در حالی که سه ماه از اعتراض‌های مردمی علیه جمهوری اسلامی می‌گذرد، نقش هنرمندان و چهره‌های سرشناس عرصه‌های مختلف نه تنها کمرنگ نشده، بلکه همراهی آن‌ها با مردم معترض، جمهوری اسلامی را وادار کرده است برای برخورد با آن‌ها روش‌های جدیدی به کار گیرد، از احضار و آزادی به قید وثیقه گرفته تا تهدید به تصویب طرحی در مجلس برای نظارت بر «سلبریتی‌ها» در فضای مجازی.

حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو هیئت‌ رئیسه مجلس، روز ۱۶ آذر اعلام کرد چند طرح در مجلس در دست تدوین است که قوه قضاییه را «مکلف» می‌کند با افراد سرشناس بابت آنچه در فضای مجازی منتشر می‌کنند، برخورد کند. به گفته او، این افراد چیزهایی منتشر می‌کنند که ممکن است به «فضای روانی جامعه، به اقتصاد جامعه و حتی به سلامتی جامعه» آسیب بزند.

یک روز پیش از آن، روزنامه کیهان «سلبریتی‌ها» را به «کم‌سوادی» متهم کرد و نوشت: «سلبریتی ایرانی موجود باهوش و باسواد و تحصیل‌کرده‌ای نیست» و به همین دلیل، در فضای مجازی علیه حاکمیت «فحش و ناسزای سیاسی» منتشر می‌کند.

اما برخورد با چهره‌های مشهور عرصه هنر و سرگرمی به این خط‌‌ونشان کشیدن‌ها محدود نشده است. مهدی کوهیان، عضو کمیته حمایت حقوقی و قضایی از سینماگران در خانه سینما، هفته گذشته خبر داد طی هشت هفته اخیر، ۴۰ سینماگر بازداشت شده‌اند و برای ۱۵۰ هنرمند هم محدودیت‌هایی وضع شده است.

محمدمهدی عسگرپور، رئیس هیئت مدیره خانه سینما، نیز ۱۵ آذر گفته بود که علاوه بر ضبط پاسپورت و ممنوع‌الخروج کردن هنرمندان، تعدادی از آن‌ها به او خبر داده‌اند که با «ممنوعیت معامله و خرید و فروش» هم مواجه شده‌اند. او همچنین اعلام کرد که برخی سینماگران بازداشت یا احضارشده با وثیقه‌های سنگین و عده‌ای هم بدون قید وثیقه یا با دادن وثیقه سبک‌تر آزاد شده‌اند.

سردرگمی در شیوه برخورد با هنرمندان

بعد از بازداشت هنگامه قاضیانی و کتایون ریاحی، دو بازیگر مشهور سینما، و بازتاب بین‌المللی وسیع و اعتراض‌های داخلی به دنبال آن، دستگاه امنیتی و قضایی جمهوری اسلامی مجبور شد این دو هنرپیشه را آزاد کند. به گمان عده‌ای، تصویب ایجاد کمیته حقیقت‌یاب در شورای حقوق بشر باعث شده است رویه حکومت در برخورد با چهره‌های شناخته‌شده تغییر کند و به همین دلیل است که به جای بازداشت، موج احضار هنرمندان به دادسرا و گرفتن وثیقه از آن‌ها بالا گرفته؛ چیزی که رئیس هیئت مدیره خانه سینما هم تایید کرده است.

علی شادمان و سجاد افشاریان دو بازیگری بودند که ابتدا احضار و سپس آزادی آن‌ها به قید وثیقه علنی شد. سپس خبر بازداشت میترا حجار، بازیگر مشهور سینما، منتشر شد اما بعد مشخص شد که او هم احضار و با سپردن وثیقه آزاد شده است. الناز شاکردوست، ستاره سال‌های اخیر سینما، هم در اینستاگرام نوشت که با پای خود به دادسرا می‌رود و به این ترتیب احضار خود را تایید کرد. شقایق دهقان نیز بازیگر دیگری بود که بعد از انتشار تصاویر بی‌حجابش احضار شد.

با این حال، اگرچه به نظر می‌رسد بخشی از دستگاه سرکوب تاکتیک خود برای ساکت کردن صدای هنرمندان را تغییر داده و به روش‌های کم‌هزینه‌تر- احضار و گرفتن وثیقه به جای بازداشت- متوسل شده است، سهیلا گلستانی، بازیگر سینما و تئاتر، و حمید پورآذری، کارگردان و مدرس سرشناس تئاتر، به دلیل پخش ویدیو کوتاهی که اعتراض به حجاب اجباری را نشان می‌داد، بازداشت شدند. به همین دلیل، موج گسترده‌ای از اعتراض‌ها در بدنه هنر نمایش ایران به راه افتاد و کارگردانان و بازیگران جداگانه خواستار آزادی این دو هنرمند شدند.

از سوی دیگر، علی رفیعی، کارگردان پیشکسوت تئاتر ایران که وضعیت جسمانی خوبی ندارد، برای ابراز اعتراض خود مقابل دادسرای اوین رفت و سپس جمع دیگری از اهل تئاتر نیز همین حرکت را تکرار کردند. احترام برومند، گوینده و بازیگر کهنه‌کار، نیز با انتشار تصویر خود مقابل دادسرای اوین، بسیار موردتوجه قرار گرفت.

