حکومت مرکزی طالبان روی ساخت و فعال‌سازی مدارس دینی و مساجد در افغانستان متمرکز است و در مدت ۱۵ ماه حاکمیت بر افغانستان، شتاب زیادی در این زمینه داشته است. گمان می‌رود که طالبان با بهره‌گیری از  مساجد و مدارس دینی، می‌کوشند پایه‌های حکومت‌ خود را بر مبنای روایت‌های دینی مستحکم کنند و سربازگیری از این مکان‌ها هم اولویت آنان خواهد بود. 

طالبان اجرای «شریعت اسلامی» را هدف کلیدی جنگ‌ ۲۰ ساله خود با حکومت پیشین افغانستان و متحدان غربی آن، و در صدر آن‌ها، ناتو و ایالات متحده آمریکا می‌دانند.

وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان روز پنجشنبه، سوم آذر (۲۴ نوامبر) اعلام کرد که با تسلط بر افغانستان، هزار مسجد را فعال کرده‌اند و تلاش برای آماده‌سازی مساجد جدید نیز جریان دارد.

این وزارتخانه گفت که تاکنون ۴۰۰ مسجد در کابل، ۱۱۴ مسجد در بدخشان، ۱۴۷ مسجد در میدان وردک، ۱۳۲ مسجد در لوگر، و ۱۷۱ مسجد در پروان فعال شده است.

در کنار این آمار از فعال‌سازی شمار زیاد مساجد در دوران حاکمیت طالبان، مساجد دیگری هم در گوشه‌ و‌ کنار افغانستان فعال شده‌اند که در آمار وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان به آن‌ها اشاره نشده است.

بر خلاف نظام سابق افغانستان، طالبان با بررسی پیشینه امامان جمعه و خطیبان مساجد جامع، آنانی را که با اندیشه طالبانی همسو نباشند، برکنار کرده‌اند و می‌کنند. 

حکومت سابق نظارت چندانی روی مدارس و مساجد نداشت و در برخی موارد، شماری از امامان جمعه و خطیبان در این مدارس و مساجد، «فتوای جنگ» و حمایت از طالبان سر می‌دادند. 

حکومت طالبان، امامان جمعه مساجد را پس از تایید وزارت امر به معروف و نهی از منکر، به مساجد می‌گمارد و حقوق آن‌ها از جیب مردم پرداخت می‌شود.

در کنار تلاش طالبان برای احداث مدارس دینی و مساجد، برخی از کشورهای اسلامی هم در این زمینه با طالبان همکاری می‌کنند.

رسانه‌های وابسته به طالبان خبر دادند که دولت ترکیه با صرف هزینه‌ای معادل یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار، یک مدرسه دینی در شهرستان «نرخ» میدان وردک می‌سازد. این مدرسه ظرفیت آموزش ۲۵۰۰ طلبه دینی خواهد داشت. 

در کنار آن، یک نهاد ترک هم مسجدی به شکل «مسجد الاقصی» با ظرفیت حضور همزمان ۳۵۰ نمازگزار، بر فراز تپه وزیر محمد اکبرخانه در شهر کابل می‌سازد که قرار است تا سه ماه دیگر تکمیل شود. 

عاکف مهاجر، سخنگوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان، گفته است که می‌کوشند مساجد بیشتری را فعال کنند و حتی در پشت‌بام‌ها و فروشگاه‌ها هم مکان‌هایی برای ادای نماز جماعت در نظر می‌گیرند. این وزارتخانه بیش از ۴۰۰ بلندگو نیز در نقاط مختلف شهر در مناطق مرتفع نصب کرده است که همزمان اذان پخش می‌کنند.

در گزارشی ویدیویی که ۱۷ نوامبر در حساب توییتر وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان منتشر شده است، دیده می‌شود که وکیل گذر فاز دوم شهرک «آریا» در شهر کابل، ادعا می‌کند که مسجد بلوک‌های مسکونی‌شان چندین سال غیرفعال بوده و حالا از حکومت طالبان خوشحال است که در کنار اقامه نماز جماعت، امکان آموزش‌های دینی نیز برای فرزندانشان در مسجد فراهم کرده است.

