طاهر زهیر، از مقام‌های ارشد دولت پیشین افغانستان، روز پنج‌شنبه، ۱۱ اردیبهشت در زادگاهش شهرستان دره‌صوف استان سمنگان تسلیم طالبان شد. عکس‌هایی که از طاهر زهیر منتشر شد، او را بدون اسلحه و با چشم‌های خسته و پر از حسرت نشان می‌دهد. جنگجوهای طالبان در روی جاده‌ای در مسیر دره‌صوف-مزارشریف با لبخند کنار او ایستاده‌اند و از او عکس می‌گیرند.
طاهر زهیر روز پنج‌شنبه از دره‌صوف به مزارشریف منتقل شد و از مزارشریف به کابل منتقل خواهد شد.
محمد طاهر زهیر کیست؟
طاهر زهیر ۵۱ ساله و زاده شهرستان هزاره‌نشین دره‌صوف در استان سمنگان است. او دارای تحصیلات عالی در علوم اسلامی است و پس از فروپاشی رژیم طالبان در اواخر ۲۰۰۱، فعالیت خود را در چارچوب حزب وحدت اسلامی افغانستان به رهبری کریم خلیلی از رهبران سیاسی هزاره‌ها آغاز کرد. زهیر در سال ۱۳۸۹، با پیروزی در انتخابات پارلمانی، وارد فعالیت سیاسی شد و یک دور به نمایندگی از مردم سمنگان در مجلس نمایندگان افغانستان حضور داشت. زهیر در سال ۱۳۹۴ توسط اشرف غنی رئیس جمهوری وقت در مسند استانداری بامیان گمارده شد و پنج سال در این مسند کار کرد. پس از آن اشرف غنی او را در مسند وزارت اطلاعات و فرهنگ گمارد. در ماه‌های آخر حاکمیت دولت اشرف غنی و پس از سقوط پی در پی شهرستان‌ها و روستاها به دست طالبان، اشرف غنی باری دیگر زهیر را در مسند استانداری بامیان گماشت. زهیر به دلیل نفوذ اجتماعی و تجربه‌ای که از پنج سال کار در بامیان داشت، با راه‌اندازی چند عملیات شهرستان‌های کهمرد و سیغان را که به تصرف طالبان درآمده بودند از دست این گروه خارج کرد.
در حالی که نیروهای امنیتی دولت وقت به امکانات کافی در نبرد با طالبان دسترسی نداشتند، زهیر با راه‌ندازی کارزارهای مردمی برای جبهات جنگ امکاناتی از جمله مواد غذایی فراهم کرد. او مادران و خانواده‌های بامیانی را ترغیب کرد که با پختن نان و ارسال آن به جبهات جنگ، از نبرد علیه طالبان دفاع کنند.
با فرار اشرف غنی در ۱۵ اوت ۲۰۲۱ از کابل و فروپاشی دولت مرکزی، شهرهایی که تا آن لحظه در دست نیروهای امنیتی و مردم بودند، به سرعت یکی پی دیگر به تصرف طالبان درآمدند. طاهر زهیر نیز از همان لحظه از انظار مردم ناپدید شد. منابع نزدیک به زهیر می‌گویند که او به درخواست بقیه مقام‌های وقت بامیان از رفتن به کابل و خارج شدن از افغانستان پاسخ رد داد و با شماری از همراهانش در یکی از روستاهای بامیان مخفی شد. زهیر قصد داشت تا مقاومت مسلحانه علیه طالبان در مناطق هزاره‌نشین آغاز شود، اما با گذشت هر روز این امکان که هزاره‌ها جبهه مسلحانه‌ای علیه طالبان باز کنند تضعیف شد. هرچند جبهه مقاومت ملی افغانستان در پنجشیر شکل گرفته بود و علیه طالبان می‌جنگید، اما هزاره‌ها به دلایل مختلف از پیوستن به این جبهه خودداری کردند.
زهیر که تا آخرین روزهای حاکمیت دولت اشرف غنی علیه طالبان جنگیده بود، فرصتی خروج از افغانستان را از دست داده بود و ناچار میان روستاهای بامیان و سمنگان در خفا زندگی می‌کرد.
در اوایل ۲۰۲۲ و زمانی که مولوی مهدی مجاهد، فرمانده هزاره‌تبار طالبان در بلخاب حاکم بود و دولت مرکزی طالبان در افتاد، طاهر زهیر به بلخاب رفت و تحت حمایت مهدی در آن شهرستان زندگی می‌کرد. طاهر زهیر به عنوان مشاور مولوی مهدی عمل می‌کرد و سعی کرد با امکانات نظامی و حمایت مردمی که مولوی مهدی در میان ساکنان بلخاب به دست آورده بود، در آنجا سنگری علیه طالبان ایجاد کند.
