آنکه پاشینیان اعلام کرد دولت ارمنستان منطقه مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی را- که ارمنی‌ها آن را آرتساخ می‌نامند- جزو قلمرو آذربایجان به رسمیت می‌شناسد، احتمال توافق بین این دو رقیب سرسخت زیاد شد.

پاشینیان در نشست مطبوعاتی روز ۲۲ مه گفت: «ارمنستان تمامیت ارضی ۸۶ هزار و ۶۰۰ کیلومترمربعی آذربایجان را به رسمیت می‌شناسد، با این فرض که آذربایجان نیز تمامیت ارضی ۲۹ هزار و ۸۰۰ کیلومترمربعی ارمنستان را به رسمیت بشناسد.»

به گزارش وب‌سایت خبری آستاروژن، نووستی، پاشینیان در ادامه گفت: «این ۸۶ هزار و ۶۰۰ کیلومترمربع قره‌باغ کوهستانی را نیز در برمی‌گیرد.»

ارامنه آذربایجان و مناطق اطراف

این منطقه، که در تصرف آذربایجان قرار دارد، محل زندگی ۱۲۰ هزار نفر از ارامنه قومی است. قره‌باغ کوهستانی در سطح بین‌المللی بخشی از جمهوری آذربایجان شناخته می‌شود، گو اینکه مردم آن، بعد از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، به جدایی از باکو رای دادند. این تصمیم به درگیری‌هایی انجامید که تا سال ۱۹۹۴ ادامه یافت و در نهایت در آن سال به آتش‌بس رسید.

در سال ۲۰۲۰، جنگی دیگر در گرفت و ارمنستان را واداشت که حدود دو سوم آرتساخ را واگذار کند. شهرهای باقی‌مانده از طریق کریدور لاچین، که در کنترل نیروهای حافظ صلح روسی بوده است، به ارمنستان متصل می‌شود. با این حال، در ماه دسامبر گذشته، نیروهای آذربایجان آن منطقه را محاصره کردند و دسترسی ساکنان آن را به غذا و دارو، و در بیشتر مناطق به برق و گاز، نیز قطع کردند. در ماه آوریل، آذربایجان یک ایست بازرسی برای مهار دسترسی به آرتساخ برپا کرد. ارمنستان مدعی است که این اقدام کنترل روسیه بر منطقه را دور می‌زند.

الداد بن آهارون، پژوهشگر موسسه پژوهشی صلح فرانکفورت و کارشناس روابط اسرائیل و آذربایجان، به مدیا لاین گفت: «اینجا باید کل معضل جغرافیای سیاسی را در نظر بگیریم. بازیگران زیادی در این درگیری شرکت دارند. بنابراین، این مشکل فقط به جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان و جوامع پراکنده آن‌ها محدود نیست. ایران، ترکیه، اسرائیل، و روسیه نیز این درگیری را به بن‌بست کشانده‌اند و سعی کرده‌اند آن را با توجه به منافع خودشان مدیریت کنند.»

او در ادامه گفت: «امیدهایی برای پیشرفت احتمالی مذاکره بین علی‌اف و پاشینیان (به تشویق اتحادیه اروپا و آمریکا و روسیه) وجود دارد، اما رفتار هفته گذشته هر دو آن‌ها در مقابل پوتین بر این واقعیت تاکید داشت که هنوز راه‌حل رضایت‌بخشی برای اجرای توافق کریدور لاچین پیدا نشده است، چه برسد به اجرای مفاد مورد پذیرش دو طرف درباره وضعیت و امنیت بلند‌مدت جمعیت ارمنی‌های قومی که هنوز در قره‌باغ باقی مانده‌اند. مورد دوم در توافق‌نامه آتش‌بس، که با میانجیگری روسیه در سال ۲۰۲۰ برقرار شد، نیز مورد توجه قرار نگرفت.»

نگرانی ارمنی‌ها این است که با واگذاری قره‌باغ، راه برای نسل‌کشی تازه‌ای هموار شود. در نسل‌کشی ترک‌های عثمانی بین سال‌های ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷، حدود ۱.۵ میلیون ارمنی کشته شدند، چیزی که ترکیه امروزی- متحد اصلی آذربایجان- از پذیرش آن سر باز می‌زند.

روز ۲۳ مه ۲۰۲۳، گارگین دوم، رهبر مذهبی ارمنیان جهان، در بیانیه‌ای نگرانی‌اش را از این موضوع اعلام کرد. در این بیانیه آمده است: «استقلال آرتساخ و ارمنستان، که به بهای خون فرزندانمان تایید شده است، معامله‌شدنی نیست. این وطن متعلق به همه است و تصمیم درباره آن باید بر اساس مفاد اصلی قانون اساسی ارمنستان گرفته شود، نه به صلاح‌دید حزب‌ها و گروه‌های سیاسی خاص.»

به نظر می‌رسد کارت‌های برنده این مذاکرات نزد آذربایجان است که هم از نظر جغرافیایی و نظامی بزرگ‌تر از ارمنستان است و هم متحدانی مهم نظیر ترکیه و اسرائیل دارد.

این درحالی است که متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، این پیشرفت را ستود و در توییتر نوشت: «توافق نهایی نزدیک است و ما مصمم هستیم به دوستان خود در دستیابی به آن کمک کنیم[...] جامعه جهانی باید با قدرت از این روند حمایت کند.»

پوتین نیز بعد از دیدارهای هفته گذشته به تحقق توافق صلح خوشبین بود. او گفت: «به نظر من، هنوز سوال‌هایی بی‌پاسخ مانده‌ است. در این مورد با همکاران آذربایجانی و ارمنستانی خود صحبت کردیم. این‌ها مسائلی کاملا فنی‌اند.»