در دو سال اخیر، بحران انرژی باعث شد تا برخی از کشورهای عمده صنعتی دنیا نیز به منظور تامین بخشی از برق مورد نیاز، سهم زغال‌سنگ را در سبد انرژی افزایش دهند. مشکل تامین گاز طبیعی موردنیاز، باعث افزایش مازوت‌سوزی در نیروگاه ها نیز شد. اما نکته جالب‌توجه این بود که مازوت‌سوزی در این کشورها، به افزایش آلودگی هوا و تعطیلی مدارس یا ادارات دولتی منجر نشد. باید در نظر داشت که مازوت سوخت دوم نیروگاه‌های بخاری است، و در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و گازی نیز سوخت دوم گازوئیل و نفت کوره به‌شمار می‌رود.
کشورهای اروپایی با تکیه بر منابع مالی خوب و تکنولوژی پیشرفته، معضل آلودگی هوا بر اثر مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها را از طریق نصب فیلتر در دودکش‌ها حل کرده‌اند. گاز خروجی از این نیروگاه از این طریق تصفیه، و از انتشار آلودگی ناشی از سوخت مازوت و یا زغال‌سنگ جلوگیری می‌شود.
در ایران، آلودگی ناشی از مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها، در هفته‌های اخیر باعث تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در برخی شهرها، از جمله تبریز، اصفهان، کاشان و... شده است. مسئولان محلی برای کاهش تردد در شهرها، میزان دورکاری کارمندان را در برخی ادارت وموسسات دولتی افزایش داده‌اند. اینک این پرسش مطرح می‌شود که کشوری که دارنده دومین ذخیره گاز طبیعی دنیا است و در عین حال، از قابلیت و ظرفیت بسیار خوبی نیز در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید وباد برخوردار است، چرا باید به مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها وادار شود؟
ناترازی در تولید ومصرف گاز طبیعی
مشکل عمده صنعت گاز طبیعی ایران، در کنار طراحی اشتباه راهبرد گاز طبیعی، تداوم ناترازی در تولید و مصرف است و تاکنون کوششی جدی برای حل این دو مشکل اساسی، از مسئولان جمهوری اسلامی ایران مشاهده نشده است. میدان عظیم پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز طبیعی مصرفی در ایران را تامین می‌کند، از سال آینده به تدریج با افت فشار وکاهش ظرفیت تولید روبه‌رو خواهد شد. عمر تولید اکثر چاه‌های نفت ایران اینک در نیمه دوم است. پارس جنوبی نیز از سال آینده وارد نیمه دوم عمر تولید خود خواهد شد و پیش‌بینی می‌شود که از سال آینده، هر سال ۱۰ میلیارد متر مکعب از ظرفیت تولید آن کاسته شود. با افزایش افت فشار در دو سه سال آینده، تقریبا به اندازه ظرفیت تولید یک فاز پارس جنوبی از ظرفیت تولید آن کاسته خواهد شد.
هفته گذشته، احمد زراعت، رئیس دفتر انرژی سازمان برنامه و بودجه، در مورد مشکلات متعدد صنعت انرژی ایران گفت که ناترازی در تولید و مصرف گاز تا دو دهه بعد، یعنی تا سال ۱۴۲۰، ادامه خواهد داشت. انتشار این خبر باعث نگرانی سرمایه‌گذاران پتروشیمی و سایر صنایع سنگین کشور شده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
تداوم راندمان پایین نیروگاه‌ها
راندمان پایین نیروگاه‌ها در ایران، از معضلات جدی صنعت برق ایران است و ارتباط مستقیمی با امنیت انرژی ایران دارد. میانگین راندمان نیروگاه‌های برق در ایران بین ۳۴ تا ۳۹ درصد محاسبه می‌شود، اما این رقم در کشورهای پیشرفته در حدود ۶۰ درصد است. محاسبات نشان می‌دهد که با بهبود هر نیم‌درصد راندمان نیروگاهی کشور، می‌توان سالانه ۸۴۶ میلیون مترمکعب سوخت صرفه‌جویی کرد. در مورد میزان مصرف گاز طبیعی در نیروگاه‌های برقی-حرارتی در ایران، باید در نظر داشت که سالیانه بین ۶۵ تا ۷۰ میلیارد متر مکعب گاز به این نیروگاه‌ها تحویل داده می‌شود، اما راندمان کم نیروگاه‌ها، توازن میزان گاز تحویلی و برق تولیدشده را از بین می‌برد. همچنین، بر اساس آمارهای وزارت نیرو، ۱۳ درصد از برق تولیدی کشور، در شبکه فرسوده و قدیمی انتقال و توزیع تلف می‌شود.
مشکلات ایران فقط در بخش گاز طبیعی نیست. با توجه به افزایش مصرف سالیانه برق برای تامین برق مورد نیاز در ایران، باید میانگین سالانه حدود ۲۵۰۰ مگاوات ظرفیت جدید تولید برق کشور اضافه شود و این میزان در نهایت در سال ۱۴۰۴ باید به به ۹۸ هزار مگاوات برسد. این در حالی است که طبق برنامه ششم توسعه که سال پیش به پایان رسید، باید حدود ۴۷۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید برق افزوده می‌شد که عملیاتی نشد. پیش‌بینی شده است که در ۱۴۰۴، ظرفیت اسمی نیروگاه‌های برق حدود ۱۰۹ هزار مگاوات خواهد بود. اما با سیاست خارجی فعلی جمهوری اسلامی ایران، این هدف‌گذاری دست‌یافتنی به نظر نمی‌رسد.
مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها
با توجه به ناترازی موجود در شبکه گازرسانی کشور، روزانه معادل ۱۹۰ میلیون لیتر فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی به نیروگاه‌های کشور تحویل داده می‌شود. آمار موجود نشان می‌دهد که امسال روزانه حدود ۱۳ میلیون لیتر نفت کوره به نیروگاه‌ها تحویل داده شده است. این میزان در فصول سرد سال به ۳۵ میلیون لیتر در روز نیز می‌رسد. طبق آمار سال گذشته، میزان مصرف سوخت در فصل سرد سال حدود ۲۲۵ میلیون لیتر بوده است. سوخت تمام نیروگاه‌های ایران، اعم از بخاری، گازی و سیکل ترکیبی، با گاز طبیعی تامین می‌شود و اولویت نخست وزارت برق هم این است که نیروگاه‌ها گاز طبیعی مصرف کنند. اما در فصل زمستان، اولویت با تامین گاز موردنیاز در حوزه خانگی و شهری است.
با توجه به دو-اولویتی نبودن اقتصاد و رفاه مردم برای حکومت جمهوری اسلامی ایران، به نظر نمی‌رسد که این نظام برای حل مشکلات موجود، اعم از ابربحران انرژی یا تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا، برنامه جامعی داشته باشد.
در دو سال اخیر، از جمله به دلیل شیوع کرونا، کیفیت سیستم آموزشی در ایران افول کرد. دولت ابراهیم رئیسی از اواسط پاییز به بهانه آلودگی هوا، مدارس و دانشگاه‌ها، و در برخی موارد ادارت دولتی، را در برخی شهرها تعطیل کرده است. اما مشکل آلودگی هوا با چنین تمهیداتی حل نخواهد شد. به‌رغم صرف میلیاردها دلار برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر، سهم این نیروگاه در تامین برق موردنیاز در کشور کمتر از نیم‌درصد است. برای افزایش تولید و جلوگیری از افت فشار در میدان پارس جنوبی، به حداقل ۱۵ سکوی ۲۰ هزار تنی نیاز است که تکنولوژی ساخت این سکوها فقط در اختیار برخی شرکت‌های انرژی غربی است و آنها هم بدون رفع تحریم، وارد صنعت انرژی ایران نخواهند شد.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اخیرا با توجه به تداوم مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و افزایش آلودگی هوا در شهرهای نیروگاهی، گزارشی در این زمینه منتشر کرد. در این گزارش آمده است: «به دلیل غلظت بالای گوگرد در سوخت‌های مایع، فیلتراسیون دودکش به روش تر قادر است آلاینده SO2 را تا حد قابل‌قبولی حذف کند. این روش به لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر بوده و در کوتاه‌مدت قابل اجراست. محدودیت این روش، مصرف بالای آب در فیلتراسیون دودکش است، لذا در نیروگاه‌های مستقر در مناطق جنوبی و شمالی کشور قابلیت اجرا دارد. این روش هرچند قادر است به طور مناسبی اکسید گوگرد خروجی از نیروگاه‌ها را تصفیه کند، لکن همچنان خوردگی کوره‌های نیروگاه‌ها به عنوان یک معضل فنی پابرجاست.»
واردات و خرید فیلتراسیون، هم به دلیل کمبود منابع مالی و هم تداوم تحریم‌ها، در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست. با توجه به اینکه در ۱۴ نیروگاه از ۱۶ نیروگاه فعال در کشور مازوت سوزانده می‌شود، می‌توان به حجم آلودگی هوا در سطح کشور پی برد. روز شنبه، ۷ ژانویه (۱۷ دی)، شرکت بوتاش ترکیه از کاهش ۷۰ درصدی حجم گاز صادراتی ایران به ترکیه خبر داد. وزارت نفت به بهانه بروز نقص فنی، حجم گاز صادراتی به ترکیه را کاهش داده است. قطع گاز صادراتی ایران به ترکیه در فصل سرما، در سال‌های قبل نیز رخ داده و باعث بروز مشکلاتی برای صنایع ترکیه شده بود.
ادامه وضع موجود، هم باعث از بین رفتن مقصد صادراتی گاز طبیعی ایران در آینده خواهد شد، هم با مازون‌سوزی، سلامت مردم ایران را در معرض خطر جدی قرار خواهد داد. تا اولویت‌های حکومت جمهوری اسلامی تغییر اساسی نکند، ابربحران انرژی نیز ادامه می‌یابد. از این گذشته، سطح مشکل آلودگی هوا نیز به علت مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها گسترش خواهد یافت و به احتمال زیاد، در سال‌های آینده شاهد افزایش بیماری‌های تنفسی در ایران خواهیم بود.