در اواسط ژوئن ۲۰۲۲ و پس از وقوع درگیری و شکست مولوی مهدی در بلخاب، عبدالله سرحدی استاندار طالبان در بامیان گفت، آنچه در بلخاب اتفاق افتاد، حاصل مشوره‌های طاهر زهیر به مولوی مهدی است. سرحدی در مصاحبه با خبرگزاری آوا (وابسته به نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران) ادعا کرد که طاهر زهیر و قیس خان وکیلی، مولوی مهدی را به جنگ علیه طالبان تحریک کردند تا با استفاده از او، جبهه جنگ علیه طالبان را در میان هزاره‌ها شکل دهند.
در اواخر ژوئیه ۲۰۲۲ و پس از متواری شدن مولوی مهدی و نیروهایش به مناطق کوهستانی بلخاب، منبعی نزدیک به مولوی عکسی از او را با ایندیپندنت فارسی به اشتراک گذاشت که نشان می‌داد طاهر زهیر نیز در کنار او حضور دارد. این عکس در یک منطقه کوهستانی گرفته شده بود و موقعیت دقیق آنان قابل تشخیص نبود.
قیس خان وکیلی عضو پیشین مجلس نمایندگان افغانستان از بامیان بود که در فوریه ۲۰۲۳ از کابل بازداشت شد و یک هفته قبل و در جریان مذاکره برای تسلیم شدن طاهر زهیر، آزاد گردید.
قیس خان وکیلی نیز در ابتدا از همراهان طاهر زهیر بود، اما با شکست و سپس کشته شدن مولوی مهدی، این دو نفر بی برنامه شدند و تلاش‌های آنان برای بسیج نیرو علیه طالبان نتیجه نداد. منابع نزدیک به زهیر می‌گویند که او در ۲۰ ماه گذشته هیچ‌گونه حمایتی برای شکل دهی مقاومت مسلحانه علیه طالبان دریافت نکرد و در اثر سرخوردگی از این ناکامی به طالبان تسلیم شد.
طاهر زهیر در نزدیک به ۲۰ سال فعالیت سیاسی در دوران حاکمیت دولت جمهوری در افغانستان، هیچگاه در مسندی نظامی کار نکرد. تنها تجربه زهیر در عرصه نظامی، حضور نمادین او در جبهات جنگ علیه طالبان در ماه‌های آخر کارش به عنوان استاندار بامیان بود. زهیر بیشتر از اینکه یک چریک نظامی باشد، یک چریک فرهنگی است. با این حال، او تصور می‌کرد که ممکن است بلخاب و دره‌صوف مانند دهه ۹۰ میلادی باری دیگر به سنگر مستحکم ضد طالبان تبدیل شوند، اما این اتفاق نیافتاد.
منابع نزدیک به طاهر زهیر می‌گویند که او چندین بار تلاش کرد از راه‌های غیر قانونی از افغانستان به ایران پناه ببرد، اما پس از کشته شدن مولوی مهدی در ماه اوت ۲۰۲۲ در روستای در نزدیک مرز ایران، از این کار دست کشید. طالبان نیز بارها در بامیان و سمنگان عملیات جستجو و بازداشت طاهر زهیر را راه‌اندازی کردند و شماری از نزدیکان و بستگان او را بازداشت و شکنجه کردند، اما موفق به گرفتاری او نشدند.
منابع گفتند که در هفته‌های اخیر، کریم خلیلی رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان در ترکیه زندگی می‌کند برای تسلیم شدن طاهر زهیر به طالبان پادرمیانی کرد. براساس توافقی که بر سر تسلیم شدن زهیر به طالبان شکل گرفت، طالبان به طاهر زهیر آسیب نمی‌رسانند و او را زندانی نمی‌کنند. طرف این توافق که اداره استخبارات (اطلاعات) طالبان است به طاهر زهیر دو پیشنهاد را مطرح کرده است که شامل ماندن در افغانستان و کار در یکی از ادارههای طالبان و یا خروج امن از افغانستان است.
هرچند تاکنون مشخص نیست که طاهر زهیر کدام یک از این پیشنهادهای طالبان را پذیرفته است، اما منابع نزدیک به او می‌گویند در صورتی که طالبان به توافق خود پایبند بمانند، زهیر از افغانستان خارج خواهد شد.
