سفر رسمی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، به هند که صبح جمعه ۵ دسامبر (۱۴ آذر) با استقبال نارندرا مودی آغاز شد، نقطه عطفی تازه در روابط مسکو و دهلی‌نو به شمار می‌رود، زیرا در این  سفر، دو طرف، مجموعه‌ای از توافق‌های اقتصادی، انرژی و دفاعی را نهایی کردند که در برابر فشارهای غرب به‌ویژه برای پایان جنگ اوکراین، پیام روشنی را مخابره می‌کند.

این نخستین حضور پوتین در هند از زمان آغاز جنگ تمام‌عیار روسیه علیه اوکراین در سال ۲۰۲۲ است و همین مسئله وزن سیاسی این سفر را دوچندان کرده است. پوتین و مودی درباره طیفی از موضوع‌های راهبردی از انرژی و تجارت گرفته تا همکاری‌های نظامی و پروژه‌های فناورانه مشترک، پشت درهای بسته گفتگو کردند.

ولادیمیر پوتین روز جمعه اعلام کرد مسکو آماده است به ارسال «بی‌وقفه» محموله‌های نفت و سوخت به هند ادامه دهد؛ این در حالی‌ است که دهلی‌نو برای قطع خرید نفت از روسیه زیر فشار شدید دولت آمریکا قرار دارد.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، در ماه مرداد، در واکنش به تداوم صادرات نفت روسیه به هند، بر واردات اکثر کالاهای هندی به آمریکا تعرفه‌های سنگینی تا ۵۰ درصد اعمال کرد. واشنگتن این تصمیم را اقدامی برای جلوگیری از تامین مالی جنگ روسیه در اوکراین می‌داند.

نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، که میزبان پوتین در نشست دوجانبه دهلی‌نو است، در این دیدار از «تعهد پایدار و تزلزل‌ناپذیر» روسیه به هند قدردانی کرد. پوتین هم پس از دیدار با مودی، گفت: «روسیه تامین‌کننده‌ قابل‌اعتماد نفت، گاز، زغال‌سنگ و همه نیازهای انرژی هند است.» مودی هم تاکید کرد که «امنیت انرژی» یکی از پایه‌های مهم روابط هند و روسیه به شمار می‌رود؛ هرچند به‌طور مشخص به نفت اشاره نکرد.

هند پس از آغاز جنگ اوکراین، به یکی از خریداران اصلی نفت روسیه تبدیل شد و به مسکو بازاری حیاتی داد. این بازار پس از کاهش شدید خرید نفت روسیه از سوی اروپا اهمیت بیشتری هم پیدا کرد. در سال ۲۰۲۴، روسیه حدود ۳۶ درصد از کل واردات نفت خام هند را تامین کرد که معادل روزانه ۱.۸ میلیون بشکه نفت تخفیف‌دار است. با این حال، دهلی‌نو در ماه‌های اخیر و تحت فشارهای خارجی، میزان خرید نفت از روسیه را کاهش داد.

پوتین همچنین گفت که در این دیدار «جزئیات فراوانی» درباره تحولات اوکراین و تلاش‌های روسیه برای «رسیدن به یک راه‌حل صلح‌آمیز» را با مودی در میان گذاشته است، از جمله گفتگوهایی که مسکو «با برخی شرکا از جمله ایالات متحده» انجام می‌دهد. نخست‌وزیر هند نیز تاکید کرد: «هند همواره طرفدار صلح در موضوع اوکراین بوده است.»

چالش دیپلماتیک هند برای برقراری توازن میان غرب و شرق

هند تلاش می‌کند در شرایطی پیچیده میان حفظ واردات راهبردی انرژی از روسیه و جلوگیری از ایجاد تنش با دولت ترامپ، توازن برقرار کند؛ به‌ویژه در حالی که مذاکراتش با واشنگتن برای کاهش تعرفه‌ها هم ادامه دارد.

