ابرهای سیاه جنگ و درگیری بار دیگر بر فراز اسرائيل و فلسطین چرخ می‌زنند. روز سه‌شنبه پس از آن‌که اسرائیل در ساعت چهار صبح دست به کشتن بها ابوالعطا از فرماندهان نظامی گروه «جهاد اسلامی فلسطین» زد، این گروه بیش از ۲۰۰ راکت به سوی اسرائیل پرتاب کرد. اسرائیل نیز در مقابل بار دیگر به نوار غزه حمله کرده و این حملات دست‌کم هشت کشته و ده‌ها زخمی بر جای گذاشته است. نیکولای ملادنوف، هماهنگ‌کننده ویژه سازمان ملل برای صلح خاورمیانه، به سرعت عازم قاهره شده است تا به خواباندن غائله کمک کند.

اما دلایل این درگیری بین اسرائیل و «جهاد اسلامی فلسطین» که مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران است چیست؟

بها ابوالعطا رئیس شورای نظامیِ «سرایا القدس»، شاخه نظامی جهاد اسلامی بود و نقشی کلیدی در حملات موشکی چند ماه اخیر به شهروندان غیرنظامی اسرائیل، از جمله حمله ماه اوت به شهر سدروت و حمله ماه سپتامبر به شهر اشدود داشت. ابوالعطا مشخصا فرمانده عملیات «سرایا القدس» در شمال نوار غزه و نزدیکی مرز اسرائیل بود. اسرائیلی‌ها سال‌ها است قصد کشتن او را دارند. در درگیری سال ۲۰۱۲ با غزه، ساختمانی که او در آن ساکن بود با موشک اسرائیلی‌ها نابود شد اما ابوالعطا زنده ماند. در درگیری سال ۲۰۱۴ نیز خانه او بمباران شد اما فرمانده در خانه نبود. تا این‌که بالاخره امروز او و همسرش در حمله اسرائیلی‌ها از پای در آمدند.

موشک‌های اسراییلی بر فراز  شهر غزه 12 اکتبر 2019 - AFP

در شرایطی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در بحرانی سیاسی و قضائی به سر می‌برد، بعضی‌ها این حمله را برای مصارف سیاسی عنوان کرده‌اند. مصعب البریم، سخنگوی جهاد اسلامی،‌ در گفتگو با تسنیم، گفت اسرائیل می‌خواهد «از خون فلسطینی‌ها در بازی‌های داخلی خود بهره‌برداری کند و با این عملیات بزدلانه و خیانتکارانه می‌خواهد برای خودش در بحران‌های داخلی‌اش راهی برای برون‌رفت ایجاد کند.»

اپوزیسیون اصلی اسرائيل کاملا از این حمله پشتیبانی کرده است. نتانیاهو در شبِ سه‌شنبه با گابی اشکنازی دیدار کرد که از حزب اپوزیسیون «آبی و سفید» است و رئيس کنونی کمیته دفاع مجلس اسرائيل. بنی گانتز، رهبر حزب «آبی و سفید» و رئیس سابق ستاد ارتش اسرائيل، نیز گفت: «رهبری سیاسی کشور و ارتش امشب تصمیم صحیحی برای امنیت شهروندان اسرائيل و مردم جنوب گرفتند. حزب آبی و سفید پشتیبان هرگونه فعالیتی است که در راستای امنیت اسرائيل باشد و امنیت مردم را فراتر از سیاست می‌داند.» در تل‌آویو حدود ۱۰۰ معترض امشب تظاهراتی برگزار کردند و خواهان لغو حصر نوار غزه و برقراری صلح با فلسطین شدند.

حمله جهاد اسلامی به شهروندان غیرنظامی در شهرهای مختلف اسرائیل ادامه دارد. آقای البریم به تسنیم گفت که جهاد اسلامی «توانسته است به یاری خداوند… مرکز قدرت این رژیم یعنی شهر تل‌آویو را هدف قرار دارد.» حدود یک ساعت پس از ترور ابوالعطا شاهد پرتاب راکت به شهرهایی همچون اشدود و اشکلون در جنوب اسرائيل و حتی شهرهای مرکزی آن همچون هولونم، ریشون لتزیون و تل‌آویو بودیم.

بستگان زکی غانامه 25 ساله که در حملات اخیر اسراییل به فلسطین کشته شد - 12 اکتبر 2019 - AFP

امروز حدود یک میلیون دانش‌آموز اسرائیلی که در نزدیکی مرز غزه و مرکز کشور زندگی می‌کنند به مدرسه نرفتند. پناه‌گاه‌های مرکز اسرائیل و حتی مودیعین در نزدیکی اورشلیم درهای خود را به روی مردم باز کردند. ارتش اسرائیل گفت پنجاه موشک به سوی این کشور شلیک شده که سیستم «گنبد آهنین» تنها موفق به متوقف کردن ۲۰ مورد از آن‌ها شده است. یکی از شهروندان اسرائیل که در حد فاصل بین اورشلیم و تل‌آویو زندگی می‌کند به «ایندیپندنت فارسی» گفت راکتی به نزدیکی خانه او اصابت کرده که منجر به زخمی‌شدن دو نفر شده است.

حملات دیروز اسرائيل اما شاید بیش از آن‌که مربوط به معادلات قدرت درون اسرائیل باشد به معادلات درون فلسطینی‌ها و جهاد اسلامی و رابطه‌شان با قاهره و تهران برمی‌گردد.