به این ترتیب نوعی ناهماهنگی بین بخش‌های مختلف دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی در برخورد با هنرمندان معترض، قابل‌ردیابی است؛ نکته‌ای که رئیس هیئت مدیره خانه سینما هم تایید کرده است. به گفته او، برای پیگیری برخورد با هنرمندان، «چند کانال» وجود دارد و مشخص نیست این مسئله نتیجه «سردرگمی است یا استراتژی». عسگرپور نتیجه این روش را شکل‌گیری «فضای غیرمنطقی» می‌داند.

سرکوب ناموفق هنرمندان و نگرانی از آینده

دلیل وضعیت فعلی چه تغییر روش باشد، چه سردرگمی و آشفتگی، برخورد با هنرمندانی که از اعتراض‌های مردمی به جمهوری اسلامی حمایت و سرکوب معترضان و قتل و بازداشت آن‌ها را محکوم می‌کنند، موفقیت‌آمیز نبوده است. حکومت در این مدت، علی‌رغم تهدید و برخورد امنیتی، حتی نتوانسته است از روسری برداشتن چهره‌های شناخته‌شده جلوگیری کند.

جدیدترین مورد اعتراضی به گلاب آدینه، بازیگر و کارگردان تئاتر، تلویزیون و سینما، مربوط می‌شود که تصاویر بدون حجابش در دو مکان عمومی منتشر شد. البته پیش‌تر از او به دلیل اجرای تئاتری بر اساس نمایشنامه بهرام بیضایی در روزهای اعتراض  انتقاد شده بود. او حالا با کنار گذاشتن حجاب مقابل وضعیت موجود ایستاده است.

نگرانی از «کشف حجاب» بازیگران زن فقط به بازتاب آن در فضای مجازی محدود نیست. بر اساس بولتن‌های محرمانه خبرگزاری فارس که محتوای آن‌ها اخیرا فاش شد، این نگرانی وجود دارد که فضای جشنواره فیلم فجر هم به محلی برای نمایش اعتراض با برداشتن حجاب تبدیل شود. در بخشی از این بولتن آمده است که مسئولان جشنواره فجر برای «هنجارشکنی احتمالی» بازیگران حاضر در جشنواره «پیش‌بینی لازم» را دارند و با هماهنگی قوه قضاییه با آن‌ها برخورد می‌کنند.

در بخش دیگری از بولتن‌های لورفته، این نگرانی «کارشناسان» بازتاب یافته است که احتمال انصراف «مدیران، داوران و برخی از کارگردانان» وجود دارد و این می‌تواند به حیثیت دولت ابراهیم رئیسی لطمه بزند.

البته تاثیر اتفاق‌های اخیر فقط به نحوه برگزاری جشنواره فجر محدود نمی‌شود و در بولتن فارس آمده است که احتمال حذف برخی فیلم‌های سینمایی از کنداکتور صداوسیما و وی‌اودی‌های فعال در شبکه نمایش خانگی وجود دارد. به‌خصوص شبکه نمایش خانگی در صورت ابلاغ چنین دستوری با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.

به نظر می‌رسد جلوگیری از اکران فیلم‌هایی که بازیگرانشان در جریان اعتراض‌های اخیر با برخورد امنیتی مواجه شده‌اند، هم آغاز شده است. عباس رافعی، کارگردان «غیبت موجه»، روز ۱۶ آذر گفت که بعد از سه بار «اصلاح» این فیلم به دستور شورای پروانه نمایش وزارت ارشاد، «مشکلات جدیدی» ایجاد و نمایش فیلم به زمان نامشخصی موکول شده است. بازیگر نقش اول زن این فیلم میترا حجار است و به نظر می‌رسد دلیل توقیف «غیبت موجه» حضور این بازیگر باشد.

با توجه به اینکه تعدادی از بازیگران زن مشهور طی حدود سه ماه اخیر حجاب اجباری را علنا کنار گذاشته‌اند و تعداد بسیار بیشتری از بازیگران زن و مرد به‌شدت از برخورد جمهوری اسلامی با اعتراض‌ها انتقاد کرده‌ و با اشکال مختلف برخورد قضایی یا امنیتی مواجه شده‌اند و از سوی دیگر، حداقل پنج صنف سینمایی از تعلیق فعالیت‌های خود یا پایان همکاری با جشنواره‌های وزارت ارشاد خبر داده‌اند، صنعت سینمای ایران در وضعیتی مبهم‌تر از هفته‌های گذشته قرار گرفته است.

شکاف بزرگ بین حاکمیت و مردمدر عرصه هنر و سرگرمی ایران هم آشکارا دیده می‌شود و کسانی که بدون در نظر گرفتن این شکاف و عملکرد حکومت در برخورد با مردم و همکارانشان، فقط بر اساس مسائل حرفه‌ای تصمیم بگیرند، با تبعاتی مواجه می‌شوند که دیر یا زود آينده حرفه‌ای آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در چنین شرایطی، دولت ابراهیم رئیسی به نمایندگی از حاکمیت جمهوری اسلامی تا لحظه آخر می‌کوشد همه‌چیز را در این حوزه عادی جلوه دهد. هرچند تداوم زندانی کردن و ایجاد انواع محدودیت‌های اجتماعی و شغلی برای شاغلان در عرصه فرهنگ و هنر ایران باعث شده است که وضعیت عادی هر روز دور و دورتر به نظر برسد.