پانکاج ساران، سفیر پیشین هند در مسکو، در تحلیلی در روزنامه تایمزآوایندیا نوشت: «حفظ توازن بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست خارجی هند است.» مودی در این دیدار پوتین را «دوست من» خطاب کرد و  روابط دیرینه دو کشور را ستود. دو طرف اعلام کردند که بر سر «برنامه همکاری اقتصادی تا سال ۲۰۳۰» به توافق رسیده‌اند؛ برنامه‌ای که به گفته مودی، باعث «تنوع، توازن و پایداری در تجارت و سرمایه‌گذاری» میان دو کشور خواهد شد.

مبادلات تجاری روسیه و هند در سال مالی ۲۵‌ــ۲۰۲۴ به ۶۸.۷ میلیارد دلار رسید؛ رقمی که تقریبا شش برابر قبل از همه‌گیری کرونا است. با این حال، صادرات هند به روسیه تنها ۴.۸۸ میلیارد دلار بود که توازن تجاری را به میزان قابل‌توجهی به هم زد.

اشوک مالک، کارشناس گروه مشاوره آسیایی، هم به خبرگزاری فرانسه گفت: «این سفر بخشی از راهبرد هند برای تنوع‌بخشی به حوزه‌های راهبردی و اقتصادی است. به‌ویژه در زمانی که تعرفه‌های آمریکا به اقتصاد هند آسیب زده است.»

هند یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان تسلیحات در جهان است و روسیه طی دهه‌های گذشته تامین‌کننده اصلی آن بود، اما دهلی‌نو در سال‌های اخیر تلاش کرد منابع جایگزین را تقویت کند و تولید داخلی سلاح را افزایش دهد. سهم روسیه از واردات تسلیحاتی هند از ۷۶ درصد در سال‌های ۱۳‌‌ــ۲۰۰۹ به ۳۶ درصد در دوره زمانی ۲۳‌ــ۲۰۱۹ کاهش یافت.

در این دیدار، علاوه بر گفتگو درباره تسلیحات پیشرفته شامل سامانه‌های پدافند هوایی، جنگنده‌ها و زیردریایی‌های هسته‌ای، هند خواستار دسترسی آسان‌تر به بازارهای روسیه شد.

سفر پوتین عصر جمعه پس از حضور در ضیافت رسمی دولتی در دهلی‌نو به پایان می‌رسد. پوتین در جریان نشست خبری مشترک با مودی گفت که روسیه نه‌تنها آماده تامین مداوم سوخت برای هند است، بلکه در پروژه ساخت یک نیروگاه هسته‌ای پیشرفته در این کشور نیز مشارکت خواهد کرد. این سطح از همکاری انرژی، به‌ویژه در شرایطی که بازار جهانی نفت تحت تاثیر جنگ اوکراین و فشارهای سیاسی واشنگتن متلاطم است، حامل پیام روشنی درباره استحکام پیوندهای مسکو‌ــ‌دهلی‌نو است.

رهبر کرملین حتی خبر داد نسخه هندی رسانه دولتی «راشا تودی» به‌زودی آغاز به کار خواهد کرد تا به گفته او، «اطلاعات واقعی» درباره روسیه در دسترس مخاطبان هندی قرار گیرد. از سوی دیگر، مودی نیز در این نشست اعلام کرد که دو کنسولگری جدید هند در خاک روسیه افتتاح می‌شود و برای صدور ویزای توریستی تسهیلات تازه‌ای برقرار خواهد شد.

نخست‌وزیر هند در پاسخ به پرسشی درباره جنگ اوکراین هم گفت که کشورش «از ابتدا بر موضع صلح تاکید داشت» و آماده است در «پیدا کردن راه‌حلی پایدار» مشارکت کند؛ موضعی که هند طی ماه‌های گذشته برای حفظ توازن میان غرب و روسیه آن را تکرار کرده است.