در حالی که در سال‌های اخیر از محبوبیت فتح و حماس، دو حزب اصلی فلسطینی که به ترتیب در کرانه غربی و نوار غزه سر کار هستند کاسته شده، «جهاد اسلامی» که منابع مالی خود را از تهران تامین می‌کند موفق به افزایش نیروهای خود شده است.

این گروه در سال ۱۹۸۱، یعنی مدت کوتاهی پس از انقلاب ایران، بنیانگذاری شد و اولین رهبر آن فتحی شقاقی بود که در سال ۱۹۹۵ توسط اسرائیلی‌ها در مالت ترور شد. رهبر بعدی، رمضان شلح، سال گذشته به دلیل مشکلات قلبی کنار رفت و جای خود را به زیاد النخاله دبیر کل کنونی داد.

«جهاد اسلامی» اما یک‌دست نیست و جناح‌های مختلفی درون آن فعالیت می‌کنند. خیلی از این جناح‌ها از این‌که تنها حامی این گروه ایران باشد ناراضی‌اند، بخصوص در چارچوب درگیری‌های منطقه و جنگ سرد بین ایران و عربستان. شاخص‌ترین چهره جناح ضد ایران را می‌توان محمد الهندی خواند که خواهان گسترش روابط گروه با ترکیه و قطر و حتی مصر و عربستان است. سال گذشته که النخاله سر کار آمد، ایران بر این گروه فشار گذاشته بود که الهندی را به‌عنوان نفر دوم خود منصوب نکند. این فشار موفق بود اما به نظر می‌رسد نخاله روابط نزدیک خود با الهندی را حفظ کرده و او همچنان چهره‌ای شاخص در این گروه است.

فردی که در انتخابات درونی «جهاد اسلامی» به عنوان معاون رهبر انتخاب شد الکرم العجوری بود — فرمانده‌ای که اسرائیل دیروز تلاش کرد او را با حمله به خانه‌اش در دمشق ترور کند. حمله اسرائيل اما ناکام ماند و تنها پسر العجوری کشته شد. برخی تحلیل‌گران می‌گویند العجوری در واقع نامزد اصلی ایران برای جانشینی شلح بود اما عدم روابط خوب او با این دومین دبیر کل «جهاد اسلامی» باعث شد نخاله به این جایگاه برسد.

به هر شکل و با توجه به این اختلافات درونی است که باید به قاهره برگردیم. همین چند هفته پیش بود که ابوالعطا از غزه و نخاله از دمشق به همراه سایر رهبران «جهاد اسلامی» از نقاط مختلف عازم جلسه‌ای در قاهره شدند.

زوی بارل، خبرنگار روزنامه «هاآرتز» اسرائیل، در تحلیل خود به برخی جزئیات این جلسه اشاره کرده است. هدف اصلی این جلسه خواست دولت سیسی از این گروه مورد حمایت ایران برای عدم به هم زدن آتش‌بس عملی برقرار در غزه بود. مصری‌ها به نخاله و ابوالعطا هشدار دادند که در شرایطی که حماس و حزب‌الله و دمشق به اسرائیل حمله نمی‌کنند، حرکت این گروه نیز جایز نیست. نتیجه این مذاکرات تا جایی مثبت بود که مصر ۲۵ نفر از زندانیان جهاد اسلامی را آزاد کرد و آن‌ها با گذر از مرز رفح وارد غزه شدند. گفته می‌شد اسرائیل نیز با این حرکت موافق بوده است.

اما حدود ۱۰ روز پس از این توافق جهاد اسلامی دوباره شروع به حمله به شهرهای اسرائیلی نزدیک غزه کرد. حملاتی خودسرانه که مصر و حماس مخالف‌شان بودند. در چنین شرایطی بود که اسرائیل دست به ترور ابوالعطا و العجوری زد — چرا که اگر مصر و حماس مخالف این حملات به شهروندان غیرنظامی اسرائیل بودند، به تعبیر اسرائیلی‌ها احتمال داشت نیروی قدس دستور به انجام آن‌ها را داده باشد.

قصد اسرائیل از ترور ابوالعطا این نیست که وارد درگیری جدیدی با گروه‌های فلسطینی بشود، بلکه می‌خواهد بهای همکاری این گروه‌ها و جناح‌های درونی آن‌ها با تهران را افزایش دهد.

خالد جرادات، از رهبران «جهاد اسلامی»، در گفتگو با تسنیم مدعی شده که این گروه دست به تلافی عمده‌ای علیه اسرائیل خواهد زد. او از معدود چهره‌های فلسطینی است که از زبان شیعه استفاده کرده و می‌گوید: «دشمن خواهد دید که فرزندان جهاد اسلامی و فرزندان آزاده و مجاهد و قهرمانانی که راه امام حسین را ادامه می‌دهند هرگز این جنایت را بدون پاسخ نخواهد گذاشت.»

اما می‌توان حدس زد که بعد از راکت‌پراکنی‌های امروز، جهاد اسلامی وارد درگیری جدی با اسرائیل، که نتیجه‌ای به جز ضربه جدی خوردن خودش نخواهد داشت، نمی‌شود. احتمال بسیار بیشتر این است که مصر و حماس جناح‌های ماجراجوی درون «جهاد اسلامی» را سرکوب کنند و «بهای همکاری با تهران» واقعا افزایش یافته باشد.