یکی از مغازه‌داران «مندوی» در شهر کابل نیز ادعا می‌کند که با روی کار آمدن حکومت طالبان، علاقه‌مندی مردم به شرکت در نماز جماعت بیشتر شده است و تبلیغات و دعوت طالبان در این زمینه تاثیرگذار بوده است.

در این گزارش همچنین دیده می‌شود که شماری از کارکنان وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان با روپوش‌های سفیدرنگ شبیه به پزشکان، در بین نمازگذاران حضور دارند. برخی از آن‌ها اسلحه‌های روسی و آمریکایی با خود حمل می‌کنند.

در این گزارش «تلویزیون ملی افغانستان» که اینک زیر نظر طالبان فعالیت می‌کند، هر چند ادعا می‌شود که شمار نمازگزاران در مساجد در دوران حکومت طالبان افزایش یافته است، هیچ شواهد مستندی، اعم از عکس یا فیلم، که ادعای حضور گسترده مردم را در مساجد تازه فعال‌شده ثابت کند، ارائه نمی‌شود.

در همین گزارش، فعالیت وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان نیز مکرر ستایش شده است. حتی کوشش شده است که از مصاحبه‌های مردمی هم فقط قسمت‌هایی گزینش شود که حاکی از خرسندی از عملکرد این وزارتخانه باشد. 

طالبان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی بر بخش‌هایی از افغانستان تسلط داشتند و در آن زمان نیز تمرکز جدی آنان، روی مدارس دینی و مساجد بود. 

در آن دوره، در مدارس و مساجد بیشتر آموزش‌های دینی تدریس می‌شد و به همین دلیل، بخش زیادی از شهروندان افغانستان بی‌سواد بودند و با دانش روز آشنایی نداشتند. پس از حمله شبکه تروریستی القاعده به خاک ایالات متحده آمریکا در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و فروریزی برج‌های تجارت جهانی در نیویورک، ائتلاف جهانی به رهبری واشنگتن به افغانستان حمله کرد و رژیم طالبان را سرنگون ساخت. 

با حمایت جامعه جهانی، فصل جدیدی در زمینه آموزش و پرورش در افغانستان گشوده شد، دختران اجازه یافتند به مدرسه و دانشگاه‌ راه یابند و طی دو دهه اخیر، میلیون‌ها دختر و پسر از نعمت آموزش برخوردار شدند و تمرکز بیشتر شهروندان افغانستان از آموزش در مساجد و مدارس دینی، به مدارس غیردینی و دانشگاه‌ها معطوف شد.

اما طالبان توانستند در ۱۵ اوت ۲۰۲۱ میلادی حکومت جمهوری افغانستان را سرنگون کنند و بار دیگر بر سراسر کشور تسلط یابند. در مدت ۱۵ ماه حکومت طالبان، بار دیگر توجه این گروه به ساخت مدارس دینی و مساجد معطوف شده و آموزش‌های دینی در اولویت قرار گرفته است. در دانشگاه‌های افغانستان نیز طالبان ساعت‌های دروس دینی با مضمون «ثقافت اسلامی» را افزایش داده‌اند و بر آموزش دینی تاکید دارند.

طالبان می‌خواهند در کنار استفاده از مساجد و مدارس دینی، از ظرفیت رسانه‌ها نیز به هر شکل ممکن، برای پوشش تبلیغاتی و ترویج دیدگاه‌های خود استفاده کنند. هم‌اکنون رادیو و تلویزیون ملی افغانستان و شعبه‌های آن در تمامی استان‌ها، برای اهداف تبلیغاتی طالبان استفاده می‌شود. در کنار آن، طالبان کوشیده‌اند ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی محلی را هم با نظارت بر محتوای برنامه‌های آن‌ها، فعال نگه‌دارند.

خبرگزاری باختر که زیر نظر طالبان فعالیت می‌کند، این هفته گزارش داد که رادیو «صدای شریعت» در استان «لغمان» فعالیتش را آغاز کرده است.

در شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی تحت مدیریت طالبان، محتوای دینی و تبلیغاتی آنان پوشش داده می‌شود.

بسیاری بر این باورند که طالبان اینک با سرمایه‌گذاری مجدد روی مساجد و مدارس دینی، می‌کوشند شهروندان افغان را با ایده‌های تندروانه خود همسو کنند.

البته مساجد و مدارس دینی همواره جزو پایگاه‌های قدرت طالبان به‌شمار می‌رفته‌اند که طی دو دهه جنگ با حکومت افغانستان و متحدان غربی آن، منابع تامین نیروی رایگان برای آنان بودند.

نیروهای انتحاری طالبان که «استشهادی» نامیده می‌شوند، در همین مساجد و مدارس آموزش دیدند و با انبوه تبلیغات، به افرادی تبدیل می‌شدند که ترسی از کشته شدن نداشتند.

البته در حکومت سابق أفغانستان، مدارس دینی و مساجد برای سربازگیری طالبان، بیشتر در پاکستان فعال بودند. مقام‌های حکومت سابق افغانستان ادعا می‌کردند که طالبان از طلبه‌های مدارس دینی در پاکستان به منزله نیروی جنگی استفاده می‌کنند و آنان را به میدان‌های جنگ در افغانستان می‌فرستند.

در جامعه سنتی و اغلب روستایی افغانستان، بیشتر والدین تمایل دارند که فرزندانشان به جای رفتن به مدرسه‌های رسمی، برای فراگیری آموزش‌های دینی به مدرسه‌های دینی و مساجد بروند. حتی برخی از خانواده‌ها فرزندان خود را به مدارس دینی پاکستان می‌فرستند تا با «دانش دین» آشنا شوند. اما پیامد این اقدام، گسترش بنیادگرایی در افغانستان است. 

عبدالله، شهروند ۲۰ ساله ساکن استان هرات در غرب افغانستان، در یکی از مساجد، آموزش‌های دینی فرا می‌گیرد. او در صحبت با ایندیپندنت فارسی می‌گوید که خوشحال است که طالبان شریعت اسلامی را اجرا می‌کنند و زنان نیز به رعایت حجاب مکلف شده‌اند: «در حکومت سابق افغانستان احکام دینی به گونه صد در صد اجرا نمی‌شد و حالا خوب است که طالبان حکومت اسلامی تشکیل داده‌اند.»

او با صراحت از شلاق‌زدن افراد متهم به دست طالبان در ملاء‌عام، حمایت می‌کند و حتی پا را از این هم فراتر می‌گذارد و می‌خواهد که قصاص هم اجرا شود.

در ذهن بسیاری از افغان‌ها، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان تداعی‌کننده ترویج خشونت و سلب آزادی‌های فردی و اجتماعی است. این نهاد در دوره نخست حکومت طالبان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی، دادگاه‌های صحرایی برپا می‌کرد و با زور شلاق مردم را به نمازخواندن وادار می‌کرد. البته این نهاد زنانی را نیز که بدون همراهی محرم شرعی به جایی رفته بودند، در بازار شلاق می‎‌زد.

پس از دو دهه، بار دیگر این وزارتخانه بر بخش‌های از زندگی اجتماعی و فردی شهروندان حاکم شده است و روز‌به‌روز قدرت‌مندتر می‌شود، و این به معنای محدودیت بیشتر بر آزادی‌های شهروندی است. بخش عمده فعال‌سازی و مدیریت محتوای مساجد و مدارس دینی را نیز این وزارتخانه مدیریت می‌کند، تا افرادی را همسو با «امارت طالبانی» آموزش دهد و در «روز مبادا»، از آنان به مثابه پیاده‌نظام در جنگ‌های احتمالی استفاده کند.